Bugojanska grupa

Bugojanska grupa je naziv za 19 pripadnika hrvatske ekstremne emigrantske organizacije Hrvatsko revolucionarno bratstvo (HRB) koji su u leto 1972. godine ušli na teritoriju tadašnje Jugoslavije s ciljem dizanja ustanka koji bi srušio tu državu, odnosno obnovio NDH. Akcija Bugojanske grupe bila je poznata pod šifrom Operacija Feniks, dok su jugoslovenske vlasti akciju njene likvidaciji nazivale Operacija Raduša 72.

Nakon gušenja Hrvatskog proljeća, HRB je verovalo da u Hrvatskoj postoje politička klima povoljna za podizanje oružane pobune. Grupa je verovala da je antikomunističko raspoloženje dovoljno jako da je dovoljno samo njihovo prisustvo da se podigne ustanak.Nakon kratkih priprema, HRB je organizovalo svoje osoblje i prikupilo oružje i novac za podizanje pobune. Većina boraca i novca je došla iz Australije, dok je vojna obuka izvršena u Zapadnoj Nemačkoj. Nakon kratkih priprema u Austriji, akcija je započela je 20. juna 1972. kada je grupa prešla tadašnju austrijsko-jugoslovensku granicu kod Dravograda, a nekoliko dana kasnije grupa je došla na predviđenu lokaciju na području planine Raduše u centralnoj Bosni. Služba državne bezbednosti je pratila grupu sve do ulaska u Jugoslaviju, kada joj se izgubio trag, jer je grupa odlučila da se ne sastane sa vezom, već da otme kamion i da se njime prebaci na teren.

Međutim, gotovo odmah je Bugojanska grupa postala predmet opsežne sigurnosne operacije tadašnjih jugoslovenskih vlasti. Do 25. juna grupa se prvi put sukobila sa milicijom, a zatim i sa jedinicama jugoslovenske Teritorijalne odbrane. Uz pomoć doušnika snage bezbednosti su do 24. jula likvidirale ovu grupu, koja tako nije uspela u svojoj misiji. Sve mete Bugojanske grupe bili su civili i civilna infrastruktura. Prema službenim podacima jugoslovenskih vlasti, 15 pripadnika Bugojanske grupe je poginulo u oružanim okršajima, a četvorica su zarobljeni i odvedeni na Vojni sud u Sarajevu gde su osuđeni na smrt, a samo je jedan - Ludvig Pavlović - osuđen na 20 godina zatvora jer je bio maloletan. Poginulo je trinaest pripadnika JNA, Teritorijalne odbrane i milicije.

Kako se upad ustaške grupe terorista desio ubrzo nakon stišavanja Hrvatskog proljeća u decembru 1971, ovaj događaj je dobio publicitet i izvan granica Jugoslavije.

Pozadina

Ustaška emigracija svoje korijene vodi iz doba kada je Ante Pavelić u Zagrebu osnovao Hrvatski ustaški pokret 7. januara 1929, a deset dana kasnije pobjegao u Austriju 17. januara 1929. Pet godina kasnije, aktivnosti ustaške emigracije su kulminirale 9. oktobra 1934. u ubistvu kralja Aleksandra I Karađorđevića, u kome je učestvovao i sam Ante Pavelić. Aktivnosti ustaške emigracije su se pojačavale sve do 1941. godine, nakon čega Ante Pavelić zajedno sa njemačkim okupacionim trupama ulazi u Kraljevinu Jugoslaviju i 10. aprila 1941. u Zagrebu proglašava Nezavisnu Državu Hrvatsku. Tada je prestala aktivnost ustaške emigracije čiji pripadnici su zauzeli najviše položaje u NDH, sve do konačnog poraza NDH 1945. kada se ustaše povlače u emigraciju i svoje aktivnosti za obnovu NDH i protiv druge Jugoslavije nastavljaju iz inostranstva.

Ozna i njena naslednica, Služba državne bezbednosti uspešno su zaustavili nekoliko pokušaja proustaške emigracije podizanjem ustanaka da destabilizuju posleratnu Jugoslaviju, nadajući se da će im pomoći antikomunistički krugovi među zapadnim Saveznicima. Najpoznatiji poduhvat bila je operacija 10. travanj, posle koje je Udba uhapsila Božidara Kavrana, Ljube Miloša i Antu Vrbana.

Hrvatsko revolucionarno bratstvo (HRB) je bila proustaška teroristička organizacija koju su osnovane hrvatske ustaše u emigraciji, odnosno ustaše koje su uspjele da putem pacovskih kanala prebjegnu 1945. u Austriju i Italiju, ili su nakon reformacije ustaša uspjeli da napuste SFRJ, i pridruže se ustaškoj emigraciji. Hrvatsko revolucionarno bratstvo je bilo aktivno od početka 1960ih do septembra 1986. ili 1988. godine, nakon čega dolazi do povratka ustaške emigracije u SFRJ. Ovo je bila najekstremnija i najaktivnija organizacija koja je izvršila pedeset odsto svih terorističkih i diverzantskih napada na Jugoslaviju. Hrvatsko revolucionarno bratstvo je u svojim terorističkim akcijama ubilo 53 i ranilo 118 lica.

Akcija Feniks

Nakon gušenja Hrvatskog proljeća u decembru 1971. godine od strane jugoslovenskih vlasti, pripadnici Hrvatskog revolucionarnog bratstva su vjerovali da su se u Jugoslaviji stvorili uslovi za podizanje ustanka i obnovu Nezavisne Države Hrvatske. Oni su na osnovu zahteva Maspokovaca vjerovali da među hrvatskom narodom vlada dovoljno jako antijugoslovensko raspoloženje i da je došlo vrijeme za oružanu pobunu protiv Jugoslavije.

Pripadnici ustaške terorističke grupe Hrvatsko revolucionarno bratstvo su 1971. iz Australije krenuli u Evropu, gdje su izvršili pripreme za upad u Jugoslaviju. Većina boraca i novca došla je iz Australije, dok je vojna oprema bila nabavljena u Zapadnoj Njemačkoj. Kratke završne pripreme bile su u kampu Garanasu u Austriji, uz austrijsko-jugoslovensku granicu. Tu su se okupila dvadeset tri boraca. Austrijska je policija uhapsila Franu Peričića i Stipu Crnogorca, a od akcije je odustao Marko Logarušić. Četvrti iz kampa koji nije otišao u akciju bio je Marko Mudronja koji je samo bio logistička potpora i nije bio predviđen za akciju. U samoj akciji je trebalo da učestvuju još neki ljudi koji su iz raznih razloga bili spriječeni ili su sami odustali. U akciji je trebalo da učestvuje i glavni sekretar HRB-a Josip Senić, koga je verovatno Služba državne bezbednosti likvidirala tri mjeseca ranije. Pripadnici Bugojanske grupe koji su krenulu akciju Feniks bili su: Ambrozije Andrić, Adolf Andrić, Pavao Vegar, Ilija Glavaš, Đuro Horvat, Vejsil Keškić, Viktor Kancijanić (Kocijančić), Petar Bakula, Ludvig Pavlović, Mirko Vlasnović, Ilija Lovrić, Filip Bešlić, Stipe Ljubas, Vlado Miletić, Vinko Knez, Ivan Prlić, Nikola Antunac, Vilim Eršek i Vidak Buntić. Kao cilj je odabran planinski predeo centralne Bosne, dijelom zbog svojih geografskih odlika, a dijelom jer ga je pretežno naseljavalo hrvatsko stanovništvo i što svojim južnim obodom se naslanja na zapadnu Hercegovinu, naseljenu skoro isključivo hrvatskim stanovništvom.

U Austriji ih je sačekala pomoć za ilegalni prelaz preko granice. Nakon kratkih priprema ilegalno su se 20. juna 1972. prebacili preko granice kod Dravograda. U okolini Maribora su zaustavili kamion Radenske i naredili vozaču Francu Hriberniku da ih vozi ka Bugojnu. Iskrcali su se iz kamiona 22. juna u Gračanici, između Bugojna i Gornjeg Vakufa i pustili vozača, a zatim su otišli u selo Lužani, odakle je porijeklom bio Ilija Glavaš. Tu su u kapelici položili zakletvu i uputili se na planinu Radušu.

U međuvremenu, vozač kamiona je prijavio miliciji da je naoružana grupa ušla u Jugoslaviju. Akcijom jugoslovenskih snaga bezbednosti na terenu rukovodio je Franjo Herljević. Jugoslavija u to vrijeme nije imala posebne jedinice za obračun sa ubačenim grupama, već se oslanjala na doktrinu opštenarodne odbrane i mobilizovane rezerviste Teritorijalne odbrane. Na Radušu je upućena četa vojne policije, četa milicije i nekoliko hiljada pripadnika Teritorijalne odbrane iz Sarajeva.

Prvi sukob ustaških terorista sa jugoslovenskom milicijom se desio 25. juna 1972, a ubrzo nakon toga i sukob sa JNA. Prvi kontakti ubačenih emigranata sa stanovništvom su ih potpuno razuvjerili o stanju u Jugoslaviji. Lokalno stanovništvo im nije pružalo gostoprimstvo i nije im se pridružilo, a lokalne jedinice teritorijalne odbrane su masovno krenule u potragu za njima. Zbog toga je došlo do raskola u grupi.

Prvi sukob ubačena grupa imala je sa patrolom vojne policije 26. juna 1972. Patrola VP je videla grupu na ivici šume i krenula u juriš, a teroristi su se povukli u šumu i zapucali. Kapetan Miloš Popović je pojurio za njima i nastradao, kao i njegov vojnik pratilac Branko Blečić. Sa druge strane je stradao vođa grupe Adolf Andrić, a trojica su pobegla, odvojila se od grupe, naletela na patrolu milicije i Teritorijalne odbrane i poginula. Nastradao je i konj na kome je grupa nosila deo opreme.

Preostali pripadnici grupe su se sklonili ispred jedne pećine u rejonu Bukovca. Ispred pećine je bila čistina od 60-80 metara. Jedan vodnik milicije je predveče prišao da izvidi, ali je bio ubijen prigušenom puškom. Terorista koji je krenuo po njegov automat je otkrio prisustvo čete TO, koja ga je ubila i krenula u napad na pećinu preko čistine. Napad je odbijen, a ranjene nisu mogli izvući. Ujutru je ponovljen napad, ali su se teroristi pod okriljem noći izvukli. Tom prilikom je poginulo 7 pripadnika TO, 8 ranjeno, posle čega je još jedan preminuo. Frontalni napad niti je urodio plodom, niti je jedinica uspela da blokira teroriste u pećini. Feniksovci su se raštrkali i počeli tražiti sklonište kod lokalnog stanovništva. Međutim, lokalno stanovništvo, čak i neki sveštenici, ih je predavalo miliciji.

Pošto su u Bosni pretrpjeli neuspjeh, pripadnici Bugojanske grupe su pobegli sve do Sinja i Imotskog. Teroristi su bežali poterama skoro mesec dana, ali kako nisu imali baze i podrške, vrlo brzo su podlegali ranama ili iznemoglosti, te bili hvatani ili likvidirani dok su pokušavali da se izvuku. Ukupno je ubijeno 15 pripadnika grupe, dok su četvorica zarobljena.

Epilog

Uhvaćena su četiri pripadnika bugojanske grupe: Đuro Horvat, Vejsil Keškić, Mirko Vlasnović i Ludvig Pavlović. Njima je suđeno pred Vojnim sudom u Sarajevu od 11. do 21. novembra 1972. Sva četvorica su osuđena na smrt, ali je smrtna kazna Ludvigu Pavloviću zamenjena dvadesetogodišnjim zatvorom zbog maloletnosti. Horvat, Keškić i Vlasnović su streljani 17. marta 1973. u kasarni vojne policije u Rakovici, dok je Pavlović odležao skoro cijeli zatvorski rok u Sremskoj Mitrovici. Nakon uvođenja višestranačja u Jugoslaviji, novo rukovodstvo Hrvatske sastavljeno od članova HDZ je izdejstvovalo premeštanje Pavlovića u Hrvatsku. Pušten je 1991. i odmah se priključio hrvatskim paravojnim jedinicama. Ubijen je pod nejasnim okolnostima iste godine u zapadnoj Hercegovini. Među hrvatskim desničarima, pogotovo u BiH, pripadnici Bugojanske grupe se smatraju herojima i mučenicima, a po Ludvigu Pavloviću je za vrijeme rata u BiH nazvano nekoliko jedinica HVO.

Činjenica da su najveći broj poginulih Jugoslovena i pripadnika angažovanih snaga bezbednosti činili Hrvati, proizveo je kontraefekat i ideologiju bratstva i jedinstva pokazao opravdanom. Ipak, događaj je podstakao jugoslovenski vrh da osnuju posebne antiterorističke jedinice u miliciji i JNA. Predsednik SFRJ Josip Broz Tito je odlikovao 389 lica iz Bosne i Hercegovine i Hrvatske za učešće u likvidaciji Bugojanske grupe.

Akcija Bugojanske grupe je izazvala veliki publicitet u SFRJ, odnosno tadašnje vlasti su je iskoristile u propagandne svrhe. Đorđe Ličina je napisao knjigu Dvadeseti čovjek. Godine 1985. je po toj knjizi mini TV serija Brisani prostor TV Sarajevo u kojoj je prikazana priprema ustaške grupe u Zapadnoj Njemačkoj, zatim boravak u Austriji, prebacivanje preko granice u Jugoslaviju, kao i sama operacija „Raduša 72“, sve do likvidacije i hapšenja ustaške grupe.

Poginuli pripadnici JNA i TO

• Miloš Popović, kapetan JNA
• Branko Blečić, vojnik JNA
• Luka Bošnjak, milicioner iz Prozora
• Kasim Alijagić
• Marijan Bradić
• Ismet Čolić
• Ahmo Gelić
• Franjo Ivanda
• Stjepan Radić
• Milan Sabljić
• Branko Ljubičić
• Franjo Grbešić
• Mile Odak

Vidi još

• Cazinska buna

Literatura

• Hockenos, Paul (2003). Homeland Calling: Exile Patriotism & the Balkan Wars. Cornell University Press. ISBN 978-0-8014-4158-5. 
• Andjelic, Neven (2004). Bosnia-Herzegovina: The End of a Legacy. Routledge. ISBN 978-1-135-75714-4. 

Novinski članci

• Kuljiš, Denis (14. 8. 2010). „Teroristi ili borci za slobodu Hrvatske”. Jutarnji list. Pristupljeno 25. 8. 2014. 
• Vasić, Miloš (22. 8. 2013). „Hrvatska teroristička emigracija i Udba: Igra senki”. Vreme. Pristupljeno 25. 8. 2014.