Sima Žikić
| Sima Žikić | |
|---|---|
 | |
| Lični podaci | |
| Datum rođenja | 4. januar 1878. |
| Mesto rođenja | Zaječar, Kneževina Srbija |
| Datum smrti | 1964. |
| Umetnički rad | |
| Polje | slikar, književnik, prota |
Sima Žikić (Zaječar, 4. januar 1878 — 1964) bio je knjaževački prota koji je iza sebe ostavio raznoliku umetničku zaostavštinu vezanu za privatni život i vizuelnu kulturu Timočke krajine.
Biografija[uredi | uredi izvor]
Rođen je u trgovačkoj porodici od oca Živojina Žike Ilića i majke Stanije. Sima Žikić završio je pet razreda Gimnazije u Zaječaru, odakle kao nadareni učenik sa preporukama nastavnika crtanja Gimnazije u Zaječaru, Nikole Markovića, a uz podršku episkopa timočkog Melentija 1897. godine odlazi u živopisačku školu Trojicko-Sergejevske lavre i na studije u duhovnom seminariju u Novočerkasku na Donu. Nakon povratka u Srbiju 1905. godine počinje sa učiteljskom službom u Oblačini i selu Vasilj pored Knjaževca. Za đakona je rukopoložen 1909. godine, za sveštenike 1911. kada započinje službovanje u selima Planinica, Krivi Vir, Lukovo. Prvi svetski rat provodi u begu gonjen od Bugara. Službu u drugoj knjaževačkoj parohiji dobio je 1920. godine. Vodio je aktivan društveni život, bavio se pisanjem i prosvetnim radom, svirao je flautu i violinu.[1]
Umetnička zaostavština[uredi | uredi izvor]
Sama umetnička zaostavštine Sime Žikića je rezultat stvaralačkog rada ličnosti, koja je imala širi politički, naučni i kulturni značaj za Timočku krajinu. Sima Žikić bio je svedok i učesnik mnogih značajnih istorijskih događaja, od Prvog svetskog rata do početka okupacije i martovskih demonstracija, perioda Drugog svetskog rata i posleratne obnove. Svojim delovanjem prota Žikić doprineo je razvoju i kvalitetu života u malom gradu kakav je bio Knjaževac između dva svetska rata i uticao na generacije mladih ljudi osnovanjem i vođenjem kružoka, sekcija i organizacija poput podružnice Crvenog krsta, pevačkog društva, crkvenog hora. Obimna i raznovrsna po sadržaju, ova rukopisna građa svedoči o vremenu i okruženju u kom je Žikić stvarao i živeo. Na osnovu raspoloživih podataka možemo reći da se radi o fondu koji je nastajao u periodu od 1898. godine do smrti tvorca fonda 1964. godine. Sačuvane beleške autora navode da je naslikao više od stotinu slika, portreta, pejzaža, scena iz svakodnevnog života i dela religiozne tematike izvedenih u različitim tehnikama. U rukopisima je ostavio tri romana (delom autobiografskih) sa prikazima iz svešteničkog i činovničkog života, baziranih na stvarnim ličnostima i događajima. Objavio je mnoštvo pripovedaka, rasprava, članaka, propovedi i pesama u crkvenim glasilima, poput Pastirske reči i Vesnika Srpske Crkve, i lokalnim listovima Zaglavak, Letopis Timočke eparhije u kojima se bavio aktuelnim društvenim pitanjima, komentarisao ili kritikovao položaj sveštenika, nastavu itd. Dela Sime Žikića, opšte uzev, odlikuju jarke boje i sveopšte prisustvo svetlosti. Po svom likovnom opusu on se može svrstati među slikare realiste, mada se poznija dela mogu okarakterisati kao naivni realizam, s obzirom na to da su prisutne izvesne nedoslednosti u prikazu anatomije i perspektive.Zaostavština Sime Žikića je kompleksan deo baštine čija se vrednost ogleda u raznovrsnosti sačuvane građe, dužini nastajanja građe i njenim umetničkim i literarnim kvalitetima, u „količini sadržaja sećanja” i mnoštvu faktografskih podataka o ljudima i vremenu u kojem je stvarana.[2]
Rukopisna zaostavština[uredi | uredi izvor]
Rukopisna zaostavština Sime Žikića autentičan je produkt individualnog, intelektualnog rada. Odlikuje je potpuno „jedinstvo mentalnog procesa i materijalne realizacije dela”. Po svom sadržaju, obimu i konceptu Žikićeva zaostavština predstavlja pokušaj sagledavanja istorijski značajnih trenutaka i njihovog prenošenja u budućnost. Likovni opus prote Sime Žikića ilusturuje i dodatno objašnjava prikazane istorijske događaje i ličnosti. Njegova dela govore o sudbini talentovanih srpskih đaka, o načinu školovanja mladih bogoslova i ikonopisaca, o ratnim stradanjima, međuljudskim odnosima, zdravstvu, kulturi i društvenim prilikama uopšte, i od izuzetnog su značaja za razumevanje istorijskih tokova i proučavanje privatnog života u Srbiji. Kritičari smatraju da je kroz njegova dela :memoare, romane, pripovetke, pisma, slike, predstavljena sudbina palanačkog prote rešena da prkosi i pretraje vreme prošlo i sadašnje.
„Sad zbogom dnevniče, mirno spavaj na dnu sanduka, pa kad bude vreme ti ćeš opet biti predmet moga zanimanja. (...) Ti ćeš mi uzbuđivati mile uspomene moga školovanja u Rusiji, i ja ću se sećati onoga što nisam imao prilike u tebe da zapišem. (...) Ti si dnevniče od takve iste važnosti za mene, od kakve su oni moji albumi i slikice iz života u Rusiji. (...) Sima Žikić svršeni bogoslov u Rusiji”[3]
Likovni opus[uredi | uredi izvor]
Likovna zaostavština Sime Žikića predstavlja važan segment njegovog stvaralaštva. Ona se čuva kod naslednika i rođaka, prijatelja i poznanika širom Srbije, ali i u inostranstvu, u crkvama i privatnim preduzećima, i u Zavičajnom muzeju Knjaževac. Umetnička zaostavština nastajala je u periodu od 1898. do 1964. godine. Poslednjih osam slika izrađene su 1964. godine uljem na platnu, što svedoči o tome da je autor aktivno stvarao do kraja svog života. Navodi se da je Žikić naslikao sto petnaest ulja na platnu, osam crteža olovkom i tušem, pet akvarela i osam vajarskih dela u gipsu. Za slike, kao i za pisane radove, on daje tabelarani pregled, i to po tehnikama, navodeći naziv dela, dimenzije, tehniku i vlasnika. U toku istraživačkog rada na terenu utvrđeno je da je Žikić uradio više kopija jedne te iste scene ili motiva, kao i da je slike stalno doslikavao, korigovao i menjao, zbog čega ih je i ponovo datirao, tako da je na nekoliko dela uočljiva intervencija u pojedinim delovima slike, naročito uz datum i potpis.[4]
Pisma - razglednice[uredi | uredi izvor]
U direktnoj vezi sa umetničkom zaostavštinom je pisana zaostavština, često obogaćena ilustracijom ispisanog teksta. Posebno su, u tom smislu, zanimljiva pisma, razglednice i čestitke koje Žikić pisao svojoj deci, rodbini i prijateljima. Pisma su bila u formi novinarskih izveštaja o stanju u Knjaževcu i porodici. Tu je prikaz dvorišta i nove ograde oko porodične kuće, prikaz zgrade novootvorenog bioskopa i detalj sa ulice nakon snežne mećave 1954. godine u Knjaževcu. Pored „vizuelnih beleški”, motiva iz grada i okoline i verodostojnih informacija, sačuvanih svedočenja o minulim vremenima, pisma sadrže posebno zanimljive podatke i smernice koje je Žikić davao primaocima. U pisanom sadržaju otkrivaju se delikatni porodični i prijateljski odnosi, uočava se duboka i iskrena zabrinutost Sime Žikića kao oca, brižnost i ljubav koju je delio ne samo svojoj deci, već i unucima i prijateljima, kao i međusobna povezanost članova porodice Žikić, Manić, Milošević. U pismima koje je ostavljao svojoj porodici, Žikić često opisuje autobiografske scene koje predstavljaju zapravo studije za slike sa istom temom ili motivom izvedene uljem na platnu. U ovakvom pristupu i odnosu prema svojim potomcima i delima, prota Žikić još jednom u najboljem svetlu pokazuje svoju brigu i svest o značaju očuvanja sećanja na određene događaje iz lične ili porodične istorije koje veoma često sadrži i dragocene podatke o značajnim istorijskim događajima.[5]
Crteži - marginalije[uredi | uredi izvor]
U njegovom likovnom opusu, posebno mesto zauzimaju crteži – ilustracije na marginama rukopisa memoara. Oni su izvedeni tušem i ilustruju događaje opisane u određenom delu teksta. Veoma često oni su poput stripa i, pored ilustracije, imaju i tekstualni zapis koji pojašnjava prikaz ili navode deo dijaloga predstavljenih ličnosti. Poput pomenutih crteža na marginama, zasebnu celinu u okviru Žikićevog stvaralaštva ima još jedna grupa crteža Sime Žikića značajna za utvrđivanje autentičnosti i istinitosti memoarskih beleški. Zapravo, ovu grupu crteža možemo tretirati kao vizuelnu varijantu memoara.[6]Reč je o grupi od deset (do sada pronađenih) skicen-blokova u kojima su zabeleženi ljudi i događaji iz njegovog okruženja. Prvi blokovi ispunjeni su detaljima i likovima iz đačkog života u Rusiji. Među crtežima ističe se nekoliko portreta rađenih olovkom na papiru, poput portreta Cara Nikolaja Romanova i kralja Petra I Karađorđevića, kao i predstave mitoloških ličnosti. Ovoj celini pripada i nekoliko ulja na platnu manjeg formata, poput portreta Kosare Žikić i autoportreta iz 1913. godine. Dva albuma crteža-studija, koja su nastajala istovremeno sa đačkim dnevnikom, značajna su za razumevanje i vizuelizaciju Žikićevog studentskog života u Rusiji. Ulja na platnu, pored crteža olovkom, predstavljaju najzastupljeniju likovnu tehniku u Žikićevom opusu. Na njima do izražaja dolazi sklonost prema boji i svetlosti, kao i prema motivima iz prirode koje je prota Žikić sigurno usvojio pod uticajem ruskog slikarstva. Zastupljeni su pejzaži sa motivima iz okoline Knjaževca, poput Volova na Timoku iz 1968. ili Prelja na Timoku iz 1938. godine, zatim motivi iz grada, poput Sredoreka iz 1939, ili Na gradskoj pijaci, iz iste godine,ili mrtve prirode sa motivima cveća, voća i povrća.[7]
Ljudi i običaji[uredi | uredi izvor]
Važno mesto predstavlja grupa slika sa temama iz običajne prakse koje sa puno deskriptivnih detalja prikazuju elemente narodnog života i privatne pobožnosti u knjaževačkom kraju, poput Litije (1956), Dodola (1933), Sečenja slavskog kolača (1953), ili Unošenja Badnjaka iz 1947. godine. Žikić je u tehnici ulja na platnu naslikao i nekoliko pejzaža sa motivima sa Dunava i Jadranskog mora, kao i nekolicinu slika religiozne tematike i serijal ikona za potrebe članova svoje porodice i opremanje crkve u Valevcu. U ovom delu njegovog likovnog opusa posebno mesto zauzima ikona Sv. Nikole, porodičnog sveca i krsne slave koju je Žikić naslikao za svoje potomke u Americi.[8]
Skulptura[uredi | uredi izvor]
Pored celina formiranih na osnovu slikarskih tehnika, tema i motiva, koje prota Žikić navodi u već pomentom spisku izvdenih dela, posebnu grupu čine malobrojna, ali veoma zanimljiva „vajarska dela u gipsu i ilovači,” u najvećoj meri nastala početkom dvadesetog veka. Od osam dela, koliko ih u spisku navodi, kod Žikićevih potomaka pronađeno je samo šest. Najznačajnija, i svakako najveća po dimenzijama, jeste skulptura – autoportret izrađena u gipsu. Pored ovog dela, s obzirom na lično poznanstvo i osvedočeni susret sa Lavom Tolstojem, ovde treba navesti Glavu Tolstoja, veoma izražajnu i upečatljivu minijaturu izvedenu u gipsu.[9]
Galerija[uredi | uredi izvor]
-
Bura -
Georgine -
Na gradskoj pijaci -
Pastir i ovce
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ M.Milošević Micić, Sima Žikić - Hroničar svoga vremena, katalog izložbe, Zavičajni muzej Knjaževac, 2013.
- ^ „Zvanična stranica zavičajnog muzeja Knjaževac”. Arhivirano iz originala 10. 05. 2015. g. Pristupljeno 19. 01. 2015.
- ^ S. Žikić, Pastirska reč, preiredila V. Stojadinović, Narodna biblioteka Njegoš, Knjaževac 2014.
- ^ S. Žikić, Konspektivni pregled istorije umetnosti, priredila M. Milošević Micić, zavičajni muzej Knjaževac, 2011.
- ^ m. Milošević Micić, Sima Žikić, prota knjaževački kao hroničar svoga vremena, u Govor srca, Sima Žkić, Narodna biblioteka Njegoš, Knjaževac, 2010, 7-11.
- ^ Zvanična stranica Narodne biblioteke Njegoš u Knjaževcu
- ^ G. Maksimović, Priče iz narodnog života, u Parohijske slike i prilike, Sima Žikić, Narodna biblioteka Njegoš Knjaževac, 2012, 259-264
- ^ V. Stojadinović, Prota Sima Žikić - Stavaralac na svome poslu, u Žikić Sima, Za ukazom: Roman iz činovničkog života, Narodna biblioteka Njegoš, Knjaževac, 2013. 11-15.
- ^ S. Žikić, Pastirska reč, priredila V. Stojadinović, Narodna biblioteka Knjaževac 2014.
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
| Ostale | |
