Informbiro montirani sudski procesi

Dodaj veze
S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Razlaz između Sovjetskog Saveza i Jugoslavije prouzrokovao je masovne čistke i brojne nameštene sudske procese širom istočne Evrope , iako se ne može reći da je to bio jedini razlog — slični procesi bili su sastavni deo staljinističkog sistema.[1]

Odmah po objavljivanju rezlucije Informbiroa i odgovora KPJ počela su masovna hapšenja u zemljama istočnog lagera nad istaknutim pripadnicima komunističkih partija pod firmom da podržavaju protivljenje jugoslovenskog CK da se povinuje Informbirou.

Bio je to primer sa skoro svim zemljama koje su podržavale Informbiro.

Proces u Albaniji[uredi | uredi izvor]

Prvo suđenje održano je u Tirani (maja 1949), predstavniku KP Albanije Kočiju Dzodzeu pod optužbama da je podržavao Tita i radio protiv Informbiroa u NR Albaniji, odavajući tajne Centralnom komitetu KPJ. Dzodze je osuđen na smrt i streljan 11. juna 1949. godine.

Proces u Mađarskoj[uredi | uredi izvor]

Jedan od najvećih montiranih procesa u zemljama Informbiroa predstavljao je tzv. „Rajkov proces“ iz septembra 1949. u Mađarskoj, protiv Lasla Rajka, člana Politbiroa KP i ministra unutrašnjih poslova Mađarske i protiv nekih drugih, manje značajnih mađarskih vođa[1] (v. ispod).

Pored Rajka, suđeno je još i:

Rajk je optužen da je sve vreme svoje političke karijere bio obaveštajac i policijski špijun, u službi Dalsa i Aleksandra Rankovića, jugoslovenskog ministra unutrašnjih poslova. Rajk je poslušno priznao sve optužbe, i mnoge druge isto tako neverovatne, a zatim je pogubljen.[2]


Optuženi su prizanali da se za vreme građanskog rata u Španiji nalazila grupa jugoslovenskih komunista koji su organizovali obaveštajnu mrežu protiv internacionalista, a kasnije preko Gestapoa likvidirali osvedočene komuniste.

Suđenje Rajku i ostalima trajalo je svega osam dana i doneta je presuda kojom se Laslo Rajk osuđuje na smrt vešanjem, a svi ostali zatvorskim kaznama.

Proces u Bugarskoj[uredi | uredi izvor]

Nepun mesec dana posle likvidacije Rajka, 30. novembra 1949. u Sofiji, u Bugarskoj, je otpočeo veliki proces protiv Trajča Kostova, zamenika predsednika vlade Bugarske, velikog partijskog heroja pokreta otpora[3] i još devet visokih bugarskih funkcionera.

Međutim, Kostov je očvrsnuo u mučenjima koja je istrpeo u predratnim bugarskim zatvorima i na sudu je neočekivano poricao sve što je priznao, na potpuno zaprepašćenje onih koji su režirali proces.[3] Osuđen je kao agent Titove terorističke države i streljan istog meseca u Sofiji, da bi 1956. bio rehabilitovan.

Veći proces protiv antinformbirovaca održan je u Sofiji 20. marta 1950. grupi špijuna i diverzanta iz Jugoslavije koji su navodno pripremali i izveli mnoge atentate, među kojima je bilo i pogubljenje Georgi Dimitrova.

Proces u Čehoslovačkoj[uredi | uredi izvor]

U Čehoslovačkoj je čistka počela 1949-1950. i do vrhunca je stigla novembra 1951. u Pragu procesom protiv Rudolfa Slanskog pređašnjeg generalnog sekretara CK KP Čehoslovačke, zatim Vlada Klementisa, nekadašnjeg ministra spoljnjih poslova i drugih[3] (v. ispod).

Pored Slanskog, na proces su izvedeni još i:

Slanski je bio odani staljinista i njegova priznanja krivice bila su još manje ubedljiva od priznanja ostalih istočnoevropskih komunističkih vođa. Optužen je da je sa svojim saradnicima radio kao strani obaveštajac, da je upleten u finansijske spekulacije i da je cionista (ovo je bila novina). Ceo proces odisao je otvorenim antisemitizmom. Svi su znali da je Slanski poreklom Jevrejin, a i da je celog života bio protiv cionizma. Kako su suđenja odmicala, optužbe su bile sve besmislenije, a optuženi su i dalje na sebe svaljivali krivicu; ponekad je u proces bila upletena i porodica, supruge i deca.[3]

Ostali svet je spolja posmatrao procese sa nevericom i užasom, ne shvatajući pod kojim su pritiskom optuženi prihvatili optužbe koje su tako očigledno bile besmislene.[3]

Presuda je doneta 3. decembra 1952. Samo je Rudolf Slanski osuđen na smrt i streljan, dok su ostali dobili zatvorske kazne.

Rumunija, Istočna Nemačka, Poljska[uredi | uredi izvor]

Ana Pauker i Vasile Luka, dvoje najznačajnijih partijskih vođa u Rumuniji, postali su žrtve čistke maja 1952; Patraskanu, pređašnji sekretar partije, pogubljen je aprila 1954; u Poljskoj su 1949. uhapšeni Vladislav Gomulka, Marijan Spihalski i Zenon Klisko. U Istočnoj Nemačkoj Paul Merker je izbačen iz partijskog rukovodstva 1950, a Vilhelm Cajser i Rudolf Hernštat su izbačeni posle pobune radnika juna 1953.[3]

Ovo je samo nekolicina najistaknutijih ličnosti sa spiska uhapšenih i pogubljenih u čistkama. U Čehoslovačkoj je u čistkama stradalo 550.000 članova partije, u Poljskoj i Istočnoj Nemačkoj 300.000, samo malo manji broj u ostalim satelitiskom državama. Obični članovi su u ovakvim situacijama imali samo manje neprijatnosti, eventualno bi izgubili posao. Što je žrtva bila na višem položaju, to su posledice bile teže.[4]

Konsekvence[uredi | uredi izvor]

Nemoguće je ovim procesima naći zajednički imenitelj. U nekim slučajevima bile su u pitanju unutrašnje intrige i borba za moć. Sigurno je Rajk Rakošiju bio opasan suparnik; iz istih razloga je i Vulko Červenkov, bugarski lider, želeo da ukloni Kostova. Teže je objasniti neobičnu surovost praški procesa pukim neslaganjem među vođama; ovde je najverovatnije sovjetski pritisak odlučujući. Partijsko rukovodstvo u Pljskoj je uhapsilo Gomulku i njegove saradnike, ali se opiralo sovjetskom naređenju da se održi lažno suđenje. Za proces i čistke nađeni su razlozi u istorijskoj tradiciji, u političkim i psihološkim mehanizmima. Bilo je govora o tome da se staljinistički sistem zasniva na primeni sile i da je cilj stalnih procesa i čistki da se unese strah u stanovništvo. U svemu tome ima ponešto istine. Međutim, motivacija je bila sasvim nevažna. Verovatno centralni plan nije postojao, jer se mnogi događaji ni danas ne mogu objasniti.[5]

Procesi u Jugoslaviji[uredi | uredi izvor]

Što se tiče Jugoslavije, slični primeri su primenjivani protiv zagovornika Informbiroa, koji su dobili poseban naziv „Informbiraši/Ibeovci.

Počela su hapšenja pripadnika Informbiroa pod firmom da su pripadnici NKVD, da su špijuni, belogardejci i eksponenti Sovjetske obaveštajne službe i sl.

Na početku sukoba su zatvoreni Sreten Žujović i Andrija Hebrang, iz političkog vrha. Na početku čišćenja vojnog vrha uhvaćen je general Slavko Rodić, osuđen kao sovjetski agent i streljan,[traži se izvor] da bi kasnije bio proglašen narodnim herojem.

U Hrvatskoj je bio značajan sudski proces pokrenut 1951. godine protiv Rade Žigića, Stanka Opačića Ćanice i Dušana Brkića, koji su u to vreme bili na visokim pozicijama u vladi NR Hrvatske. Dotični su bili optuženi da su podupirali prosovjetska stajališta i podsticali „protivnarodno delovanje“. Neki naučnici (npr. Čedomir Višnjić) tumače ove optužbe kao izliku da se iz političkog vrha Hrvatske uklone uticajniji Srbi.

U Jugoslaviji počinje sa izgradnjom vojnih kapaciteta, dok se sve teške industrije sele u Hrvatsku i Sloveniju zbog mogućeg napada Sovjetskog Saveza iz Bugarske. Podiže se vojna gotovost, utvrđuje se granica prema Bugarskoj, a sve su češći i incidenti na granicama.

Većina predratnih komunista uzimaju Staljinovu liniju. Isto to čini i veliki broj generala, oficira i podoficira, studenata, seljaka, zanatlija, trgovaca, novinara, lekara i sličnih. Oni preko noći nestaju u Udbinim akcijama. Tako se vrši obračunavanje sa sovjetskim pristalicama zbog bojazni da oni mogu biti velika smetnja jugoslovenskoj partiji.

Računa se da je u sukobu sa IB-om iz Partije isključeno 58.596 članova partije, a da su ostalim kaznama kažnjena 31.142 člana. Te ostale kazne uključuju i robijanje na "Golom otoku", jer je oko 90% kažnjenika na Golom bilo tamo dovedeno bez suđenja već po „Partijskoj kazni“.

Preki sudovi u Crnoj Gori[uredi | uredi izvor]

Najupečatljiviji primer je bio u Crnoj Gori. Najveći broj Crnogoraca, odavno bratski povezan sa Sovjetskim Savezom i Rusijom je stradao u prvom talasu čistke u Partiji.

Kompletan Pokrajinski komitet KPJ za Crnu Goru će se izjasniti za rezoluciju, sa Blažom Jovanovićem na čelu [traži se izvor]. U pojedinim mestima kao što su Bijelo Polje, Ivangrad u avgustu 1948. počeće sa formiranjem prvih oružanih odreda koji su imali zadatak da u slučaju invazije Sovjetskog Saveza pomognu u zbacivanju sadašnjeg partijskog rukovodstva.

Tako je u Crnoj Gori zavladalo vanredno stanje sa prekim sudovima.

Glavni organizatori prekih sudova i naredbodavci su bili tadašnji pukovnici UDB-e Jovo Kapa i Savo Joksimović, koji su do kraja godine likvidirali čitavo partijsko rukovodstvo Cetinja, Bijelog Polja, Andrijevice, Pljevalja i Kolašina.

U smrtnim presudama, stradao je i veliki broj nevinih lica.

Proces u Beogradu[uredi | uredi izvor]

Prvi montirani proces u Jugoslaviji je održan od 1. juna-4. juna 1950. u Beogradu protiv generala Branka Petričevića i pukovnika Vlada Dapčevića, koji su pokušavali da ilegalno pređu granicu sa generalom Arsom Jovanovićem, kada je ovaj ubijen.

Optužnica ih je teretila da su radili na razbijanju jedinstva i odbrambene moći Armije, te da su izdali svoju domovinu i pogazili zakletvu vernosti narodu i vrhovnom komandantu.

Optuženi Branko Petričević i Vlado Dapčević su osuđeni na 20 godina strogog zatvora i oduzeti su im vojni činovi i odlikovanja.

Za vreme izdržavanja kazne na Golom otoku, ponovo je obnovljen čitav proces i svi osuđeni su rehabilitovani i 1956. godine pušteni na slobodu.

Proces četrnaestorici[uredi | uredi izvor]

Od 5.-20. oktobra 1951. održavao se još jedan inscenirani sudski proces u Beogradu, grupi od 14 građana otuženih za špijunažu u korist NKVD, poznatiji kao „Proces četrnaestorici“. Grupu osuđenika su predvodili inženjeri Branko Putnik i Nedeljko Turudić. Pored njih, suđeno na procesu su izvedeni i:

  • Slobodan Milovanović
  • Boško Živojinović
  • Gradimir Stanković
  • Miodrag Ilić
  • Milorad Lazić
  • Momir Antonijević
  • Stanko Dobraš
  • Milan Milinković
  • Olga Milošević
  • Galina Kuzmanović-Perepjolkin
  • Nikola Visocki
  • Josip Šabić

Sud je osudio Putnika na smrtnu kaznu, da bi kasnije preinačio odluku u vremensku kaznu, a Turudića na doživotnu robiju, da bi kasnije preimenovao svoju odluku na 20 godina zatvora.

Svi ostali su osuđeni na vremenske kazne. Godine 1956. svi su bili oslobođeni presuda kao nevini.

Proces u Ljubljani[uredi | uredi izvor]

Najveći montirani proces koji se vodio u Jugoslaviji bili su „Dahauski procesi“, koji su održani u Ljubljani, 1947-1949. godine pred Vojnim Sudom.

Na procesima su kao krivci izvedeni, osuđeni na smrt i streljani:

Ti montirani procesi su održani protiv bivših boraca u Španskom građanskom ratu koji su bili učesnici tzv. „Barselonskog kongresa“ KPJ koji je usvojio potpuno suprotna gledišta od komunista koje je predvodio Tito, nakon čega su optuženi za trockizam.

Oni su optuženi da su kao zarobljenici logora Dahau, organizovali špijunsku mrežu sa Gestapo-om u cilju terorističkih delatnosti posle rata u Jugoslaviji.

Svi optuženi su streljani i proglašeni narodnim neprijateljima, oduzeta su im prava španskih boraca i ukinute spomenice iz Španskog građanskog rata.

Svi optuženi sa „Dahauskih procesa“ su rehabilitovani 1986. godine kao nevini.[6]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b Laker 1999, str. 209.
  2. ^ Laker 1999, str. 209–210.
  3. ^ a b v g d đ Laker 1999, str. 210.
  4. ^ Laker 1999, str. 210–211.
  5. ^ Laker 1999, str. 211.
  6. ^ Banac, Ivo. Sa Staljinom protiv Tita. „Globus“, Zagreb 1990. godina, pp. 34.

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • Laker, Volter; (1999). Istorija Evrope 1945-1992, Clio; (prevela sa engleskog Ksenija Todorović)
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Информбиро_монтирани_судски_процеси&oldid=27498846”