Nacionalnost

Nacionalnost je višeznačni pojam koji u najširem smislu označava pripadnost određenoj naciji, a budući da je i sam termin nacija takođe višeznačan, konkretno značenje pojma nacionalnost po pravilu zavisi od konteksta upotrebe. U političkoj terminologiji, pojam nacionalnosti se najčešće koristi u dva osnovna značenja, od kojih se prvo odnosi na pripadnost etničkoj naciji, a drugo na pripadnost nacionalnoj državi.

Etnička nacionalnost podrazumeva pripadnost etničkoj naciji kao zajednici čije članove povezuje zajednički etnički identitet, dok državno-politička nacionalnost podrazumeva formalno-pravnu pripadnost nacionalnoj državi kao zajednici čije pripadnike povezuje zajedničko državljanstvo. Po tom osnovu, svaka osoba koja ima državljanstvo neke države, a ujedno ima i svoj lični etnički identitet, samim tim istovremeno ima i dvostruku nacionalnost: po osnovu državljanstva pripada političkoj naciji vlastite države, dok po osnovu etniciteta pripada svojoj matičnoj etničkoj naciji. Tako na primer, svaki Srbin, koji je ujedno i državljanin Sjedinjenih Američkih Država, istovremeno ima američku nacionalnost po osnovu svog državljanstva, kao i srpsku nacionalnost po osnovu svoje etničke pripadnosti srpskom narodu.

U većini slovenskih jezika, pod nacijom se najčešće podrazumeva etnička zajednica, pa nacionalnost po pravilu predstavlja sinonim za nečiji etnički identitet. Nasuprot tome, u engleskom jeziku se pod pojmom "nacija" podrazumeva prvenstveno država, pa se i pojam nacionalnost odnosi pre svega na državljanstvo, a takvo značenje je primarno i u nekim drugim svetskim jezicima.

U važećem Ustavu Republike Srbije iz 2006. godine, pojam nacionalnost se upotrebljava u oba značenja. Tako se na primer u članovima 32. i 46. pominje nacionalna bezbednost u opštedržavnom smislu, dok se na drugoj strani u mnogim članovima Ustava koristi pojam nacionalna manjina u značenju manjinske etničke zajednice. Takođe, u tekstu Ustava naizmenično se pominju razne nacionalne ili etničke posebnosti, prava i slobode.

Kao sinonim za nacionalnost, ponekad se koristi i izraz narodnost, koji je takođe višeznačan.

Nacionalnost nasuprot etničnosti

Nacionalnost se ponekad koristi jednostavno kao alternativni naziv za etničnost/narodnost, baš kao što neki ljudi pretpostavljaju da su državljanstvo i nacionalnost identični pojmovi. U nekim zemljama, srodna reč za nacionalnost na lokalnom jeziku može se shvatiti kao sinonim za etničnost. Za određivanje državljanstva, nacije na ovim područjima sveta slede načelo jus sanguinis (lat. jus sanguinis – pravo krvi), a ne jus soli (lat. jus soli – pravo države). Ove zemlje određuju nacionalnost osobe po njegovoj/njenoj etničnosti, a ne državljanstvu.

U nekoliko područja na svetu, termin nacionalnost se može definisati na osnovu etničke pripadnosti, kao i samoopredeljenja po kulturnim i porodičnim obeležjima, a ne na osnovu odnosa s državom ili trenutnom vladom. Na primer, postoje ljudi koji će reći da su Kurdi, odnosno kurdske nacionalnosti, iako uopšte ne postoji kurdska suverena država, barem u ovom trenutku u istoriji. U kontekstu bivšeg Sovjetskog Saveza i bivše Jugoslavije, nacionalnost se često koristi kao prevod termina nacional'nost sa ruskog jezika i narodnost sa srpskohrvatskog jezika, koji se koriste i u značenju etničke grupe i u smislu lokalne pripadnosti tim (bivšim) državama.

Čak i danas, u Ruskoj Federaciji, na primer, žive ljudi čija nacionalnost nije ruska, ali koji se smatraju ruskim subjektima i u skladu sa zakonima Federacije. Isto tako, izraz nacionalnost Kine se odnosi na kulturalne grupe u Kini. Španija je jedna nacija, kojoj pripadaju ljudi različitih nacionalnosti, koje same nisu politički priznate kao nacionalnosti (od strane države), ali se mogu smatrati manjim nacijama u okviru španske nacije. Španski zakon priznaje nacionalnosti autonomnih zajednica Andaluzije, Aragona, Balearskih ostrva, Kanarskih ostrva, Katalonije, Valencije, Galicije i Baskije (špan. nacionalidades).

Nacionalnost nasuprot državljanstva

U velikom broju zemalja, nacionalnost je pravno poseban koncept u odnosu na državljanstvo, ili – nacionalnost je neophodan ali ne i dovoljan uslov da se ostvare puna politička prava unutar države ili druge vladavine. Konceptualno, državljanstvo je fokusirano na unutrašnjem političkom životu države, dok je nacionalnost stvar međunarodnog poslovanja.

U Zakonu o nacionalnosti SAD-a neke osobe rođene u SAD upravljaju imovinom ne kao državljani nego samo kao osobe koje poseduju nacionalnost SAD (nisu građani). Zakon o nacionalnosti Britanije definiše šest klasa britanske nacionalnosti, među kojima je „britanski državljanin” jedna od njih (i jedina čiji vlasnici imaju pravo na prebivalište u UK-u). Slično tome, u Republici Kini, poznatijoj kao Tajvan, status „vlasnika nacionalnosti bez registracije domaćinstva” se odnosi na ljude koji imaju nacionalnost Republike Kine, ali nemaju automatsko pravo na ulazak ili boravak u Tajvanu, te se ne kvalifikuju za građanska prava i dužnosti. Po Zakonu o nacionalnosti Meksika, Kolumbije, i nekih drugih zemalja Latinske Amerike, oni koji poseduju nacionalnost neće postati državljani/građani dok ne budu imali navršenih 18 godina.

Nacionalnost nasuprot nacionalnog identiteta

Nacionalni identitet je subjektivni osećaj pripadnosti osobe jednoj državi ili jednoj naciji. Osoba može imati nacionalnost države, u smislu da je formalno i pravno povezana s njom, bez subjektivnog i emocionalnog osećaja pripadnosti toj državi. S druge strane, osobe mogu osećati da pripadaju jednoj državi bez ikakvog pravnog odnosa s istom. Na primer, deca koja su dovedena u SAD ilegalno kada su bila prilično mlada i koja su odrasla u SAĐu u neznanju svog imigracijskog statusa, često imaju osećaj američkog nacionalnog identiteta, uprkos tome što zakonski poseduju nacionalnost druge države.

Dvojna nacionalnost

Dvojna nacionalnost je pojava kada jedna osoba ima formalni odnos s dve odvojene suverene države. To se može dogoditi, na primer, ako roditelji neke osobe poseduju nacionalnosti različitih zemalja, a majčina zemlja smatra da svi potomci majke imaju nacionalnost države u kojoj je ona rođena, tj. čiju nacionalnost poseduje, dok zemlja oca smatra da svi potomci oca imaju nacionalnost države u kojoj je on rođen, tj. čiju nacionalnost posjeduje.

Nacionalnost, sa svojim istorijskim korenima koji se očituju u odanosti suverenom monarhu, viđena je izvorno kao stalno, urođeno, nepromenljivo stanje, a kasnije, kada je dopuštena promena odanosti, kao strogo ekskluzivni odnos, takav da dobijanje nacionalnosti jedne države zahteva odbijanje onog prijašnje države.

Dvojno državljanstvo se smatralo problemom koji je izazivao konflikte između država i ponekad nametao uzajamno isključive zahteve ljudi za koje je taj konflikt bio vezan, kao što je istovremeno služenje u vojnim snagama dveju zemalja. Sredinom 20. veka, mnogi međunarodni ugovori su bili usmereni na smanjenje mogućnosti dvojnog državljanstva. Od tada se počinju sklapati brojni ugovori za prepoznavanje i regulisanje dvojnog državljanstva.

Međunarodno pravo

Slučaj Lihtenštajn protiv Gvatemale Međunarodnog suda za prava iz 1955. godine je suđenje Friedrihu Notebohmu poznato po svojim navodima u kojima se definiše nacionalnost.

Pripadnost nacionalnosti

  Države u kojima neoženjeni očevi ne mogu preneti državljanstvo na svoju decu

  Države u kojima majke nisu u stanju da prenesu državljanstvo svojoj deci i supružnicima

  Države u kojima žene nisu u mogućnosti da dodele državljanstvo supružnicima i/ili steknu, promene i zadrže svoje državljanstvo

Postoji niz država u kojima roditelji mogu svojoj deci ili supružnicima dodeliti državljanstvo.

Bez državljanstva

„ Bez državljanstva” je stanje u kojem pojedinac nema formalni ili zaštitni odnos ni sa jednom državom. To se može dogoditi, na primer, ako su roditelji neke osobe državljani različitih zemalja, a majčina država odbacuje sve potomke majki udatih za strane očeve, dok očeva zemlja odbacuje sve potomke rođene od stranih majki. Iako ova osoba može imati emocionalni nacionalni identitet, on ili ona zakonski nije državljanin bilo koje države.

Još jedna situacija bez državljanstva nastaje kada osoba poseduje putnu ispravu (pasoš) kojom se nosilac prepoznaje kao državljanstvo „države“ koja nije međunarodno priznata, nema upisa na listu zemalja Međunarodne organizacije za standardizaciju, nije član Ujedinjenih nacije itd. U sadašnjoj eri, primer su osobe poreklom sa Tajvana koje poseduju pasoše Republike Kine.

Neke države (poput Kuvajta, UAE i Saudijske Arabije) takođe mogu ukloniti državljanstvo date osobe; razlozi za uklanjanje su prevara i bezbednosni problemi. Postoje i ljudi koji su napušteni po rođenju i nije poznato poreklo njihovih roditelja.

Apatridnost

Apatridnost (pojava povećanja broja osoba bez državljanstva) je međunarodni problem u kojem pojedinac nema formalni ili zaštitni odnos s bilo kojom državom. To se može dogoditi, na primer, ako roditelji neke osobe imaju nacionalnosti različitih zemalja, a zemlja majke odbacuje sve potomke majki venčanih s muškarcima koji su iz inostranstva, dok zemlja oca odbacuje sve potomke rođene od strane majki koje su iz inostranstva. Iako ta osoba može imati emocionalni nacionalni identitet, on ili ona ne može zakonski imati nacionalnost niti jedne zemlje.

Vidi još

• Nacionalni identitet
• Nacionalna manjina
• Državljanstvo

Literatura

• Ivan Vuković, "O dvostrukoj nacionalnosti i suverenosti u bivšoj Jugoslaviji", Filozofski godišnjak, god. 20 (2007), str. 167-176.
• Endru Higson, "Nacionalnost: Nacionalni identitet i mediji", Uvod u studije medija, Beograd: Clio, 2005, str. 602-621.
• White, Philip L. (2006). What is a nationality?, based on "Globalization and the Mythology of the Nation State," in A.G.Hopkins, ed. Global History: Interactions Between the Universal and the Local Palgrave Macmillan, pp. 257–284
• Grossman, Andrew. Gender and National Inclusion
• Leoussi, Athena, ur. (2001). Encyclopedia of Nationalism. New Brunswick, NJ: Transaction Publishers. ISBN 9781412822558. 
• Roshwald, Aviel (2001). Ethnic Nationalism and the Fall of Empires: Central Europe, the Middle East and Russia, 1914-1923. London and New York: Routledge. ISBN 9781134682539. 
• Smith, Anthony D. (1981). The Ethnic Revival in the Modern World. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 9780521232678. 
• Smith, Anthony D. (1987) [1986]. The Ethnic Origins of Nations. Oxford and New York: Blackwell. ISBN 9780631152057. 
• Smith, Anthony D. (2009). Ethno-symbolism and Nationalism: A Cultural Approach. London and New York: Routledge. ISBN 9781135999483. 
• Armstrong, John. Nations before Nationalism (1982) excerpt and text search
• Breuilly, John. Nationalism and the State (2nd ed. 1995) excerpt and text search
• De Benoist, Alain. "Nationalism: Phenomenology & Critique." Counter-Currents.com, 16 May 2012.
• De Benoist, Alain. "On Identity." Telos, Vol. 2004, No. 128 (Summer 2004), pp. 9–64. Telos page, online text
• De Benoist, Alain. Vu de droite: Anthologie critique des idées contemporaines (2002). excerpt
• De Benoist, Alain. Les Idées à l’endroit (1979). text search
• Esman, Milton J., and Itamar Rabinovich, eds. Ethnicity, Pluralism, and the State in the Middle East (1988)
• Gurr, Ted Robert, and Barbara Harff. Ethnic Conflict in World Politics (1994) online Arhivirano na sajtu Wayback Machine (9. decembar 2018)
• Hutcheon, Linda (1998). „Crypto-Ethnicity” (PDF). PMLA: Publications of the Modern Language Association of America. 113 (1): 28—51. JSTOR 463407. doi:10.2307/463407. 
• Jones, Larry Eugene & Retallack, James, eds.. Between Reform, Reaction, and Resistance. Studies in the History of German Conservatism from 1789 to 1945 (1993). text search
• Kramer, Lloyd. Nationalism in Europe & America: Politics, Cultures, and Identities since 1775 (2011) online Arhivirano na sajtu Wayback Machine (31. jul 2020)
• Mohler, Armin. Die Konservative Revolution in Deutschland 1918–1932 (1972). excerpt and text search
• Smith, Anthony D. (1995). Nations and Nationalism in a Global Era. Cambridge: Polity Press. ISBN 9780745610191. 
• Smith, Anthony D. (2000). The Nation in History: Historiographical Debates about Ethnicity and Nationalism. Hanover: University Press of New England. ISBN 9781584650409. 
• Smith, Anthony D. (2010) [2001]. Nationalism: Theory, Ideology, History (2. izd.). Cambridge: Polity Press. ISBN 9780745651279. 
• Smith, Anthony D. (2004). The Antiquity of Nations. Cambridge and Malden: Polity Press. ISBN 9780745627465. 
• Smith, Anthony D. (2013). The Nation Made Real: Art and National Identity in Western Europe, 1600-1850. Oxford: Oxford University Press. ISBN 9780199662975. 
• Sunic, Tomislav. Postmortem Report: Cultural Examinations from Postmodernity. Shamley Green, UK: The Paligenesis Project, 2010.
• Venner, Dominique. Le Siècle de 1914. Utopies, guerres et révolutions en Europe au XXe siècle (2006). text search

Spoljašnje veze

• Grossman, Andrew. Gender and National Inclusion
• Trott, Philip D A. Dual Nationality
• White, Philip L. "Globalization and the Mythology of the Nation State," In A.G.Hopkins, ed. Global History: Interactions Between the Universal and the Local Palgrave Macmillan, 2006. pp. 257–284.[1]
• Večernje novosti (2018): Nacionalnost u matičnim knjigama
• Lord Acton, Nationality (1862)