Kuršumlija

Koordinate: 43° 08′ 27″ S; 21° 16′ 04″ I / 43.140833° S; 21.267833° I / 43.140833; 21.267833
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Kuršumlija
Panorama Kuršumlije
Grb
Grb
Administrativni podaci
DržavaSrbija
Upravni okrugToplički
OpštinaKuršumlija
Stanovništvo
 — 2022.11.765
Geografske karakteristike
Koordinate43° 08′ 27″ S; 21° 16′ 04″ I / 43.140833° S; 21.267833° I / 43.140833; 21.267833
Vremenska zonaUTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Aps. visina366 m
Kuršumlija na karti Srbije
Kuršumlija
Kuršumlija
Kuršumlija na karti Srbije
Ostali podaci
Poštanski broj18430
Pozivni broj027
Registarska oznakaPK

Kuršumlija (starosrp. Bela Crkva)[1] je gradsko naselje i sedište istoimene opštine u Topličkom okrugu. Nalazi se na jugu Srbije, blizu administrativne linije sa Kosovom i Metohijom, veličine 952 km2. Njena teritorija smeštena je u centralnom i gornjem toku reke Toplice, u slivovima njenih pritoka Kosanice i Banjske.[2] Prema popisu iz 2022. ima 11.765 stanovnika.[3]

Istorija[uredi | uredi izvor]

Kuršumlija još uvek nosi ime od turske reči za puščano zrno (metak) kurşun sa dodatkom li, na koji se nadovezuje nastavak -ija. U doba Rimljana Kuršumlija se nazivala Ad Fines, što znači „na kraju“ jer je bila na granici dve provincije, Dalmacije i Gornje Mezije. Bila je u to vreme jedna od važnih stanica na poznatom rimskom putu Niš-Lješ.

Prilikom ustanovljavanja samoupravne Ohridske arhiepiskopije, vizantijski car Vasilije II je 1019. godine odredio da pod ovu arhiepiskopiju potpadne i Niška eparhija, kojoj je pripadala i Toplica, što se izričito pominje u carskim poveljama.

U srednjem veku bila je prva prestonica Stefana Nemanje. Između 1159. i 1168. godine on je ovde sagradio svoja prva dva manastira, Svetog Nikolu Topličkog i Presvetu Bogorodicu Topličku. Zbog olovnog krova manastirskog hrama, koji je davao blještavi odsjaj, mesto je prozvano Bela Crkva.[1]

Prilikom ustanovljavanja autokefalne Srpske arhiepiskopije, prvi srpski arhiepiskop Sveti Sava je 1219. godine osnovao nekoliko novih eparhija među kojima je bila U Toplička eparhija sa središtem u Svetom Nikoli Topličkom. Nakon proglašenja Srpske patrijaršije (1346), toplički episkopi su dobili počasni naslov mitropolita, a tokom narednih vekova nazivali su se mitropolitima topličkim i belocrkvanskim.

Sredinom 15. veka, Toplica je pala pod tursku vlast. Nakon obnove Srpske patrijaršije (1557), Toplička eparhija se našla u njenom sastavu i postojala je sve do kraja 17. veka, nakon čega je priključena Niškoj eparhiji, čiji su se jerarsi od tada nazivali niški i belocrkvanski.

Na početku turske vladavine mesto se zvalo Kuršumli Kilise / Kurşunlü Kilise (tj. Olovna Crkva), što se odnosilo kako na ranije srpsko ime naselja, tako i na činjenicu da su Nemanjine crkve opstale. Za vreme turske vlasti, Kuršumlija je bila sedište lokalne turske uprave i jedan od najvećih trgova olova i srebra u srpskim zemljama. Izvorno ime grada je opstajalo i dalje, te je tako na karti iz 1689. godine zabeleženo upravo kao Bela Crkva (Bellacherqua).[4]

Uoči oslobađanja od Turaka u srpskim dokumentima se pominje i kao Kuršumlje, i najzad, po oslobađanju 1878. godine, kao Kuršumlija.

Za vreme Prvog srpskog ustanka Karađorđevi ustanici su sedam godina držali kraj oko Lukovske Banje i četiri puta napadali Kuršumliju, dok je Stanoje Glavaš 1806. oslobodio i držao kratko vreme. Kuršumlija je od Turaka konačno oslobođena 19. januara 1878. godine. Nakon toga u taj kraj, iz kojeg se iselilo svo muslimansko stanovništvo, i koji je maltene bio ispražnjen, dolaze doseljenici iz drugih pasivnih krajeva Srbije (Golija, Novi Pazar...) i Crne Gore, koji menjaju svoje stare brđanske zavičaje za novi. Novi doseljenici dolaze u dodir sa starim stanovništvom prokupačko-leskovačko-niške oblasti šopskog srpskog areala koje ima dugu tradiciju bivstvovanja, koje je ostavilo mnoge tragove u raznim oblastima života (kulinarstvo, građevinarstvo itd) i koje ima mnogo razvijeniju poljoprivredu i radne navike.

U Prvom svetskom ratu Kuršumlija i Prokuplje i cela Toplica su postali poznati po Drugom „gvozdenom“ puku i Topličkom ustanku iz 1917. godine, čiji je zvanični predvodnik bio Kosta Pećanac. U ovom ratu Kuršumlija i Prokuplje su pretrpeli velike ljudske i materijalne gubitke.

U Drugom svetskom ratu Nemci su okupirali Kuršumliju 12. aprila 1941. godine, ali su je ustupili na upravu Bugarima, koji su okupirali grad i okolinu 25. marta 1942. godine i držali je sve do oslobođenja 28. avgusta 1944. godine.

Tokom čitavog 20. veka, a i sada, Kuršumlija je bila u pasivnom položaju u odnosu na mnogo veće i razvijenije Prokuplje i Niš, i prema tim gradovima, ali i prema Beogradu tekle su migracije stanovništva iz ovoga kraja.

Nakon 2010. godine, kada je dotadašnji niški episkop Irinej (Gavrilović) izabran za srpskog patrijarha, obnovljeni su raniji predlozi da se gradu, na osnovu starog naziva Bela Crkva, vrati srpsko ime, odnosno da se grad nazove Toplička Bela Crkva (radi razlikovanja od Bele Crkve u Banatu).[5] Inicijativa za vraćanje starog imena je ponovo pokrenuta sredinom 2018. godine.[6]

Januara 2024. grupa građana Kuršumlije je u centru mesta protestovala i zatražila zaštitu državnih organa zbog učestalih upada naoružanih bandi Albanaca, koji kradu drva, privatnu i državnu imovinu.[7][8]

Demografija[uredi | uredi izvor]

U naselju Kuršumlija živi 10300 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 35,7 godina (34,6 kod muškaraca i 36,8 kod žena). U naselju ima 4323 domaćinstva, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 3,15.

Ovo naselje je velikim delom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine).

Demografija[9]
Godina Stanovnika
1948. 2.382
1953. 2.649
1961. 3.391
1971. 7.185
1981. 10.550
1991. 12.525 12.371
2002. 13.639 13.848
2011. 13.200
2022. 11.765
Etnički sastav prema popisu iz 2002.‍[10]
Srbi
  
 13.061 95,76%
Romi
  
 207 1,51%
Crnogorci
  
 57 0,41%
Makedonci
  
 12 0,08%
Jugosloveni
  
 7 0,05%
Goranci
  
 6 0,04%
Hrvati
  
 4 0,02%
Bugari
  
 3 0,02%
Rusi
  
 2 0,01%
Rusini
  
 1 0,00%
nepoznato
  
 239 1,75%


Stanovništvo prema polu i starosti[11]
m
ž
? 88
  
  
 116
80+ 45
  
  
 69
75—79 80
  
  
 152
70—74 192
  
  
 245
65—69 237
  
  
 326
60—64 307
  
  
 342
55—59 289
  
  
 339
50—54 521
  
  
 437
45—49 593
  
  
 550
40—44 565
  
  
 505
35—39 502
  
  
 488
30—34 414
  
  
 482
25—29 506
  
  
 481
20—24 496
  
  
 471
15—19 596
  
  
 542
10—14 541
  
  
 466
5—9 476
  
  
 427
0—4 407
  
  
 346
Prosek : 34,6 36,8
Domaćinstva
Broj domaćinstava prema popisima iz perioda 1948—2002.
Godina popisa 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2002.
Broj domaćinstava 736 711 968 2.050 3.099 3.639 4.323
Broj domaćinstava po broju članova prema popisu iz 2002.
Broj članova 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 i više Prosek
Broj domaćinstava 655 940 798 1.253 446 173 40 14 2 2 3,15
Stanovništvo staro 15 i više godina po bračnom stanju i polu
Pol Ukupno Neoženjen/Neudata Oženjen/Udata Udovac/Udovica Razveden/Razvedena Nepoznato
Muški 5.431 1.702 3.411 193 89 36
Ženski 5.545 1.155 3.453 741 171 25
UKUPNO 10.976 2.857 6.864 934 260 61
Stanovništvo po delatnostima koje obavlja
Pol Ukupno Poljoprivreda, lov i šumarstvo Ribarstvo Vađenje rude i kamena Prerađivačka industrija
Muški 2.775 155 0 2 1.222
Ženski 1.938 54 0 0 825
UKUPNO 4.713 209 0 2 2.047
Pol Proizvodnja i snabdevanje Građevinarstvo Trgovina Hoteli i restorani Saobraćaj, skladištenje i veze
Muški 40 81 219 132 191
Ženski 13 3 219 147 28
UKUPNO 53 84 438 279 219
Pol Finansijsko posredovanje Nekretnine Državna uprava i odbrana Obrazovanje Zdravstveni i socijalni rad
Muški 15 20 326 97 60
Ženski 24 26 124 152 202
UKUPNO 39 46 450 249 262
Pol Ostale uslužne aktivnosti Privatna domaćinstva Eksteritorijalne organizacije i tela Nepoznato
Muški 37 0 0 178
Ženski 25 0 0 96
UKUPNO 62 0 0 274

Sport[uredi | uredi izvor]

Galerija[uredi | uredi izvor]

  • Kuršumlija, centar
    Kuršumlija, centar
  • Kuršumlija, centar
    Kuršumlija, centar
  • Kuršumlija, centar
    Kuršumlija, centar
  • Kuršumlija, gradski park
    Kuršumlija, gradski park
  • Spomenik žrtvama NATO bombardovanja
    Spomenik žrtvama NATO bombardovanja
  • Narodna biblioteka u Kuršumliji
    Narodna biblioteka u Kuršumliji
  • Trezor
    Trezor
  • Vrtić Sunce
    Vrtić Sunce
  • Hala sportova
    Hala sportova
  • Dom zdravlja
    Dom zdravlja
  • Osnovna škola Drinka Pavlović
    Osnovna škola Drinka Pavlović
  • Gimnazija i Ekonomska škola
    Gimnazija i Ekonomska škola

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b Janićijević 1996, str. 379.
  2. ^ „Istorija”. Turistička organizacija opštine Kuršumlija (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2021-01-26. 
  3. ^ „Popis u Srbiji prema polu i starosti po naseljima” (PDF). stat.gov.rs. Pristupljeno 21. 1. 2024. 
  4. ^ Nikolić 1972, str. 124.
  5. ^ Politika (2012): Kuršumlija vraća stari naziv
  6. ^ Telegraf (2018): Kuršumlija se više neće zvati tako, na predlog patrijarha Irineja: Vraća joj se staro srednjovekovno ime
  7. ^ https://www.juznevesti.com. „Sa protesta u Kuršumliji zatražena veća bezbednost za imovinu i ljude u tom kraju”. Južne vesti (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2024-01-29. 
  8. ^ „Protest građana u Kuršumliji: Zaštitite nas | Srbija”. Direktno (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2024-01-29. 
  9. ^ „Knjiga 9”. Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima (PDF). webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. maj 2004. ISBN 86-84433-14-9. 
  10. ^ „Knjiga 1”. Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-00-9. 
  11. ^ „Knjiga 2”. Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-01-7. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Куршумлија&oldid=27371916”