Korisnik:Shomy998/pesak
Rudarstvo na tlu centralnog Balkana u 19. veku[uredi | uredi izvor]
Uvod[uredi | uredi izvor]
Prvi srpski ustanak (1804. godine) doveo je do nagle potrebe za barutom i olovom. Na osnovu Memoara Prote Mateje Nenadovića saznajemo da je potreba za barutom bila daleko veća nego za olovo, što nam govori da je olovo snabdevano iz sopstvenih rudišta. Karađorđe sa vodećim ljudima ustanka nastoji da obnovi rudarstvo u Srbiji, pa 1806. godine Senat odlučuje dovesti 35 rudara Sasa i jednog inženjera, gde većina njih je poslato na rudišta oko Avale, gde su počeli sa radom 1806. godine. Puno rada i truda koji je uložen na razvijanje rudarstva je propao kada je ugašen ustanak 1813. godine od strane Turaka.
Novi početak[uredi | uredi izvor]
Prvi koraci koji su učinjeni za ponovno podizanje rudarstva u Srbiji dogodili su se 1835. godine. Srbiju su posetili Ami Bue, geolog iz Beča i Frajher fon Herder, saksonski rudar i geognosta. Bue je ispitivao geološke prilike Balkanskog poluostrva, a baron Herder je došao sa namerom "da se rudna blaga učine poleznim za srpsko otačanstvo". Od njih Srbija je dobila prvu ocenu vrednosti starih rudišta.
1837. godine je donešena odluka o slanju četiri mladića na Rudarsku akademiju u Frajbergu (Nemačka) i osnivanje prve rudarske državne institucije 1838. godine. Knez Miloš 1837. godine prihvata predlog barona Herdera o potrebi rudarskih inženjera. Međutim njihovo slanje je ometeno smrću barona i odlazak sa vlasti kneza Miloša. Ipak 1839. godine četiri mladića: Ivan Matić (1817 - ?), Đorđe Branković (1819—1869), Stevan Pavlović (1820—1862) i Vasilije Božić (1820-?), kao stipendisti Ministarstva prosvete, uspevaju da odu na Rudarsku akademiju u Šeminc (Austrija) a ne u Frajberg, zbog nižih troškova školovanja. U zemlju su se vratili 1845. godine i odmah su upućeni na rad u Odeljenje trgovina Ministarstva finansija, kojim je rukovodio Jovan Gavrilović.
Druga polovina 19. veka[uredi | uredi izvor]
Ministarstvo prosvete 1865. godine odlučuje da dvadeset mladića pošalje na školovanje na evropske univerzitete; među njima je Ljubomir Klerić (1844—1910). Dobija stipendiju i upućuje se na rudarsku akademiju u Frajbergu, smer "Rudarsko inženjerstvo, nauka o mašinama i nauka o rudnicima" . Vraća se kao rudarski inženjer 1870. godine i dobja mesto pisara IV klase u Rudarskom odeljenju Ministarstva finansija. Klerić je istraživao rudišta na Rudniku. Bavio se istraživanjem geoloških prilika kosmajskih rudnika u Babama, Stojniku i Guberevcu, u Severnoj Africi u blizini Orana ispitivao je rudište gvožđa (1874), geološki je ispitivao trasu pruge između Aleksinca i Ćuprije. 1882. pronalazi rudnište žive Šuplja Stena na Avali (danas školski rudnik Rudarsko-geološkog fakulteta), i sve dok rudnik nije pripao englezima, Klerić je vodio istražne i otkopne radove kao su-vlasnik rudnika. Klerić je objavio je više naučnih radova iz oblasti rudarstva, geologije, mehanike i matematike od kojih su neki od njih ušli u svetsku literaturu, pored toga je imao i više zaštićenih patenata.
Bitnu ulogu je imao i Josif Pančić, za koga se vezuje početak geološke škole u Srbiji. Prvi naučni rad srpskih geologa je objavljen 1854. godine u Beču. Otvara se nova katedra za mineralogiju i geologiju na Velikoj školi 1880. koju je preuzeo mladi Jovan Žujović. Geološki zavod Velike škole je formiran tri godine kasnije i smešten u Kapetan-Mišinom zdanju, gde se nalazio sve do 1952. godine, kada je preseljen u Kameničku ulicu (Rudarsko-geološki fakultet).
Rudnici[uredi | uredi izvor]
Majdanpek je bio prvi od rudnika u oslobođenoj Srbiji koji je otvoren 1847. godine. U ovaj rudnik je uloženo mnogo sredstava i nade. Otvaranjem ovog rudnika smatralo se da treba da počne industrijalizacija Srbije. Trebao je biti rudnik gvožđa i bakra, međutim, za deceniju rada nije obrazovan ni rudnik gvožđa ni rudnik bakra što je bio veliki udarac za rudarstvo u Srbiji i ostavilo senku neuspeha za ostale rudnike.Kučajna je otvorena 1849. godine, ali su i tu ubrzo obustavljeni radovi. Slično se dogodilo sa rudnicima na Avali i Kosmaju 1854. godine. Posle ovih neuspeha, država izdaje privatnicima rudarska prava. Prve osobe koje su bila povlašćene su Feliks Hofman, rudarski inženjer, Ilija Kolarac, trgovac i veliki dobrotvor, Piroćanac, državnik i političar. Feliks Hofman uzima u zakup Kučajnu 1862. a obojica ulažu u istraživanju ruda u Podrinju te iste godine. Ovo dovodi do postavljanja rudarskog zakona, kojim je trebalo da se regulišu odnosi u rudarstvu. U Srbiji se ugalj počeo ekploatisati u okolini Smedereva, pre nego što je otvoren prvi državni ugljenokop u selu Milivi (despotovački ugljeni basen). U selu Dobri, na Dunavu, ugalj se eksploatisao 1846. godine, a u Ripnju je 1850. godine država istraživala ugalj koji se dalje koristio za ogrev. Senjskom rudniku, u potkopu "Aleksandar", ugalj počinje da se eksploatiše 1853. godine, a za njim sledi rudnik u Misači kod Aranđelovca nekoliko godina kasnije. Kostolački ugljeni basen otkriven je 1870. godine, a možda i ranije. Prva istražna bušotina je izbušena 1870 godine i bila je duboka svega 93,9 m. Proizvodnja uglja u Kostolcu zvanično je započela 1873. godine, kada je proizvedeno 15 050 ćumručkih centi uglja, odnosno 752,5 tona. Proizvodnju je organizovao Franja Vrštečka u jami Stari Kostolac.
Tehnologija[uredi | uredi izvor]
Tehnologija u tadašnjoj Srbiji je bila jako primitivna. Rudari su dolazili u svojoj odeći, šubarama, opancima i šajkačama na posao. Ugalj se transportovao Rabadžijskim kolima ili kiridžijskim karavanima železnicama i topionicama, kao i ostalim potrošačima u koje su spadali: kovači, trgovci, zanatlije, kafedžije itd. Ugalj nije bio previše razvijen a Srbija je bila bogata šumama, tako da i potražnja za ugljem je bila jako mala. Tek nešto kasnije početkom industrijalizacije i otvaranja novih postrojenja poput pivara, parnih mlinova, fabrika špiritusa i sa pojavom brodova na parni pogon na Dunavu, povećava se interesovanje za ugalj.
Reference[uredi | uredi izvor]
ISBN 8682977214 Vujić Slobodan, Rudarstvo na tlu centralnog Balkana, Narodna biblioteka Srbije, Beograd 2003. godina.
Literatura[uredi | uredi izvor]
Vujić Slobodan, Rudarstvo na tlu centralnog Balkana, Narodna biblioteka Srbije, Beograd 2003. godina.