Episkop bački Platon
| Platon Atanacković | |
|---|---|
 Aksentije Marodić - episkop Platon Atanacković, Galerija Matice srpske | |
| Lični podaci | |
| Datum rođenja | 10. jul 1788. |
| Mesto rođenja | Sombor, Habzburška monarhija |
| Datum smrti | 21. april 1867. (78 god.) |
| Mesto smrti | Novi Sad, Austrijsko carstvo |
Platon Atanacković (Sombor, 10. jul 1788 — Novi Sad, 21. april 1867) bio je episkop budimski (1839 — 1851)[1] i bački (1851 — 1867), pisac, politički radnik i veliki dobrotvor srpske prosvjete.[2][1]
Biografija[uredi | uredi izvor]
Njegovo svetovno ime bilo je Pavle.[3] Njegov otac Petar bio je somborski trgovac i građanin, a deda Atanacko se doselio iz Makedonije i na putu u Silbašu naprasno umro, gde je u porti pravoslavne crkve i sahranjen. Majka Marija rođena Stajić potiče takođe sa juga; njen deda se doselio iz Kožana, zbog čega su ga zvali starac Koža. Koža je poklonio zvono Sv. Đurđevskoj crkvi u Somboru, koje se po njemu prozvalo „Kožno zvono”. Atanacković je imao još tri brata i dve sestre.[4]
Osnovnu školu je pohađao u rodnom mestu u Somboru. Jedan od prvih učitelja bio mu je Vasilije Milanović, koji je docnije postao paroh somborski. Gimnaziju i bogosloviju završio je u Karlovcima, zatim je položio učiteljski ispit, oženio se, i postao đakon i učitelj u Somboru 1809. godine. Njegova supruga bila je Katarina rođena Sotinčev, sa kojom je imao sina jedinca Vasilija (umro 1854). Uskoro se istakao kao dobar pedagog i postao prvi profesor prve srpske preparandije u Sentandreji kod Budima (od 1812. do 1815) Na tom položaju ostao je punih sedamnaest godina i kada je preparandija premještena u Sombor(1815—1829). Uz to je bio i paroh Sv. Đurđevske crkve u Somboru od 1810. godine. Objavio je 1823. godine knjigu prevedenih pripovetki sa nemačkog i francuskog jezika, pod naslovom „Ogledalo čovečnosti”.
Kada je 1824. godine ostao udovac, naumio je da se zakaluđeri. Predstavnici crkve zamjerali su mu, što je ranije pisao protiv monaštva i morao je duže vremena da provede kao isposnik u manastiru Krušedolu, gdje se i zakaluđerio 1829.[2] godine i dobio ime Platon. Posle toga ubrzo je postao iguman i arhimandrit, prvo u Šišatovcu, a kasnije u Bezdinu.[2]
Episkopsko zvanje[uredi | uredi izvor]
_%D0%90%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D1%86%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%9B,_%D1%83%D1%99%D0%B5_%D0%BD%D0%B0_%D0%BF%D0%BB%D0%B0%D1%82%D0%BD%D1%83,_1863.jpg)
Godine 1839. postavljen je za budimskog episkopa. Za vrijeme srpskog ustanka protiv Mađara 1848. godine došao je u vrlo nezgodan položaj. Ranije već ponuđeno mu mjesto načelnika za pravoslavnu crkvu u ugarskom Ministarstvu Prosvjete uspio je da odbije na zgodan način, ali je biva primoran da se primi uprave nad cijelom srpskom crkvom pod ugarskom vlašću, kada je patrijarh Rajačić, kao duhovni vođa pobunjenih Srba, proglašen izdajnikom. Ta okolnost, uz premještaj Atanackovića u bačku eparhiju silom državne vlasti, bila je povod kasnijeg dugotrajnog sukoba s patrijarhom, iako se Atanacković međutim pridružio srpskoj vojsci kod Sombora i s njom prešao u Srem. Taj spor podastakao je Atanackovića da napiše svoju apologiju i štampa je u Beču 1850, pod naslovom Analitika. Austrijski car ga aprila 1854. godine odlikuje za zasluge "komardernim krstom Leopold ordena".[5] Atanackovića je postavio za bačkog episkopa austrijski car 1848. godine a on je primio eparhijsku upravu tek 1851. godine.
Veliko rodoljublje Atanackovića ogleda se u njegovim darovima srpskim prosvjetnim ustanovama. On je dao (kuću vrednu) 40.000 forinti u Fond za osnivanje srpske pravne akademije u Novom Sadu. Dok se ista ne otvori, prihodi tog fonda su pripadali novosadskoj gimnaziji. Kupio je štampariju Dr. Medakovića i poklonio je srpskoj novosadskoj gimnaziji, (poznata i kao Platonova štamparija). Osnovao je u Somboru blagodejanije[3] (đački internat), nazvan Platoneum za stanovanje i ishranu - izdržavanje siromašnih učenika preparandije, pomagao je narodno pozorište i druge ustanove. A na aljmaškom groblju kod Novog Sada podigao je sebi crkvicu - kapelu (u kojoj se redovno služba odvijala nedeljom i praznikom) za grobnicu, i pored nje je ustanovio školu za decu iz okoline (periferije grada) sa stanom za učitelje, i osigurao im izdržavanje. Godine 1841. je svoju ličnu biblioteku od 787 knjiga poklonio Biblioteci Matice srpske,.[traži se izvor][6]
Zaveštao je zdanja za Srpsku akademiju u kojima se sada nalazi Ogranak SANU u Novom Sadu.[7]
Umro je posle dugog bolovanja na Cveti 9. aprila 1867. godine u Novom Sadu. Sahranjen je uz velike počasti u kapeli Sv. Apostola Petra i Pavla[8], koju je sam podigao (kao zadužbinu) na Almaškom groblju u Novom Sadu.[9]
Naučni i književni rad[uredi | uredi izvor]
Politički rad Atanackovića vidi se naročito iz njegove knjige Dijetalne besjede (1845), u kojoj su štampani njegovi govori, koje je u interesu srpskoga naroda držao na madžarskim zemaljskim saborima od 1837. do 1844. godine.
On je znatne zasluge stekao i za Maticu srpsku, čiji je predsjednik bio od njena prenosa u Novi Sad[9] pa do svoje smrti. Kao književni radnik bio je već od 1845. godine počasni član ruskog Obščestva istorji i drevnostej pri univerzitetu u Moskvi, češkog muzeja u Pragu i Društva srpske slovesnosti u Beogradu.
Atanacković je poput više drugih pravoslavnih arhijereja (Stratimirovića) bio slobodni zidar.[10]
Od književnih radova Atanackovića, kojih ima preko 40, najvažniji je Prinos rodoljubivih mislej na žertvenik narodnoga napretka, koji je je dvaput izdan (1856. i 1864), zatim Dijetalne besjede i Povijest rezidencije episkopata budimskago, a od časti i ovoga samog (1846); Pedagogika i metodika (1815) i dr. Uz to je Atanacković štampao nekoliko nadgrobnih i drugih prigodnih besjeda i poslanica. Godine 1857. izašla su čak tri njegova naslova.[11] Dosta je radio na školskoj književnosti i izdao je niz udžbenika, iz nauke o vjeri, o jeziku srpskom i njemačkom, matematici, pedagogiji i katihetici.
Osim toga, preveo i štampao veliki broj knjiga Sv. Pisma staroga i novoga zavjeta, kao i neke knjige stranih pisaca. Smatra se da je on bio prvi prevodilac pojedinih knjiga Starog zaveta na srpski jezik.[12] Tako je već pred kraj svoga života, kao sedamdesetsedmogodišnji starac preveo njemačko djelo J. F. Hilera Neotstupni vođa kroz vrleti i klance života, a za mladosti 1823. i manje delo L. Miterpachera Unterricht über Maulbaum – u. Seidenraupenzucht, što mu je iste godine donijelo i zvanje »svilodjelija profesora« u srpskom somborskom Pedagogijumu.
U borbi oko pravopisa bio je na strani konzervativaca, te je i na godinu dana pred smrt štampao svoj Povtorni napjev nad azbukom, složen starcem Mirkom (1866).
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b Mišić, Milan, ur. (2005). Enciklopedija Britanika. A-B. Beograd: Narodna knjiga : Politika. str. 78. ISBN 86-331-2075-5.
- ^ a b v Jugoslovenski književni leksikon (2. izd.). Novi Sad: Matica srpska. 1984. str. 31.
- ^ a b "Zastava", Pešta 1867. godine
- ^ "Školski list", Sombor 1867.
- ^ "Srbski dnevnik", Novi Sad 1854. godine
- ^ „Rastko Budimpesta”. Rastko.rs. Pristupljeno 14. 7. 2010.
- ^ „www.glas-javnosti.co.yu”. Arhiva.glas-javnosti.rs. Pristupljeno 14. 7. 2010.
- ^ "Školski list", Sombor 1. jun 1866.
- ^ a b "Školski list", Sombor 30. april 1867.
- ^ http://www.novosti.rs/%D0%B2%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B8/%D1%81%D1%80%D0%B1%D0%B8%D1%98%D0%B0.489.html:537342-Masoni-u-Vojvodini-Dva-veka-bratskih-loza,
- ^ "Glasnik Istorijskog društva u Novom sadu", Novi Sad 1937.
- ^ „www.glas-javnosti.co.yu”. Arhiva.glas-javnosti.rs. Pristupljeno 14. 7. 2010.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Grujić, Radoslav (1927). „Platon Atanacković”. Narodna enciklopedija. Zagreb: Bibliografski zavod.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
| Ostale | |
