Sulejman-paša Bušatlija

S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Sulejman-paša Bušatlija tur. Süleyman Paşa, (u Gorski vijenac: šenđer paša) bio je turski paša i vezir od Skadarskog sandžaka, od 1685. do 1692. godine. Potiče iz feudalne Skadarske porodice Bušatlije (Bushatllinjtë), bio je Vojskovođa koji je ugušio srpske oslobodilačke pokrete u crnogorskom vijaletu. U istoriji je ostao upamćen zbog pobede u bitki na vrtijeljki. Gde je pobedio Dragojla Nikolića, poznatog više kao Baja Pivljanina, vođu (harambaša) mletačkih gerilskih ratnika širom balkanskog poluostrva i mediteranskih ostrva... sa njime i bokelje, paštroviće, njegušane... To ga je proslavilo i kod samog osmanskog sultana tokom velikog turskog rata.

Poreklo[uredi | uredi izvor]

1. Poreklo Sulejmana Bušatlije vodi od srpske ili albanske porodice Dukađin, koja je vladala kneževinom dukađin. Albanski istoričari navode da su preci Sulejmana Bušatlije, tada Dukađini (rimokatoličke veroispovesti) emigrirali za mletačku republiku i kasnije se vratili primivši islam. Kad postaju deo Osmanske vlastele.

2. Drugi navodi povezuju ga sa Crnojevićima koji su vladali Zetom. Jer su se neki potomci šire porodice ili direktno od Sulejmana Bušatlije, iz Albanije pozvali na pred-poreklo od Crnojevića.

Potomci i srodnici Sulejmana Bušatlije, koji su nakon njegove smrti vladali Skadarskim sandžakom:

Rana karijera[uredi | uredi izvor]

Čim je postavljen za sandžak-bega od Skadra, počeo je da jača vojsku. U cilju zadržavanja okupirane teritorije i pokušaja kasnijeg povratka Boke kotorske i okolnog primorja pod osmansku vlast. Aktivno je sabortirao pokušaje saradnje mitropolita SPC, Rufima Boljevića iz crnogorskog vijaleta sa Bokeljima, Njegušanima, Brđanima i Mletačkom republikom. Imao je razvijenu obaveštajnu mrežu u Boku kotorsku i Dubrovnik što mu je obezbeđivalo blagovremeno delovanje i sprečavanje pokušaja pobuna [1] [2].

Bitka na Vrtijeljki (1685)[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Bitka na Vrtijeljki

Za vreme Velikog turskog rata, 7. maja 1685. godina, bitku su izazvali Bokelji sa namerom da prošire slobodnu teritoriju i oslobode Crnogorski vijalet od Skadarskog sandžaka, ali su Turci preko svojih doušnika saznali za dolazak i boravak naoružanih hajduka i morlaka u Boku kotorsku. Sulejman paša Bušatlija je tada poslao opomenu stanovnicima Crnogorskog vijaleta da će ih kazniti ako budu sarađivali sa Bokeljima, mlecima i hajducima.

Grbičići su bili stara srpska vlasteoska kuća u Kotoru. Kavalijer Zano Grbičić je predvodio mletačku ekspediciju u pomoć Crnoj Gori protiv Sulejmana.[3]

Osmanske snage su predvidele namere i mobilisale svoje snage koje su odmah usmerene ka Boki kotorskoj. Višegodišnje namere srba i mletaka nisu dočekale veću mobilizaciju vojno sposobnih. I realizaciju zauzimanja strateških pozicija Crnogorskog vijaleta, svrsishodno odbijanju osmanskih napada. Već su morali odmah po najavi o dolasku osmanskih trupa, da izvrše hitnu mobilizaciju i krenu u bitku gde su im se pridružuje deo srba iz Crnogorskog vijaleta. Osmanlije su pobedile srbe bez obzira na podršku morlaka (čiju vernost tokom bitke, mletački hroničari dovode u pitanje) i mletačke republike koju su srbi imali. Tvrdi se da je Sulejman uspeo prodrijeti na Cetinje samo uz pomoć Brđana, koji su se sukobili sa srpskim plemenima u crnogorskom vijaletu.

Sulejman paša Bušatlija je nakon boja ispunio obećanje i u odmazdi spalio i uništio Cetinjski manastir i palatu Ivana Crnojevića. Pobednički su paradirali sa više od 500 odrezanih srpskih glava kroz Cetinje. Nakon čega je produžio u Ulcinj, odakle je brodom otplovio u Istanbul sa glavama Srba koji su stradali u boju. Među kojima je bila i glava Baja Pivljanina. Čemu su svedočili dubrovački [4] trgovci koji su se tada našli na glavnom trgu u Istanbulu [5] [6] [7].

Napad na Budvu (1686)[uredi | uredi izvor]

1686. godine, osmanska vojska je predvođena Sulejmanom napala Budvu.

Napad na pleme Kuči (1688)[uredi | uredi izvor]

U martu i maju 1688. godine napao je brđansko pleme pleme Kuči. Kuči su pod Vojvodom Ivanom Drekalovićem, uz pomoć Klimenta i Pipera. Oba puta u martu i maju su porazili vojsku Sulejmana, nakon čega su preuzeli Medun i zaplenili velike količine oružja i opreme [8] [9]. Razlikovao je Crnogorce od Brđana. [10] Anton Bolica Grbičić je 1688. pisao kako je njegovom pomoću bio odbijen Sulejman paša, koji se već povukao natrag iz Podgorice u Skadar. Vanredni providitor kotorski je pisao senatu mletačkom 1691. godine kako je Sulejman paša krenuo da kupi harač. Tada je u Rijeci Crnojevića bio neki ugledni Turčin Mustafa koji je 1688. godine, pri napadu Sulejman paše, spasio neke hrišćanske porodice u svojoj kući. Kotorski providitor se bojao 1691. godine da ovaj Mustafa ne zavede crmničku i riječku nahiju na stranu Sulejman paše.[11]

Poslednja Sulejmanova intervencija i smrt (1692)[uredi | uredi izvor]

Intervencija u Plav i Gusinje[uredi | uredi izvor]

Srpsko pravoslavno stanovništvo u Plav i Gusinje je tada bilo izloženo velikom iseljenju i stradanju od strane klimenta, po naredbi Sulejmana Bušatlije koji je predvodio vojsku ka zapadnom delu vijaleta [7].

Bitka na Cetinje[uredi | uredi izvor]

Srbi su uz pomoć mletačke republike uspeli nakon izgubljene bitke na vrtijeljki da ostvare prvobitni cilj i zauzmu strateške lokacije u jednom delu crnogorskog vijaleta. Iako nisu imali prvobitno planiranu, vojnu snagu koja im je trebala, čak se beleži da neka srpska plemena staju na stranu turaka tada. Ubrzo je usledela mobilizacija unutar skadarskog pašaluka. Sulejman je ponovo vojno intervenisao u Crnogorskom vijaletu 1692. godine, ovaj put vojske su se suočile u naselju Cetinje. Uz pomoć Brđana (klimenti i piperi), Sulejman uspeva da potisne srbe sa većine oslobođene teritorije. Srbi se nisu predali i držali su otpor i dalje na ostalim delovima teritorije. Mletačka republika je posredovala u sporazumu o povlačenju bokelja iz crnogorskog vijaleta u Boku kotrosku sa uslovom od 11 tačaka, koji su garantovali bezbednost hrišćana... Dogovor je postignut i srbi (vojnici) su predvođeni mletačkom republikom povučeni natrag u boku kotorsku. Ali moguću pobunu u Plav i Gusinje nisu pokretali srbi i mletačka republika. Samim tim nije ostalo preterano opisa o razlozima ili zločinima, samo se zločini navode kao svirepi.

Bokelji nisu uspeli da obnove infrastrukturu pravoslavne crkve koju je ranije Sulejman paša uništio, posle bitke na Vrtijeljki. Pa su tokom svog boravka u oslobođenom delu crnogorskog vijaleta, mletačko utvrđenje pretvorili u novi manastir. Jedan bokeljski odred sačinjen od (Grbljana ili Krtolana) je pre povlačenja, za vreme mirovnih pregovora tajno minirao sa sistemom odložene eksploziju ceo kompleks. U cilju da bude uništen onaj koji pokuša da spali tvrđavu prenamenjenu u manastir, jer vatra aktivira eksploziv. Osmanlije su prekršile odmah tu jednu od 11 tačaka uslova mira i zauzeli su tvrđavu-manastir nakon povlačenja srba. Došlo je do eksplozije koja je ubila većinu vojnika u objektu, Sulejman Bušatlija je tada bio teško ranjen i to mu beše poslednji rat jer je Sulejman ubrzo i preminuo verovatno od posledica eksplozije [12]. 11 tačaka uslova mira koji su izdejstvovali Mleci, je dovela do povećanja standarda života kod hrišćanskih stanovnika crnogorskog vijaleta. Samim tim i postepenog oslobođenja crnogorskog vijaleta tj. nekadašnje provincije Zete od Turaka.

Sulejman-paša Bušatlija je na Cetinju doživjeo mletačko rušenje Cetinjskog manastira. Sudbina manastira je bila, sa Mlečanima, kao i manastira Tvrdoša. Lagumali su ga i podigli u vazduh, a to je i ranilo pašu. Ogorčeni Turci su potom cijeli manastir sravnili sa zemljom. Novi vladika je izabran tek 1694. godine u osobi igumana Save ili kasnijeg mitropolita Save Očinića.[13]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Stanojević Gligor; Vasić Milan (1975). Istorija Crne Gore. Titograd: Redakcija za istoriju Crne Gore.
  2. ^ Velibor V. Džomić (2006). Pravoslavlje u Crnoj Gori. Svetigora. „Kada je skadarski paša Sulejman Bušatlija doznao za pregovore vladike Ruvima i providura Zena, svim sredstvima je pokušao da razbije taj savez i da Crnogorce i Brđane odvoji od Mlečana.” 
  3. ^ Tomanović, Lazar (1899). G. Ruvarac i Montenegrina. Sremski Karlovci. str. 57. 
  4. ^ Radovan Samardžić, Veliki vek Dubrovnika, Beograd, 1962. (Iz arhiva Dubrovačkih trgovaca svedočanstvo o simboličnom postavljanju srpskih glava u Istanbulu)
  5. ^ Zbornik za narodni život i običaje južnih slavena. 1930. str. 109. 
  6. ^ Enciklopedija Jugoslavije: Bje-Crn. Jugoslavenski Leksikografski Zavod. 1980. str. 49. 
  7. ^ a b Karadžić. 2—4. Štamparija Mate Jovanovnića Beograd. 1900. str. 74. „Crnogorci su pristali uz Turke protiv Klemenata i njihovih saveznika Vrćana, a sedamdeset i dve godine kasnije, 1685. god., Sulejman paša Bušatlija uspeo je da prodre na Cetinje samo uz pripo- moć Brđana, koji su bili u zavadi s Crnogorcima. To isto dogodilo se 1692. god., kad je Sulejman-paša ponovo izišao na Cetinje, te odatle odagnao Mlečiće i umirio Crnu Goru, koja je bila pristala pod zaštitu mletačke republike. 0 veri Brđani su malo vodili računa, da ne napadaju na svoje saplemenike, jer im je plen bio glavna svrha. Od klementaških pak napada naročito najviše su patili Plavo, Gusinje i pravoslavnn živalj u tim krajevima. Gore sam napomenuo da su se ovi spuštali i u pećki kraj, i tamo su bili toliko silni, da su im pojedina sela i ...” 
  8. ^ Zapisi. 13. Cetinjsko istorijsko društvo. 1940. str. 15. „Marta mjeseca 1688 napao je Sulejman-paša na Kuče” 
  9. ^ Mitološki zbornik. Centar za mitološki studije Srbije. 2004. str. 24, 41—45. 
  10. ^ Tomanović, Lazar (1899). G. Ruvarac i Montenegrina. Sremski Karlovci. str. 54. 
  11. ^ Tomanović, Lazar (1899). G. Ruvarac i Montenegrina. Sremski Karlovci. str. 107, 108. 
  12. ^ http://www.montenegrina.net/pages/pages1/istorija/crnojevici/cetinjski_manastir_na_cipuru.htm
  13. ^ Tomanović, Lazar (1899). G. Ruvarac i Montenegrina. Sremski Karlovci. str. 79. 
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Сулејман-паша_Бушатлија&oldid=27019047”