Pređi na sadržaj

Galicijski Jevreji

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Jevreji u Evropi. Lokacija Galicije je severoistočno od današnje Mađarske (1881)
Galicija u drugoj Poljskoj Republiki (1919-1938)
Populacija Galicijskih Jevreja pred Drugim svetkim ratom (najbrojniji je Lavov - 76.854, Krakov 45.229). Muzej Galicijskih Jevreja, Krakov.
Galicijski Jevreji (1886)

Galicijski Jevreji su podgrupa Aškenazkih Jevreja iz geografskog područja Galicije (zapadna Ukrajina, gradovi Lavov, Ivano-Frankovsk, Tarnopil), južni deo Poljske (Vojvodstvo potkarpatsko i Vojvodstvo malopoljsko). Za vreme Austro-ugarske monarhije to je bila kraljevska provincija (nem. Königreich Galizien und Lodomerien). Galicijski Jevreji su govorili jidišom.

Demografija[uredi | uredi izvor]

Populacija Galicijskih Jevreja kroz istoriju
God.Pop.± %
1772. 171.851—    
1817. 200.402+16,6%
1831. 232.000+15,8%
1841. 273.000+17,7%
1846. 335.000+22,7%
1851. 333.451−0,5%
1857. 448.973+34,6%
1869. 575.433+28,2%

Na kraju Novog veka Jevreji su bili po populaciji treća najbrojnija grupa, nakon Poljaka u Ukrajinaca. Za vreme Austro-ugraske aneksije (prva podela Poljske) Galicije 1772. godine, u Galiciji je živelo oko 150.000 do 200.000 Jevreja, što je iunosilo oko 5—6,5% ukupne populacije. Do 1857. jevrejska popucalija je narasla na 449.000, iliti 9,7% ukupne populacije. Godine 1910. bilo je 872.000 Jevreja, 10,9% ukupne populacije,[1] uz 45,4% Poljaka, 42,9% Ukrajinaca i 0,8% Nemaca.[2]

Socijalna pozicija Jevreja u Galiciji[uredi | uredi izvor]

Večina Jevreja bilo je siromašno i uglavnom su se bavili manjim radnjama i preduzećima. Kao zanatlije bili su krojači, stolari, šeširdžije, zlatari i bavili optikom. Gotovo 80% svih krojača u Galiciji bili Jevreji. U gradovima najviše su se bavili trgovinom (veleprodaja, maloprodaja). Zbog jevrejske sklonosti ka obrazovanju, lakše su prevazilazili barijere. Procentualno, Jevreji su imali dosta veći broj intelektualaca od Poljaka i Ukrajinaca. Od 1700 doktora u Galiciji, 1150 su bili Jevreji. Jevreji su činili 41% radnika u kulturi, teatrima i kinematografima, 65% brijača, 43% stomatologa i 45% medicinskih sestara. 2200 Jevreja je bilo advokata. Galicijski Jevreji su dali 4 laureata nobelove nagrade.: Izidor Izak Rabi (fizika), Roald Hofman (hemija), Žorž Čarpak (fizika) i Šmuel Josif Agnon (književnost).

Istorija[uredi | uredi izvor]

Za vreme Austro-ugarske vladavine populacija Jevreja je brzo porasla. Pored visoke natalitete i zbog pogroma u Ruskoj Imperiji.[3] Po gradovima Jevreji su činili jednu trećinu populacije i postali su bitan element lokalne ekonomije (trgovina).[3] Pored trgovine počeli su da idu i u vladne, političke institucije; 1897. 58% državnih službenika i sudija su bili Jevreji.[4] Za vreme 19. veka Galicija i glavni grad Galicije, Lavov, postali su središte jevrejskog jezika jidiša. Lavov je bio prvo grad u svetu sa dnevnim časopisom u jidišu, Lemberger Togblat.[4]

Na kraju Prvog svetskog rata Galicija je postala poprište poljsko-ukrajinskog rata, koji je izbio novembra 1918.[5] Za vreme konflikta 1200 Jevreja je ušlo u ukrajinsku galicijsku armiju (ukr. Українська Галицька Армія) u jevrejski udarni bataljon (ukr. Жидівський пробойовий курінь). U zamjenu dobili su u Parlamentu Zapadnoukrajinske Narodne Republike 10% mesta, gde su bili do raspada, godinu kasnije.[6] Zapadnoukrajinska Vlada je poštovala jevrejsku neutralnost prema poljsko-ukrajinskom konfliktu, tako da je i predsednik države, Evgenij Petruševič, zabranio prisilno novaćenje Jevreja.[7] Ukrajinska armija je (zajedno sa pro-ukrajinskom jevrejskom vojskom) pretrpela velike gubitke u boju protiv poljske vojske, generala Edvarda Ridz-Smiglija, kada su se povukli iz Galicije.[8] Poljski gubici su iznosili oko 10000 mrtvih i ranjenih dok su Ukrajinci sa Jevrejima izgubili oko 15000 vojnika.[9] Uprkos neutralnosti Jevreja, više su doprinelu Ukrajinskoj strani i ta činjenica sama izazvala je veliko oduševljenje u ukrajinskom štampi.[10] Savet ministra Zapadnoukrajinske države je tako i podržao jevrejske žrtve poljskog pogroma u Lavovu.[11] Zločine nad Jevrejima je ipak radila i ukrajinska strana, pogotovo u ruralnim delovima Galicije.[12] Od 22. do 26. marta 1919. godine desili su se masakri Jevreja kod Žitomira (500-700 mrtvih) od vojnika ukrajinske republikanske armije (vojska Ukrajinske Narodne Republike) Simona Petljure.[5] Glavni organizator pogroma nad Jevrejima je bio sam vojni ministar Ukrajinske Narodne Republike .[13] Simultani ukrajinski pogromi nad Jevrejima desili su se i u Berdičevu, Umanju, Černjakovu i drugim krajevima.[5][14] I za vreme sovjetske Ukrajine Jevreji nisu imali mira.[15]

Mirovni dogovor u Rigi[uredi | uredi izvor]

Posle pobede poljske vojske (1920) Galicija je aneksirana Poljskom. U Poljskoj Jevrejima i Ukrajincima u Galiciji nije bilo dozvoljeno raditi u državnim službama (železnica, pošta, telegraf), mere prema njima su u tom smislu bile delikatne, više su ličile na narodnu diskriminaciju. Poljaci su prema njima vodili i veliku polonizaciju. Pre početak Prvog svetskog rata, u Austro-ugarskoj monarhiji, u Galiciji je bilo 2420 ukrajinskih škola, 1938. ostalo ih je još 352.

Zapušteno Jevrejsko groblje u gradu Bučač (levo) i Jevrejsko groblje u Lavovu, Ukrajina

Poljsko-sovjetski rat (1919-1921), koji je bio nakon poljsko-ukrajinskog rata završen je mirovnim dogovorom u martu 1921. u Rigi. Granice su ostale nepromenjene do podele Poljske 1939, između Trećeg rajha i Sovjetskog Saveza. Tako je septembra 1939. večina Galicije pripala Sovjetskom Savezu. Nakon raspada Austro-ugarske i zbog mnogih narodnih manjina po raznim državama, versajskim sporazumom (1921) povećana su njihova prava. Kao jedan od potpisnika bio je i poljski predsednik Jan Padrevski.[16] Prema tome, u drugoj Poljskoj Republiki (1918-1939) Trebalo je da Jevreji imaju ista prava kao ostali građani, kao i slobodu prema veri, sa svojim verskim praznicima.[17] Sovjetskog Saveza (zvanično) na Versajskom sporazumu nije bilo[18], jer se tada u Rusiji vodila revolucija i zbog već potpisanog Brest-litovskog mira (1918).[19] Za vreme druge Poljske republike puno Jevreja je prešlo iz Sovjetskog Saveza u Poljsku.[20] Prema poljskom popisu 1921. je bilo 2.845.364 Jevreja, 1938. 3.310.000. Od vremena Poljsko-sovjetskog rata 1919-1921 do 1938. jevrejska populacija Poljske je povećana za 464.000 Jevreja.[21]

Većina Galicijskih Jevreja je nestalo u Drugom svetskom ratu usled Holokausta. Preživeli su se preselili u Izrael, SAD, Ujedinjeno Kraljevstvo i Australiju. Manji deo prvobitne populacije je ostao u Ukrajini i Poljskoj.

Kultura[uredi | uredi izvor]

Galicijski Jevreji su bili više emotivniji i verniji nego latvijski Jevreji, za koje su govorili da su neobrazovani. Sa prezirom su ih nazivali cejlem-kop[22][23], tako su ih neki zvali i hrišćani.[24] To je i posledica jevrejskih sekta, hasidizam (sekta Habad Ljubaviči) je bio najjači u Galiciji, dok su se u Latviji borili protiv hasidizma, jedan od najpoznatijih Jevreja je bio Gaon iz Vilnjusa. Galicijski Jevreju su, kao i mnogi na istoku Evrope, služili jidišom. Galicijska kuhinja je imala više slatkog jela, čak su i šećer stavljali u ribu.[25]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Manekin, Rachel (2. 11. 2010). „Galicia”. Translated from the Hebrew by Deborah Weissman. YIVO Encyclopedia of Jews in Eastern Europe. Pristupljeno 13. 2. 2016.
  2. ^ Magocsi, Paul R. (1996). History of Ukraine. Toronto: University of Toronto Presspage. str. 423—424. ISBN 9780802078209. . Magocsi explains that the census data for Austria-Hungary did not include figures on ethnicity per se but only on language and religion; therefore, the Jewish population is based on the religion statistics, while his estimates of the other ethnic groups are based on both the language and the religion statistics, in order to correct for the fact that Jews are counted in those language groups. He notes that in 1910 "the vast majority of Jews (808,000) gave Polish as their language" (p. 423). (Yiddish did not appear as a language option on the census forms of Austria-Hungary.)
  3. ^ a b Magocsi 2005, str. 3–21
  4. ^ a b Magocsi 2005, str. 12
  5. ^ a b v Nicolas Werth (April 2008). "Crimes and Mass Violence of the Russian Civil Wars (1918-1921)". Online Encyclopedia of Mass Violence. ISSN 1961-9898
  6. ^ Subtelny 2000, str. 367-368
  7. ^ Myroslav Shkandrij. . Jews in Ukrainian Literature: representation and identity. New Haven: Yale University Press. (2009). pp. 94-95.
  8. ^ Norman Davies. "Ethnic Diversity in Twentieth Century Poland." In: Herbert Arthur Strauss. Hostages of Modernization: Studies on Modern Antisemitism, 1870-1933/39. Walter de Gruyter, 1993.
  9. ^ Vasyl Kuchabsky, Gus Fagan, Wirth-Institute for Austrian and Central European Studies . Western Ukraine in conflict with Poland and Bolshevism, 1918-1923. . Canadian Institute of Ukrainian Studies Press. 2000. pp. 185. ISBN 978-1-894865-12-8.  – via Google Books.
  10. ^ Melamed, Vladimir. "Jewish Lviv". Los Angeles Museum of the Holocaust. Archived from the original on January 12, 2012 – via Internet Archive. General Ukrainian Council, Dilo (L’viv), November 5, 1918, 3.
  11. ^ Prusin, Alexander Victor (2005). Nationalizing a Borderland: war, ethnicity, and anti-Jewish violence in east Galicia, 1914-1920. University of Alabama Press. str. 99. 
  12. ^ Blobaum, Robert (April 2006). "Europe: Early Modern and Modern". Oxford Journals. The American Historical Review.
  13. ^ Howard M. Sachar (2007). Dreamland: Europeans and Jews in the Aftermath of the Great War. Knopf Doubleday Publishing Group.
  14. ^ Jewish Virtual Library (2008). "Modern Jewish History: Pogroms". Encyclopaedia Judaica.
  15. ^ Andrzej Kapiszewski, Controversial Reports on the Situation of Jews in Poland in the Aftermath of World War I: The Conflict between the US Ambassador in Warsaw Hugh Gibson and American Jewish Leaders. Studia Judaica 7: 2004 nr 2(14) s. 257–304 (pdf)
  16. ^ Sejm RP. Internetowy System Aktow Prawnych. "Traktat między Głównemi Mocarstwami sprzymierzonemi i stowarzyszonemi a Polską, podpisany w Wersalu dnia 28 czerwca 1919 r." PDF scan of the Treaty, (original document, 1,369 KB).
  17. ^ Sejm RP. Internetowy System Aktow Prawnych. "Ustawa z dnia 17 marca 1921 r. – Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej." PDF scan of the March Constitution, (original document, 1,522 KB), including "Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 9 marca 1927 r. w sprawie utworzenia gmin wyznaniowych żydowskich na obszarze powiatów: białostockiego, bielskiego i sokólskiego województwa białostockiego." Amendments, (original document, 67 KB).
  18. ^ osim delegacije Bele garde
  19. ^ Tillman 1961, str. 136
  20. ^ Gershon David Hundert. The YIVO encyclopedia of Jews in Eastern Europe, Vol. 2. . Yivo Institute for Jewish Research Yale University Press. 2008. pp. 1393. OCLC 837032828. 
  21. ^ Yehuda Bauer, A History of the American Jewish Joint Distribution Committee 1929–1939. End note 20: 44–29, memo 1/30/39 [30th January 1939], The Jewish Publication Society of America, Philadelphia, 1974
  22. ^ u prevodu u glavi latvijskih Jevreja je cejlem (krst)-hrišćani
  23. ^ Barnett Zumoff, "If Not Even Wiser" by Hirshe-Dovid Katz. Translation.
  24. ^ Joshua Brandt (19 May 2000). "Berkeley bookseller's side shtick is a treasure trove of Yiddishisms". jweekly.com. Archived from the original on 2007-07-14. Pristupljeno 22 December 2014.
  25. ^ Bill Gladstone (10 September 1999). "This is no fish tale: Gefilte tastes tell story of ancestry". jweekly.com. Archived from the original on 2004-03-08. Pristupljeno 22 December 2014.

Literatura[uredi | uredi izvor]


Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Галицијски_Јевреји&oldid=27674223”