Orijent ekspres

Oglasni poster voza Orijent ekspres, sa redom vožnje za zimu 1888—1889.

Orijent ekspres (engl. Orient Express, franc. L'Orient-Express, tur. Şark Ekspresi) je jedan od najslavnijih vozova u istoriji železnica. Saobraćao je na liniji Pariz—Istanbul. Bio je u vlasništvu preduzeća Kompanji Internasional de Vagon-Lit (franc. Compagnie Internationale des Wagons-Lits). Orijent ekspres je postao sinonim za luksuzno putovanje vozom, iako to na početku nije bio.

Originalna trasa

Trase Orijent ekspresa

Prvobitna ruta otvorena je 4. oktobra 1883. od Pariza do grada Đurđu (Rumunija), sa stanicama u Minhenu i Beču. U Đurđu putnici su prebacivani trajektom preko Dunava do grada Ruse u Bugarskoj. Tamo se put nastavljao drugim vozom koji je išao za Varnu gde su putnici opet morali da pređu na trajekt koji bi ih prebacio do Istanbula. Godine 1885. otvorena je slavna trasa preko Beča, Beograda, do Niša. Od Niša do Plovdiva putovalo se kočijom a od Plovdiva do Istanbula ponovo vozom. Godine 1889. završena je i deonica Niš—Plovdiv pa je kompletiran saobraćaj vozom na trasi Pariz—Beč—Beograd—Niš—Sofija—Istanbul. U to doba Orijent ekspres je saobraćao dnevno od Pariza do Budimpešte a tri puta nedeljno poslednja stanica mu je bila u Beogradu i Istanbulu. Za Bukurešt, Konstancu i Crno more vozio je jednom nedeljno.

Krajnja stanica na istoku je bila Sirkeči gari (tur. Sirkeci Gari) u Istanbulu. Saobraćaj je bio aktivan do 19. maja 1977. Putnici nastavljali put ka Aziji trajektom od železničke stanice Hajdarpaša (tur. Haydarpasa).

Za vreme Prvog svetskog rata

Sporazumom u Sen Žermenu Austrija je bila primorana prihvatiti međunarodne vozove. Sa otvaranjem švajcarskog tunela Simplon ruta je prelazila i kroz Milano, Veneciju, Trst, Ljubljanu i nastavljala je dalje prema Beogradu. Ovaj voz je bio poznat kao Simplon Orijent ekspres i bio je dodatak originalnoj ruti.

Oglasni poster za Simplon Orijent ekspres (voz koji je išao do Alepa, danas Sirija)

Oglasni poster Orijent Ekspresa iz 1891

Zlatne godine

Četrdesete godine 20. veka bile su vrhunac Orijent ekspresa. Put prema istoku se sprovodio na tri paralelne trase, Orijent ekspres, Simplon Orijent ekspres i Arlberg Orijent ekspres koji je vozio preko Ciriha, Inzbruka do Budimpešte. Od Budimpešte vozili su vagoni za spavanje do Bukurešte i Atine. U to vreme Orijent ekspres dobio je reputaciju komfornog i luksuznog voza. Vozovi su sastavljali vagone za spavanje i ručavanje, koji su bili poznati po odličnoj hrani i specijalitetima. Na njemu se našlo sve što je simbolizovalo bogatu buržoaziju, poslovne ljude, diplomatiju i plemstvo. Tih godina trasa je produžena od Pariza do Kalea, gde su se ukrcavali Englezi.

Posebno za putnike Orijent ekspresa u Istanbulu je nedaleko od železničke stanice Sirkeči sagrađen i luksuzni hotel Orijent ekspres.

Soba Agate Kristi u hotelu Pera Palas u Istanbulu gde je napisala Ubistvo u Orijent ekspresu

Za vreme Drugog svetskog rata i Hladnog rata

Saobraćaj je bio prekinut, ali je nemačka firma Mitropa preuzela neke delove rute Orijent ekspresa. Zbog čestih diverzija pruge na Balkanu saobraćaj je bio zaustavljen.

Prilikom završetka rata saobraćaj je ponovo uspostavljen ali bez grčkog dela pruge, zbog nesporazuma između Jugoslavije i Grčke. Godine 1951. je uspostavljen normalan tranzit ali tada se, zbog Hladnog rata i gvozdene zavese, zatvorila tursko-bugarska granica. Saobraćaj se nekako održao, ali su se na granicama komunističkih zemalja vagoni menjali vagonima države kroz koju je voz prolazio.

Direktni Orijent ekspres

Godine 1962. obustavljena je originalna trasa Orijent ekspresa i Arlbeg Orijent ekspresa. Tako je radio samo još Simplon Orijent ekspres koji je te godine transformisan u sporiji Direkt Orijent ekspres i koji je saobraćao dnevno između Pariza i Beograda i dva puta sedmično između Pariza, Istanbula i Atine.

Godine 1971. vlasnik saobraćajne linije se promenio. Linija Pariz—Atina je uklonjena 1976. a 1977. Orijent ekspres je sasvim prestao sa radom. Poslednji voz Orijent ekspresa je pošao za Istanbul 19. maja 1977.

Danas, Orijent ekspres ne saobraća.

Oživljavanje legende

Godine 1982. privatna kompanija je ponovo otvorila Simplon Orijent ekspres koristeći originalne, renovirane vagone iz 1930. i 1940. Saobraćaj se odvijao od Londona preko Pariza do Beča. Danas ovaj voz saobraća jednom nedeljno (od marta do novembra) i koriste ga bogatiji putnici, koji za kartu izdvoje oko 1.800 evra.

Takođe su slavno ime preuzeli i u Americi, gde Američki Orijent ekspres cirkuliše u severnom delu američkog kontinenta (SAD, Kanada, Meksiko).

Orijent ekspres u popularnoj kulturi

Legendarni Orijent ekspres ubrzo je postao glavni protagonista u raznim filmovima i knjigama u kojima su se obično dešavali misteriozni zločini sa neverovatnim zapletima i uzbudljivim romansama. Najpoznatije delo je roman Agate Kristi, Ubistvo u Orijent ekspresu (engl. Murder on the Orient Express). Još jedan dobro poznati roman je Voz za Istanbul (engl. Stamboul train) autora Grejama Grina.

Prvi film o Orijent ekspresu bio je prikazan 1934. Nemački film Orient-Express bio je prikazan 1945. Od savremenijih filmova vredi pomenuti Smrt i sudbina na Orijent ekspresu iz 2000. godine i Put oko sveta za 80 dana iz 2004. Slavni voz pojavljuje se u mnogim drugim knjigama.

Jedan od najpoznatijih romana i filmova u kome se pojavljuje Orijent ekspres je roman (film) o Džejms Bondu, Iz Rusije s ljubavlju i o Herkulu Poarou Agate Kristi, sniman po istoimenom romanu Ubistvo u Orijent ekspresu.

Postoji i kompjuterska igra Posljednji ekspres (The last express).

Vidi još

• Transsibirska železnica

Spoljašnje veze

• Istorija Orijent ekspresna (Dokumentarni film na jutjubu)
• Aleksandra Kolaković — „Orijent ekspres: istorija jednog nostalgičnog putovanja”
• Istina o legendi
• Orijent ekspres za nostalgičare
• Kako se gradio pravi Orijent ekspres (B92, 30. maj 2013)