Pokret Gorjani
| Istočni Blok |
|---|
 |
Pokret Gorjani (bug. Gorяnsko dviženie) bio je aktivan gerilski otpor bugarskom komunističkom režimu. Započelo je odmah nakon državnog udara devetog septembra 1944. godine, koji je otvorio put komunističkoj vladavini u Bugarskoj, a svoj vrhunac dostigao je između 1947. i 1954. godine. Pokret je obuhvatio čitavu zemlju, uključujući i gradska područja a poznato je da je bio prvi organizovani antisovjetski oružani otpor u istočnoj Evropi, kao i najduže trajan.
Članovi pokreta nazvani su Gorjani (oni iz šume), najverovatnije nisu bili sami u borbi protiv režima. Izuzetno oskudna zvanična priznanja pokreta nazvala su njene članove diversanti (na bugarskom: diverzanti: subverzivni radnici, saboteri i neprestano naglašavali da su ih preko granice slali "imperijalistički centri".) Iako su u velikoj meri pomogli emigranti Bugari i strane sile, pokret Gorjani se bio uglavnom organizovao autohtono i spontano.
Ovaj način delovanja bio je tradicionalno bugarski, kao što su to praktikovali osmanski hajduci i anti-nacistički partizani (pežorativno nazivani Šumkari; bugarski: Šumkari, oni iz grmlja): Gorjani su se sakrivali u udaljenim planinama, gorama i šumama, oslanjajući se na veliku mrežu jataka u naseljenim zajednicama, izvršili su iznenadne oružane racije kako bi omeli službeno poslovanje i povukli se pre zarobljavanja. U velikoj meri sastavljeni od seoskih naroda koji su branili svoju zemlju i imovinu od komunista, Gorjani nisu imali uočljivu ideologiju ili platformu i bili su ujedinjeni zbog svoje nebrige prema komunističkim vlastima.
Vrlo malo informacija je ostalo o Gorjanima, čije su postojanje bugarske komunističke vlasti čvrsto prikrivale i negirale, a istorijski podaci o njima pažljivo su klasifikovani i uklonjeni, a svedoci ili učesnici zastrašeni u tišini ili eliminisani. Pošto je pokret praktično bio lišen bilo kakve međunarodne dimenzije, njegova istorija je ostala udaljena od glavnog toka svetskog antikomunističkog otpora.
Počeci[uredi | uredi izvor]
Novi komunistički režim, uz pomoć Crvene armije, nametnuo je politiku klasnog rata kroz nekoliko talasa terora: izvansudsko zastrašivanje neposredno nakon državnog udara 9. septembra 1944, sudovi Narodnog suda sredinom 40-ih, eliminacija opozicije bugarske komunističke partije u kasnim četrdesetima i lov na "Neprijatelje sa partijskom članskom knjižicom" na kraju četrdesetih i pedesetih. [1]
Oružani otpor komunistima počeo je neposredno nakon državnog udara i dostigao je održive razmere na selu nakon pogubljenja čelnika Bugarske agrarne nacionalne zajednice Nikole Petkova 1947. i zabrane rada Bugarske socijaldemokratske radničke partije 1948. godine.
Krajem četrdesetih, Gorjani su se uglavnom sastojali od narodnih ljudi, članova raspuštene opozicije koji su se skrivali od vlasti, bivših vojnika i oficira, bivših aktivista Unutrašnje makedonske revolucionarne organizacije (IMRO), šačice bivših prokomunističkih partizana i komunista koji su imali veze sa pogubljenim Trajčetom Kostovim.
U pedesetim su počele velike prinudne kampanje za kolektivnu deklaraciju zemljišta. Uključili su masovno zastrašivanje seljaštva, uključujući pretnje, vanpravne zatvorske kazne i mučenja i ubistva. [2]To je donelo novi porast podrške pokretu Gorjani. [3]
Članovi pokreta[uredi | uredi izvor]
U početku su Gorjani bili slabo naoružani i jednostavno su se sakrivali od vlasti ili su ih strepili od straha od hapšenja. Do 1947. godine, delovali su kao čete u planinskim oblastima.
Tada je ukupni broj naoružanih Gorjana procenjen na 2000 u 28 četa, a dodatnih 8000 ilegalnih pomagača snabdevalo ih je hranom, skloništem, oružjem. Do ranih 1950-ih tajna policija bugarskog komiteta identifikovala je oko 160 Četa, od kojih su 52 bile isporučene iz inostranstva ili su činile neprijateljski emigranti koji su se infiltrirali preko granica. Pokret je bio najjači u južnoj Bugarskoj, posebno u lokalitetima Sliven, Stara Zagora, Velingrad i Pirinski kraj.
Pokret je bio najjači na području Pirina 1947. I 1948. godine. Glavna Četa pod vođstvom Gerasima Todorova kontrolisala je veći deo županije Sveti Vrač na jugozapadu područja, prolazeći dolinom Meste i Razloga do na severoistoku, Nevrokop na jugu i Džumaja (Gorna Džumaja, danas Blagoevgrad) na severu. U proleće 1948. godine, hiljade policajaca i vojnika narodne milicije napali su severni Pirin namećući dvonedeljnu vanrednu situaciju u tom području. Gerasim Todorov i njegovi ljudi bili su opkoljeni, a on se 31. marta ubio. Ovo je očistilo područje sa Gorjanima za neko vreme. Krajem 1948. Borislav Atanasov i drugi bivši borci IMRO-a prešli su grčku granicu i obnovili otpor. [4]
Jedan od veoma retko zvanično priznatih incidenata koji je uključivao antikomunistički otpor uključivao je smrt u oružanom sukobu graničarskog stražara Vergila Vaklinova 2. jula 1953. godine. Vaklinov je upao u zasedu diversanata za koje se tvrdilo da su "ispunili zadatak" u bugarskoj unutrašnjosti i da će nezakonito preći grčku granicu. Vlasti su uzdigli Vaklinova u kratkog kultnog lika. [5]
Početkom 1950-ih, Gorjani su imali propagandnu radio stanicu Radio Gorjanin koja se u Bugarskoj emitovala iz Grčke. Sredinom 1951. godine radio je uputio apel da se pobunjenička vojska formira u centralnom području Slivena, gde je pokret bio najjači. Oko 13000 policajaca i trupa napalo je planine Balkana kod Slivena. Bugarski vođa Vlko Červenkov pratio je događaje iz oklopnog transportera u planini. Najveću četu, koju je predvodio Georgi Stojanov-Tarpana, opkolilo je 6000 vojnika. Borili su se protiv njih 1. i 2. juna, uspevši da razbiju okruženje i spasu svoje ranjene.
Vlasti su malo koga zarobile. Oko 40 Gorjanija je ubijeno, ali četnički komandant je pobegao zajedno sa svojim ljudima. Stojanova je zarobila tajna policija bugarskog komiteta krajem 1951. i kasnije je osuđen i pogubljen. Sledeće godine je njegova četa nastavila odolevati vlastima i zarobljavala sela. Tako je četa 1952. godine tri dana zarobila i zadržala selo Rakovo kod Slivena. U istom periodu oko 15 Gorjana padobranima je stiglo na područja Kazanlak i Ihtiman iz kampova za obuku u Jugoslaviji i Francuskoj.
Uprkos bugarskoj popularnoj tradiciji visokog, planinskog i šumskog otpora, pokret je bio aktivan u nizinskim i poljoprivrednim oblastima. Područje Dobrudže na severoistoku Bugarske doživelo je snažnu otpornost, mnoga sela su bila zarobljena na kraće periode. Područje nizinske Ruse takođe je videlo aktivnosti Gorjana koje su vodili Canko Ivanov Cankov-Mečeto i Cvetana Popkojeva-Cena. Ruse Gorjani položili su zakletvu koju je formulisao Todor Canev. Njihov komandant Cankov je streljan u borbama, dok je Popkojevoj suđeno u odsustvu, da bude zarobljena i ubijena bez suđenja. Todor Canev je zarobljen, zatvoren i poslat u kaznene logore 11 godina, da bi mirno umro 1989. godine.
Kraj pokreta[uredi | uredi izvor]
Iako su bugarske vlasti sredinom pedesetih godina stavile pod kontrolu pokret Gorjana, u poznim pedesetim i početkom šezdesetih bilo je izolovanih slučajeva nasilja. Gorjani su poslednji put viđeni u kanalizacionom sistemu u Sofiji početkom ili sredinom šezdesetih godina.[traži se izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Dertliev, Petъr „Den pъrvi-den posleden“, Sofiя, 1996 Dertliev, Petar, Den Parvi, Den Posleden, Sofia, 1996
- ^ “Nov kooperativen sbornik, kniga 1”, Sofiя, 1994 g., izd. „BalBok“, Nov Kooperativen Sbornik, Vol 1, BalBok, Sofia, 1994
- ^ Gabriela Caneva „Minaloto v men“
- ^ ”Treta vъzrast”, br. 39, 2008
- ^ Naйdenov), kalin_n (Kalin. „Pesen za Vergil Vaklinov - pesen: Folklor, Kavъr-versiя ot kalin_n (Kalin Naйdenov)”. otkrovenia.com (na jeziku: bugarski). Pristupljeno 3. 11. 2019.
Izvori[uredi | uredi izvor]
- Gorяni
- Gabriela Caneva, “Minaloto v men”-povest, V. Tъrnovo, 1994, izd.”Seяč” kъm Slovoto - Bъlgarskata virtualna biblioteka (povestta я ima i v bibliotekite)
- Nikolaй Iliev, “Vъorъženata antikomunističeska sъprotiva”, v.”Pro&Anti”, 2007g. broeve 39-45
- V.”Treta vъzrast”, 2008g., br.39
- Border: A Journey to the Edge of Europe. By Kapka Kassabova. Granta; 379