Drugi nikejski sabor

Za drugu upotrebu, pogledajte članak Vaseljenski sabor.

Drugi nikejski sabor, ili Sedmi vaseljenski sabor (stgrč. Β΄ Σύνοδος της Νίκαιας), je svecrkveni sabor održan u periodu od 787. godine u antičkom gradu Nikeji, Bitinija, Istočno rimsko carstvo (današnjem Izniku, Turska) po nalogu istočnorimskog cara Konstantina VI, tj. njegove majke Irine kao tadašnjeg regenta. To je drugi vaseljenski sabor održan u pomenutom maloazijskom gradu, a ujedno i sedmi i poslednji opšteprihvaćeni.

Na saboru su razmatrana razna teološka i eklisiološka pitanja. Sabor je propisao pravilan način za poštovanje ikona, odbacivši ikonolatriju (obožavanje ikona). U isto vreme, osuđeno je ikonoborstvo (odbacivanje ikona), čime su bile poništene odluke ranijeg Carigradskog sabora, koji je bio održan 754. godine.

Ikona sa predstavom Sedmog vaseljenskog sabora

Saboru je predsedavao patrijarh Tarasije, a bilo je prisutno oko 367 Episkopa. Papa Hadrijan I imao je svoje izaslanike kao što su ih imali i istočni Patrijarsi. Saboru prvi put prisustvuje veći broj monaha. Ovo je zbog toga što su u proteklom periodu upravo monasi podneli najveći teret i žrtvu u odbrani svetih ikona od ikonoboraca. Oci Sabora su zauzeli izrazito blag, hrišćanski stav prema ikonoborcima, koji su se javno pokajali što su progonili ikonopoštovaoce, uništavali ikone i remetili Crkveni poredak. Takvi su pomilovani i primljeni u Crkvenu zajednicu: Episkopi Konstantin Nikolijski, Teodosije Efeski i Toma Klaudiopoljski.

Donet je poznati oros, ispovedanje vere u vezi s pitanjem svetih ikona. Ovaj oros sve do danas ostao je kriterijum i merilo bogoslovsko-hrišćanske misli ο ikonama u Crkvi kao takvim. U njegovoj osnovi je bogoslovlje Sv. Jovana Damaskina, najodlučnijeg apologete od bezbožne ikonoboračke jeresi, jeresi koja je u osnovi hristološka. Sabor je osudio ikonoboračko saborovanje iz 754. god. u Jeriji kod Carigrada, održano u vreme cara Konstantina V Kopronima, kada je veliki broj Episkopa bio primoran da prihvati učenje jeretika. Sedmi vaseljenski sabor je doneo ukupno 22 kanona.

Pravoslavna crkva proslavlja Svete oce Sedmog vaseljenskog sabora 11. oktobra po julijanskom kalendaru.

Na saborskom zasedanju su učestvovali i episkopi iz pojedinih primorskih gradova tadašnje vizantijske Dalmacije: Jovan iz Splita, Urso iz Raba, Lavrentije iz Osora i Jovan iz Kotora.

Odluke sabora

Sabor je povodom pitanja o poštovanju ikona zaključio da treba praviti razliku između obožavanja, koje može biti usmereno samo prema Bogu, i ostalih oblika pobožnog poštovanja koji se usmeravaju prema svetiteljima, neposredno ili posredno, putem pravilnog poštovanja ikona, bez obožavanja samih ikona kao predmeta, odnosno bez ikonolatrije.

Poništene su odluke sabora iz 754. godine, i formulisano je učenje da predmet poštovanja jeste ličnost predstavljena na ikoni, i da treba praviti razliku između obožavanja koje priliči samo Bogu, i poštovanja koje dolikuje svetima. Potvrđena je i ozakonjena vera Crkve da su svete ikone dostojne poštovanja kao vidljivi izrazi večne i neprolazne lepote, pre svega Gospoda Hrista kao Bogočoveka. U tom smislu i čovek je ikona — slika Boga nevidljivog, jer je stvoren po slici i prilici Božijoj. Bog je zato postao čovek, ovaplotio se, da bi pokazao da je čovek najlepši i najdivniji Božiji stvor. Na Saboru je odato priznanje braniteljima svetih ikona kakvi su bili: German, Patrijarh carigradski, Jovan Damaskin, Georgije Kiparski, zatim brojni monasi koji su život svoj položili braneći ikone (Sv. Stefan Novi, Andrej Kalivit, iguman Jovan).

Kanoni

Donete su 22 disciplinska kanona:

1. Sveštenstvo mora da poštuje Svete kanone, uključujući apostolske, kanone šest prethodnih vaseljenskih sabora, kanone pojedinih Sinoda objavljene na drugim sinodima i kanone Otaca.
2. Kandidati za biskupe moraju znati Psaltir napamet i moraju pažljivo, a ne površno čitati celo Sveto Pismo.
3. Osuđuje Imenovanje episkopa, prezvitera i đakona od strane svetovnih prinčeva.
4. Episkopi ne bi trebalo da traže novac od svog sveštenstva: svaki episkop koji iz pohlepe liši bilo kog od svojih sveštenika sam je svrgnut.
5. Usmeren je protiv onih koji tvrde da su primili crkvene preferencije za novac i podseća na trideseti apostolski kanon i Halkidonske kanone protiv onih koji kupuju akcije novcem.
6. Pokrajinski sinodi moraju se održavati godišnje.
7. Mošti se moraju čuvati u svim crkvama: nijedna crkva ne sme biti osvećena ako u njoj nema moštiju.
8. Propisuje mere predostrožnosti koje treba preduzeti protiv lažno preobraćenih iz judaizma.
9. Svi spisi usmereni protiv časnih slika moraju se preneti da bi bili kombinovani sa drugim jeretičkim spisima.
10. Protiv sveštenika koji samovoljno napuštaju svoje eparhije i postaju privatni kapelani velikih ličnosti.
11. svaka crkva i svaki manastir moraju imati svog ekonomiste.
12. Protiv episkopa i igumana koji predaju crkvenu imovinu sekularnim gospodarima.
13. Episkopske rezidencije, manastiri i druge crkvene zgrade preuređene u svetovne svrhe moraju se vratiti njihovom zakonitom vlasniku.
14. obrezani ljudi koji nisu zaređeni za čitaoca ne smeju čitati poslanicu ili Jevanđelje sa propovedaonice.
15. Protiv mnogih prednosti.
16. sveštenstvo ne bi trebalo da nosi luksuznu odeću.
17. monasi ne bi trebalo da napuštaju svoje manastire da bi izgradili druge molitvene kuće bez sredstava za to.
18. žene ne smeju da žive u biskupskim kućama ili u muškim manastirima.
19. igumani crkava i manastira ne bi trebalo da traže novac od onih koji uđu u duhovni ili monaški status. Ali miraz koji je novicijat doneo u versku kuću mora se čuvati u ovoj kući ako ga novicijat napusti bez ikakvog prekršaja od strane igumana.
20. zabranjuje dvostruke manastire.
21. Monah ili monahinja ne bi trebalo da napuste jedan manastir da bi otišli u drugi.
22. među laicima, ljudi različitog pola mogu biti zajedno ako se zahvaljuju i ponašaju se pristojno. Ali među religioznim ljudima, pripadnici suprotnog pola mogu jesti zajedno samo u prisustvu nekoliko bogobojaznih muškaraca i žena, osim putovanja kada je to potrebno.

Prijem na hrišćanskom zapadu

Iako je tadašnji rimski papa Hadrijan I (772—795) podržao odluke sabora, takav stav nije naišao na opšte prihvatanje među zapadnim hrišćanima, prvenstveno u Franačkoj državi. Po zapovesti kralja Karla Velikog, njegovi saradnici su u cilju pobijanja pojedinih saborskih odluka izradili teološku kompilaciju koja je postala poznata pod nazivom: Karlove knjige (lat. Libri Carolini). U tom teološkom i polemičkom delu izneta su razna franačka neslaganja sa odlukama Sedmog vaseljenskog sabora.

Prvo sporno pitanje odnosilo se upravo na ikone. Iako je Sedmi vaseljenski sabor afirmisao pravilno poštovanje ikona, saborski oci su u isto vreme osudili i dve suprotne krajnosti: ikonoklazam (osporavanje ikona) i ikonolatriju (obožavanje ikona). Usled pogrešnog razumevanja saborskih odluka, franački prvaci su zauzeli negativan stav prema saboru, što je navelo papu Hadrijana da se putem direktnog obraćanja franačkom kralju Karlu Velikom založi za razjašnjenje tog pitanja, uz nagalašavanje neophodnosti ispravnog rzumevanja i prihvatanja saborskih odluka.

Drugo sporno pitanje zadiralo je u oblast hrišćanske pneumatologije. Iako je na Sedmom vaseljenskom saboru afirmisano izvorno hrišćansko učenje o prevečnom ishođenju Svetog Duha od Oca, uz dodatno tumačenje carigradskog patrijarha Tarasija da se to ishođenje ostvaruje kroz Sina, takav stav je naišao na protivljenje u franačkim crkvenim krugovima, u kojima se tokom druge polovine 8. veka učvrstilo filiokvističko učenje o dvostrukom ishođenju Svetog Duha, od Oca i Sina. Usled nedovoljne obaveštenosti, među franačkim prvacima se upravo u to vreme proširila i zabluda da je umetak Filioque bio sastavni deo izvornog Nikejsko-carigradskog simbola vere. Sva ta pitanja bila su dodatno razmatrana i na Frankfurtskom saboru, koji je održan 794. godine. Iako je papa Hadrijan pokušao da franačke prvake uveri u ispravnost odluka koje su donete na Sedmom vaseljenskom saboru, njegovi napori nisu urodili plodom, tako da se filiokvizam učvrstio u Franačkoj državi, što je imalo znatne posledice za dalji razvoj zapadnog hrišćanstva.

Vidi još

• Ikona
• Ikonoborstvo
• Ikonolatrija
• Filiokve
• Karolinška renesansa

Literatura

• Jevtić, Atanasije, ur. (1987a). „Oros (=Odredba) vere Sedmog vaseljanskog sabora u Nikeji (787. g.)” (PDF). Bogoslovlje. Pravoslavni bogoslovski fakultet u Beogradu. 45 (2): 5—8. 
• Jevtić, Atanasije (1987b). „Sveti sedmi vaseljenski sabor u Nikeji (787-1987)” (PDF). Bogoslovlje. Pravoslavni bogoslovski fakultet u Beogradu. 45 (2): 11—39. 
• Katičić, Radoslav (1982). „Imena dalmatinskih biskupija i njihovih biskupa u aktima ekumenskoga koncila u Nikeji godine 787.”. Filologija. 11: 75—92. 
• Komatina, Ivana (2016). Crkva i država u srpskim zemljama od XI do XIII veka. Beograd: Istorijski institut. 
• Komatina, Predrag (2017). „Dalmatian bishops at the Council of Nicaea in 787 and the status of the Dalmatian church in the eighth and ninth centuries”. Imperial Spheres and the Adriatic. Byzantium, the Carolingians and the Treaty of Aachen (812). London-New York: Routledge. str. 253—260. 
• Marjanović, Dragoljub (2015). „Seventh Ecumenical Council and Historical Reperesentations of Patriachal Succesions in Literature of the Late 8th and Early 9th Century Byzantium”. Beogradski istorijski glasnik. 6: 49—67. 
• Matić, Zlatko, ur. (2012). Filioque: Istorijski i teološki aspekti jednog problema. Požarevac: Eparhija braničevska. 
• Meyendorff, John (1996). The Orthodox Church: Its Past and Its Role in the World Today (Revised 4th izd.). Crestwood, NY: St. Vladimir's Seminary Press. 
• Nichols, Aidan (2010) [1992]. Rome and the Eastern Churches: A Study in Schism (2. izd.). San Francisco: Ignatius Press. 
• Ostrogorski, Georgije (1969). Istorija Vizantije. Beograd: Prosveta. 
• Ostrogorsky, Georg (1933). „Rom und Byzanz im Kampfe um die Bilderverehrung (papst Hadrian I und das VII Ökumenische Konzil von Nikäa)”. Seminarium Kondakovianum. 6: 73—87. 
• Ostrogorski, Georgije (1970). O verovanjima i shvatanjima Vizantinaca. Beograd: Prosveta. 
• Popović, Radomir V. (2007). „Neke od najvećih hrišćanskih jeresi prvog milenijuma: arijanstvo, monofizitstvo, filiokve (filioque)”. Crkva Hristova i svet religije: Antologija pravoslavnih viđenja (2. dopunjeno izd.). Beograd: Dosije. str. 331—336. 
• Popović, Radomir V. (2011). Vaseljenski sabori: Peti, Šesti i Sedmi: Odabrana dokumenta. 2. Beograd: Akademija Srpske pravoslavne crkve za umetnosti i konservaciju. 
• Price, Richard, ur. (2018a). The acts of the Second Council of Nicaea (787). 1. Liverpool: Liverpool University Press. 
• Price, Richard, ur. (2018b). The acts of the Second Council of Nicaea (787). 2. Liverpool: Liverpool University Press. 
• Siecienski, Anthony Edward (2009). The Filioque: History of a Doctrinal Controversy. Oxford-New York: Oxford University Press. 
• Čairović, Ivica, ur. (2008). Zbornik posvećen hiljadudvestadvadesetogodišnjici Sedmog vaseljenskog sabora (787-2007). Beograd: Akademija Srpske pravoslavne crkve za umetnosti i konservaciju. 
• Čairović, Ivica (2016). „Ahen - novi Rim, novi Konstantinopolj?”. Zbornik Matice srpske za društvene nauke. 157—158: 533—543. 

Spoljašnje veze

• SPC, Sedmi vaseljenski sabor o ikonama Arhivirano na sajtu Wayback Machine (28. mart 2014)
• Crkva Svete Sofije u Nikeji kao džamija („Alo”, 6. novembar 2011)