Seksualna revolucija

Holandska umetnica Fil Blum 1967. godine u pauzi od snimanja TV emisije u programu VPRO, poznat kao prva osoba koja se skinula gola u televizijskom programu

Seksualna revolucija (poznata i kao seksualno oslobođenje) termin je koji se koristi za opisivanje promena u društvenim pogledima i moralu u odnosu na seksualnost karakterističnu za zapadni svet 1960-ih i 1970-ih. Tada su mnogi do sada ignorisani, prećutkivani ili odbačeni oblici seksualnosti postali prihvaćeni u društvu kao „normalni“. Ovo se prvenstveno odnosi na alternative do tada heteroseksualnom monogamnom braku, odnosno legalizaciju homoseksualnosti, pobačaja, kontracepcije, javne golotinje i pornografije.

Pregled

Pojave koje bi se mogle opisati terminom „seksualna revolucija“ dogodile su se, u većoj ili manjoj meri, u ranijim periodima, a sam pojam se prvi put pojavio krajem 1920-ih. Međutim, danas se taj termin uglavnom odnosi na 1960-te i 1970-te. Posebno se ističe da je seksualna revolucija u ovom obliku nastala kao posledica ranijih trendova vezanih za ekonomiju, politiku, odnosno razvoj nauke i tehnologije i specifičnih demografskih prilika u svetu nakon Drugog svetskog rata.

Uzroci ili katalizatori seksualne revolucije često uključuju napredak tehnologije i medicine u 20. veku, uvođenje glasačkog prava žena, razvoj novih medija i relativni ekonomski prosperitet u kojem je nova generacija Bebi-bumera smatrala tradicionalne društvene norme prevladanim.

U svemu tome, treba imati na umu da je seksualna revolucija, s obzirom na različite ekonomske i političke okolnosti, poprimila različite oblike i različite intenzitete u različitim zemljama, pa čak i u različitim delovima nekih zemalja. Tako npr. seksualna revolucija u severnoj Evropi odvijala se sa daleko manje otpora nego konzervativne zemlje poput Španije i Italije ; u međuvremenu, u Sjedinjenim Državama trendovi seksualne revolucije brže se prihvataju u tradicionalno liberalnim sredinama poput San Franciska nego u ruralnoj Juti. Takođe treba uzeti u obzir da je pre same revolucije tradicionalni odnos prema seksualnosti ili nekim njenim oblicima bio „opušteniji“ u katoličkim nego protestantskim zemljama i sredinama.

Pravne, socijalne i moralne norme koje su prethodile seksualnoj revoluciji, ili koje predstavljaju njenu suprotnost, obično se nazivaju viktorijanskim moralom ili viktorijanizmom, jer su u svom „najčišćem“ i najprepoznatljivijem obliku bile karakteristične za Ujedinjeno Kraljevstvo 19. veka tokom vladavine kraljice Viktorije.

Napredak nauke u 20. veku

Jedan od ključnih preduslova za početak seksualne revolucije je dramatičan napredak medicine u 19. i prvoj polovini 20. veka, koji je svojim dostignućima u velikoj meri eliminisao zdravstvene rizike koji su do tada služili kao opravdanje za razne društvene tabue vezane za seksualnost. Ovome se može dodati istovremeno napredovanje tehnologije, odnosno prirodnih nauka, koje su podsticale nove ideje u društvenim naukama, odnosno omogućavale uticaj pozitivizma, socijalnog darvinizma i, u manjoj meri, marksizma, različitih društvenih pojava, uključujući seksualnost, da počne da razmišlja naučno, a ne kao ranije, sa stanovišta dominantne judeo-hrišćanske religije. Jedan od najpoznatijih primera je Zigmund Frojd čije su ideje početkom 20. veka popularizovale koncept seksualnosti, odnosno libido kao koren celokupnog ljudskog ponašanja.

Napredak u borbi protiv polno prenosivih bolesti

Poster koji promoviše upotrebu penicilina za lečenje gonoreje, SAD 1940-ih

Do 20. veka, jedan od najozbiljnijih zdravstvenih problema u vodećim zapadnim zemljama bile su široko rasprostranjene polno prenosive bolesti, pre svega sifilis ; njegove teške posledice i neizlečivost bili su glavni argument viktorijanskih moralista za ograničavanje izražavanja seksualnosti, bilo da se radilo o osudi promiskuiteta ili merama za borbu protiv prostitucije.Savremena medicina bila je u stanju da klasifikuje svoje simptome do 1870, ali do 1910, kada je pronađen Arsfenamin, nije postojala efikasna metoda lečenja. Krajem dvadesetih godina prošlog veka pronađen je penicilin, a zatim i drugi antibiotici koji su se široko i uspešno koristili od četrdesetih godina prošlog veka za lečenje sifilisa, ali i drugih veneričnih bolesti poput gonoreje.

Pored napretka na polju medicine i farmakologije, isti period je, zahvaljujući napretku hemijske industrije, doveo i do razvoja materijala za proizvodnju savremenih i efikasnih kondoma, koji od 1920-ih počinju da se masovno koriste kao najefikasnije sredstvo za profilaksu ili prevenciju polnih bolesti.

Krajem 1970-ih, zahvaljujući profilaktičkim merama, kao i napretku medicine i farmakologije, zapadni svet je počeo da veruje da su polno prenosive bolesti kao uzrok smrti ili invaliditeta stvar prošlosti ili u najgorem slučaju manja neprijatnost koja nikoga ne bi trebala odvratiti da upražnjava promiskuitetni životni stil. Takvi stavovi samo su se delimično počeli menjati sve do ranih 1980-ih sa pandemijom side.

Napredak u kontroli rađanja

Polu upotrebljeno pakovanje kontracepcijskih pilula

Pored polno prenosivih bolesti, jedan od glavnih argumenata protiv „slobodnog“ seksa u viktorijanskim društvima bila je neželjena trudnoća. Neželjena trudnoća je sa sobom donela niz problema kako za same trudnice - nepotrebne zdravstvene rizike, gubitak posla, socijalnu stigmu - tako i za društva kojima su neželjena deca donela nepotrebne troškove, bilo direktno brigom u javnim sirotištima ili indirektno povećanom stopom kriminala i drugim oblicima socijalne patologije. Do pojave modernih oblika kontrole rađanja, metode kojima su društva težila borbi protiv neželjene trudnoće svedene su na represivne mere usmerene na obeshrabrivanje i ograničavanje seksualnosti i njene prakse među „neiskusnom“ omladinom. To se pre svega odnosilo na zakonsko sankcionisanje tabua protiv svih oblika seksualnosti van tradicionalnih judeo-hrišćanskih normi, a posebno na predbračni seks.

Tradicionalni brak kao jedina društveno poželjna alternativa, međutim, mogao je biti samo delimično rešenje ovog problema, jer su se i bračni parovi morali suočiti sa neželjenom trudnoćom i povezanim ekonomskim i socijalnim posledicama. Stoga su nove metode kontrole rađanja postepeno uvođene u zapadna društva od početka 20. veka. U početku su dijafragme i kontraceptivni kalemi kod žena i kondomi kod muškaraca služili u tu svrhu. Od 1940-ih, međutim, upotreba antibiotika u lečenju infekcija počela je postepeno da uklanja jedan od glavnih zdravstvenih rizika od pobačaja, čineći ga jednom od popularnih metoda za uklanjanje neželjenih trudnoća.

Svi ovi trendovi dostigli su svoj vrhunac 1960. godine, kada je američka uprava za hranu i lekove odobrila upotrebu Enovide - prve kontraceptivne pilule. Ona je imala možda najdramatičniji efekat i jedan od najvažnijih katalizatora seksualne revolucije, jer je omogućio ženama da spreče neželjene trudnoće na relativno jednostavan, siguran i diskretan način, tj. da upražnjavaju seks neograničen ranijim zdravstvenim razlozima i srodnim socijalnim normama. Kontraceptivna pilula proširila se u većini zapadnih zemalja šezdesetih i sedamdesetih godina prošlog veka, i to je jedan od razloga zašto se termin „doba pilula“ često koristi u periodu seksualne revolucije.

Društvene promene pre druge polovine 20. veka

Pored napretka tehnologije, važan faktor na početku seksualne revolucije bile su i društvene - političke i kulturne - promene koje su karakterisale zapadne zemlje u 20. veku. Ovo je prvenstveno zbog ubrzanog trenda urbanizacije, pojave novih ideologija i društvenih pokreta koji su doveli u pitanje prethodne vrednosti, tehnologije koja je omogućila nove oblike životnog stila i dva svetska rata čiji su efekti takođe podstakli gore navedene trendove.

Slabljenje tradicionalnih vlasti

Industrijska revolucija dovela je do intenzivne urbanizacije mnogih zapadnih društava, odnosno do masovnog priliva nekadašnjeg ruralnog stanovništva u nove, brzo rastuće gradove. U velikom broju slučajeva ispostavilo se da tradicionalni oblici društvenog organizovanja, karakteristični za male seoske zajednice, kao i oblici socijalnog morala koji se na njima zasnivaju, nisu adekvatni za njih. U gradovima, posebno velikim, pojedinci bi mogli lakše da se „utope u mase“, odnosno da ignorišu prethodne norme upražnjavanjem nekonformističkih stilova života. Razvoj transportne tehnologije, ali i političke promene u pravcu uklanjanja institucionalne nejednakosti među klasama, omogućile su veću socijalnu mobilnost i individualizam .

Sve ovo rezultiralo je postepenim slabljenjem i nestankom prethodnih vlasti, bilo verskih organizacija ili državnih institucija, uključujući školu i vojsku. Od sredine 20. veka imaju sve manje mogućnosti da pojedincima nametnu svoje seksualne norme.

Svetski ratovi

Prvi i Drugi svetski rat, odnosno njihovi efekti na društva vodećih svetskih zemalja, umnogome su doprineli slabljenju tradicionalnih vlasti, kao i ranijih društvenih normi. Po prvi put su koristili masovne vojske uglavnom mladih regruta čija sklonost bavljenju seksom nije mogla biti ograničena na tradicionalne oblike vojne discipline, što je od samog početka priznao i sam vojni establišment. Tako se upotreba kondoma među opštom populacijom proširila upravo iz vojske čiji su pripadnici kondome delili u svrhu zaštite od polno prenosivih bolesti. Tadašnje vojske takođe su, nastojeći da održe borbeni moral, uglavnom imale daleko tolerantniji stav prema prostituciji i distribuciji pornografskog materijala među svojim članovima.

U pozadini, odnosno u samim ratom zahvaćenim zemljama, odlazak velikog broja muškaraca u vojsku iznenada je stvorio mnoga radna mesta za žene i tako stvorio uslove da se žene prvo smatraju političkim, a kasnije ekonomskim uslovima ravnopravnim muškarcima. Ovo je stvorilo institucionalne uslove da tradicionalne rodne uloge muškaraca i žena budu odbačene u godinama nakon Drugog svetskog rata i da se ženama prizna pravo da kao ravnopravni subjekti učestvuju u seksualnim odnosima.

Nove ideologije i društveni pokreti

Pored ekonomskih, tehnoloških i političkih promena, seksualnu revoluciju potaknule su i nove ideologije, pokreti i teorije koje su početkom 20. veka, svaka na svoj način, dovodile u pitanje prethodni seksualni moral.

Pri tome se najčešće navode ideologije levice kao što je marksizam, odnosno autori koji su Frojdove ideje pokušali povezati s projektima društvene transformacije na osnovu anarhizma (Oto Gros) ili marksizma (Vilhelm Rajh).

Međutim, u nekim slučajevima se ideološka osnova buduće seksualne revolucije takođe može naći među pojavama koje su danas tradicionalno povezane sa desnicom. Tako je koncept kontrole rađanja u SAD od strane Margaret Sanger zasnovan na kontroverznom konceptu eugenike, a određeni aspekti zvanične fašističke ideologije 1920-ih i 1930-ih imali su tolerantniji odnos prema seksualnosti od prethodnih normi (kao primer može poslužiti nacistička promocija ženskog promiskuiteta radi rađanja što većeg broja „zdrave arijevske“ dece).

Bebi-bum generacija

Ključni faktor za početak seksualne revolucije bilo je to da je 1960-ih došlo do sazrevanja tzv. Bebi-bum generacije, rođene u godinama neposredno nakon završetka drugog svetskog rata. U Sjedinjenim Državama i nekim zapadnim evropskim zemljama tada je došlo do naglog porasta novorođene dece, a do 1973. godine, naftni šok zabeležio je neviđeni rast ekonomskog prosperiteta i životnog standarda. Kada su bebi-bumeri sredinom i početkom 1960-ih počeli da dostižu punoletstvo i postali manje-više ravnopravni članovi tadašnjih društava, postao je vidljiv oštar generacijski jaz između njih i njihovih roditelja, koji se pre svega ogledao u različitim društvenim vrednostima. Mladi bebi-bumeri odrastali su, a da u većini slučajeva nisu iskusili siromaštvo i bedu zbog kojih su njihovi roditelji tokom rata i Velike depresije postali skromni, štedljivi i ostali konzervativni. Pak, odrastanje u doba prosperiteta dovelo je do odbacivanja tradicionalnih vrednosti, i prihvatanja hedonizma u obliku "novih" i "alternativnih" oblika ispoljavanja seksualnosti i stavova prema ovim pojavama. Sredinom 1970-ih, broj bebi bumera u mnogim zemljama učinio je svoje dotadašnje „revolucionarne“ stavove većinom i delom tzv. Mejnstrim.

Manifestacije seksualne revolucije

Iako se početak seksualne revolucije tradicionalno vezuje za 1960. godinu i Sjedinjene Države, neki od njenih oblika, odnosno manifestacija, potiču iz ranijih perioda, odnosno samo su ih specifične okolnosti šezdesetih godina podvodile pod zajednički nazivnik. Tako su se u nekim krugovima početkom seksualne revolucije smatrale godine 1948. i 1953. kada je tim američkih naučnika na čelu sa Alfredom Kinzijem objavio čuvene Kinzijeve izveštaje, što je izazvalo senzaciju propitujući do tada ukorenjene poglede na ljudsku seksualnost, i na mnogo načina ozakonio otvorene diskusije na tu temu. Iste godine objavljen je prvi broj časopisa Plejboj, koji je svojim tretmanom seksualnosti na mnogo načina oblikovao opšte društvene stavove u kasnijim decenijama.

Sticanje reproduktivnih prava žena

Feministički marš u Vašingtonu 1970.

U gotovo svim zapadnim zemljama, neposredno posle Drugog svetskog rata, uvedeno je žensko pravo glasa, a čime su u najvećem broju slučajeva, ostvareni ciljevi tzv. feminizam prvog talasa. Međutim, formalna politička i pravna jednakost u mnogim slučajevima zaostajala je za ekonomskom, a izlaganje neželjenim trudnoćama smatralo se ozbiljnom i često nepremostivom preprekom za dobijanje posla i napredovanje u karijeri. Zbog toga je seksualna revolucija povezana sa tzv. feminizmom drugog talasa koji je šezdesetih i sedamdesetih godina insistirao na konceptu ženskih reproduktivnih prava, odnosno na izboru da li žele da imaju decu ili ne. Većina zapadnih zemalja je u tom periodu legalizovala razne oblike kontracepcije (prvo za udate žene, a zatim i za sve druge žene), a zatim i za abortus. Takva reproduktivna prava rezultirala su smanjenjem broja neželjenih trudnoća, ali i neželjenih brakova i padom nataliteta u odnosu na prethodne periode.

Dekriminalizacija alternativnih oblika seksualnosti

Protesti zbog gej i lezbejskih prava u Njujorku, 1976

U nekim zemljama zapadnog sveta viktorijanski moral nije bio samo predmet društvenog, već je kodifikovan u pravnim normama koje su različita odstupanja od seksualne prakse propisane judeo-hrišćanskim kanonom tretirali kao krivična dela. Tako su sankcionisani različiti oblici seksualnih aktivnosti, od homoseksualnosti do preljube, pa čak i oralni seks među heteroseksualnim supružnicima, najčešće pod terminima kao što su sodomija ili blud. Međutim, u mnogim zemljama napor da se brak sačuva kao temelj viktorijanskog društva doveo je do ozbiljnih zakonskih prepreka za razvod, a u nekim zemljama, posebno katoličkim, nije bilo građanskog braka, a samim tim ni mogućnosti razvoda.

Iako se trendovi zakonodavne liberalizacije u vezi sa ljudskom seksualnošću mogu pratiti još od 1940-ih (kada je homoseksualnost dekriminalizovana u Švedskoj), tek krajem 1960-ih, pod pritiskom bebi buma, ali i zbog spoznaje da se represivni zakoni ne mogu efikasno primenjivati, dolazi do njihovog postepenog napuštanja. U slučaju homoseksualnosti ranih 1970-ih, ovom procesu je doprinelo i napuštanje dosadašnjeg stava da je taj fenomen mentalni poremećaj. Nakon Stounvolske pobune, 1969. godine, počeo je da se osniva niz organizacija za prava homoseksualaca i lezbijki, kao i otvoreniji rad na promociji prava LBGT osoba. Mnoge države, s druge strane, liberalizuju svoje zakonodavstvo u smislu da se brak u mnogo detalja poistovećuje sa vanbračnim odnosima. Do tada, zabranjena ponašanja vezana za seks su ili legalizovana ili dekriminalizovana, pa npr. javna golotinja ili javna seksualna aktivnost prestaju da budu krivično delo protiv „moralnih osnova društva“ i tretiraju se samo kao prekršaj protiv javnog reda i mira.

Seksualna edukacija

Jedna od karakteristika seksualne revolucije bio je napor da se radikalan prekid sa ranijim, konzervativnim tretmanom seksualnosti iskaže približavanjem dosadašnje tabu seksualnosti široj javnosti. U odnosu na mlađe generacije se počinje javljati koncept tzv seksualnog obrazovanja, odnosno napori da deca i adolescenti već imaju određeno znanje pre seksualnog sazrevanja koje bi im moglo pomoći da se suoče sa izazovima sopstvene seksualnosti. Pored pedagoga i društvenih aktivista, u ovo su počeli da se uključuju i vaspitači, pa se u školama pojavljuju određeni oblici seksualnog obrazovanja.

Istovremeno se pojavljuje koncept seksualnog obrazovanja za odrasle, tj. napori da se čak i zrelim muškarcima i ženama omogući „ispravan“ ili kvalitetan seksualni život. U tom cilju, 1960-ih i 1970-ih, koncept seksualnih priručnika, odnosno knjige koje su čitaocima dale niz saveta o tome kako da poboljšaju svoj seksualni život, stekao je popularnost. Među najpopularnijim priručnicima iz tog perioda su Ljudski seksualni odgovor iz 1966. godine od autora Masters i Džonson i ilustrovani priručnik Radost seksa iz 1972. godine.

Kraj cenzuri seksualnog sadržaja u književnosti, umetnosti i masovnim medijima

Folk Sandkist i Ula Džejkobson u švedskom filmu Plesa je jedno leto 1951. godine, koji se često smatra početkom kraja cenzure eksplicitnog erotskog sadržaja u zapadnim bioskopima.

Iako je erotski sadržaj prisutan u većoj ili manjoj meri tokom istorije zapadne kulture, u viktorijansko vreme bio je cenzurisan, pa je mnogo knjiga i umetničkih dela koja su viktorijanci smatrali „razvratnim“ i „nemoralnim“ bilo zabranjeno ili objavljeno u „prečišćenom obliku”. U to vreme se smatralo da je napor da se očuva javni moral, odnosno zaštita dece i omladine od „neprimerenog“ sadržaja, važniji od slobode izražavanja. Zbog svega ovoga, dela erotskog, odnosno eksplicitno seksualnog sadržaja decenijama ilegalno postoje, odnosno imala su status pornografije, bilo da se radi o književnim delima, ilustracijama, fotografijama ili filmovima.

Šezdesetih godina prošlog veka u SAD-u, a u nekim zemljama i ranije došlo je do postepenog napuštanja cenzure, odnosno do naglog popuštanja njenih kriterijuma kada je reč o pisanoj reči. U Sjedinjenim Američkim Državama ključnim trenucima u ovom procesu smatraju se suđenja koja su legalizovala necenzurisane verzije Ljubavnika Ledi Čaterlej, Preokret Jarca i Fani Hil između 1965. i 1973. godine. U Ujedinjenom Kraljevstvu Ljubavnik Ledi Čaterlej je legalizovan presudom suda 1963. godine i taj datum se tradicionalno smatra početkom seksualne revolucije u toj zemlji, kao i turbulentnih šezdesetih.

Puritanski standardi prikazivanja seksualnosti - bilo implicitni bilo eksplicitni - započeli su četrdesetih i pedesetih godina prošlog veka. Za film se navodi da je početak seksualnih navoda 1951. godine, kada je švedski režiser Arne Matson jednog leta snimao scene ženske golotinje u filmu Plesala je jedno leto, a zatim Ingmar Bergman sa svojim filmom Letovanje sa Monikom. Godine 1956, Brižit Bardo postala je jedan od seksualnih simbola svog vremena filmom I Bog stvori ženu gde se u jednoj sceni njen lik sunča nag. Nakon toga, golotinja je postepeno počela da postaje „normalan“ sadržaj igranih filmova; u Sjedinjenim Državama, ili Holivudu, dogodilo se 1966. godine, kada je napušten tadašnji represivni Hajsov Kodeks. Nakon toga, muška golotinja je počela da se uvodi u igrane filmove, zatim simulira, a u nekim retkim slučajevima 1970-ih čak i simulirani seks.

Zajedno sa tim procesom, paralelno je išla i postepena legalizacija pornografije. U Danskoj su pornografski sadržaji legalizovani krajem 1960-ih, dok je u drugim zemljama ovaj proces polako prolazio kroz časopis za muškarce i kabare (striptiz) čija je glavna atrakcija bila ženska golotinja, pa preko sadržaja sa simuliranom seksualnom aktivnošću (tj. Meka pornografija) do simulirane (hardkor) pornografije. 1972. godine u Sjedinjenim Državama je javnosti prvi put prikazan pornografski film Duboko grlo, koji je izvukao žanr iz polulegalnog geta i izazvao veliko interesovanje javnosti, fenomen poznat kao porno šik.

Kraj seksualne revolucije

Neki teoretičari veruju da je seksualna revolucija proces koji u stvari nikada nije završen, odnosno traje do danas. Drugi teoretičari veruju da je se to završilo, makar u svom najintenzivnijem i najočiglednijem obliku, početkom 1980-ih. Kao razlozi za korišćenje ovog datuma često se navode Reganova revolucija u Sjedinjenim Državama i analogni procesi u drugim zemljama koji su doveli do svojevrsne renesanse konzervativizma. Ipak, daleko češći razlog zašto je seksualna revolucija zaustavljena je pandemija side koja je svoje posledice imala u daleko negativnijem stavu prema „nesputanoj“ seksualnosti, posebno kada je reč o promiskuitetu, u poređenju sa sedamdesetim godinama prošlog veka. I radikalne feministkinje dale su svoje mišljenje o negativnom odnosu prema seksualnoj revoluciji i nekim njenim dostignućima u tom periodu, po čijem su mišljenju novostečene seksualne slobode samo jedan od trikova patrijarhata s ciljem održavanja žena u poslušnosti. Zbog toga se period 1980-ih ponekad nazivao seksualnom kontrarevolucijom.

Seksualna revolucija u bivšoj Jugoslaviji

Naslovnica Zagrebačkog starta iz 1988

Iako SFRJ nije pripadala zapadnom svetu, tokom 1960-ih i 1970-ih zabeležila je pojave koje se nedvosmisleno mogu opisati kao seksualna revolucija. Razlozi za to su napori tadašnjih komunističkih vlasti da svoj režim predstave svojoj, ali i zapadnoj, javnosti kao „opušteniji“ ili manje krut u odnosu na istočni blok, odnosno da se prilagode turistima iz zapadnih zemalja .

U tom smislu, liberalniji pristup erotskom sadržaju u jugoslovenskim igranim filmovima, uključujući scene ženske golotinje, može se pratiti od druge polovine 1960-ih; Dušan Makavejev je možda najdalje u svemu tome otišao 1971. godine sa filmom VR: Misterije jednog organizma koji je strpan u bunker manje zbog eksplicitnih seksualnih scena, a više zbog političkih kontroverzi. S druge strane, u jugoslovenskoj kinematografiji sedamdesetih godina postojao je trend komercijalizacije, pa su scene ženske golotinje ili eksplicitnog seksa postale gotovo obavezan sadržaj jugoslovenskih igranih filmova. U isto vreme, u jugoslovenskim bioskopima počeli su da se prikazuju erotski, odnosno meki pornografski filmovi, uglavnom iz tadašnje Zapadne Nemačke i Italije .

Početkom sedamdesetih u SFRJ počinju da izlaze prvi muški časopisi, poput zagrebačkog Start i beogradskog Zum Reportera. Po uzoru na slične časopise na Zapadu, pored erotskih fotografija, objavljuju i praktične savete o seksu, odnosno erotsku literaturu.

Zakonodavstvo po uzoru na zapadne zemlje takođe se promenilo sedamdesetih godina - homoseksualnost je dekriminalizovana, a abortus legalizovan. Seksualna revolucija se nastavila u određenim oblicima čak i 1980-ih kada je pornografija legalizovana. 1987. Zvonimir Majcug snimio je prvi pornografski film pod nazivom Oaza nakon prethodne zabrane, a iste godine je u jugoslovenskim bioskopima prvi put legalno prikazana necenzurisana (tvrda jezgra) verzija filma Zaljubljeni Čaka Vinsenta pod nazivom Strasti.

1978. godine održan je prvi feministički skup u SFRJ i istočnoj Evropi. Skup pod nazivom „ Drug-ca žena“ organizovan je u Beogradu, a na njemu su pored žena iz SFRJ učestvovale i feministkinje iz Italije i Francuske i Velike Britanije. Nakon ovog skupa počela su da se osnivaju feministička udruženja, prvo u Zagrebu, a zatim u Beogradu i Ljubljani.

Posledice seksualne revolucije

Postoje različita mišljenja o posledicama seksualne revolucije, s obzirom na različita iskustva u različitim zemljama, kao i na različite ideološke perspektive iz kojih se posmatraju ovi događaji. Ova mišljenja se mogu podeliti na pozitivna i negativna.

Seksualnu revoluciju obično pozitivno uglavnom ocenjuju teoretičari leve, liberalne ili libertarijanske orijentacije. Glavni argument je da je njome uklonjena poslednja prepreka koja je sprečavala savremene liberalne demokrate da postignu ideale slobode izražavanja, odnosno slobode pojedinca. Neki teoretičari veruju da su seksualnom revolucijom u većoj meri ostvareni feministički ideali rodne ravnopravnosti. Nestanak seksualnih tabua tumači se kao uklanjanje suštinskog uzroka individualne i kolektivne frustracije u društvu, odnosno fokusiranje pažnje društva na „stvarne“ probleme ekonomske i političke prirode.

Kritičari seksualne revolucije obično dolaze iz konzervativnih krugova i veruju da je ona na mnogo načina potkopala temelje zapadnog sveta promovišući hedonizam, odnosno lagodan život bez odgovornosti. Seksualna revolucija pripisuje se drastičnom padu nataliteta i demografskoj krizi koja moderne zapadne zemlje čini ranjivim na pritiske islamskih zemalja i zemalja Trećeg sveta koje nisu prošle seksualnu revoluciju. Deo kritikuje seksualnu revoluciju sa levičarskih ili feminističkih pozicija, verujući da je seksualna revolucija poslužila samo za konsolidaciju osnivanja kroz jeftinu zabavu za mase, odnosno žene svela na seksualne objekte.

Kritika koncepta seksualne revolucije

Seksualna revolucija je dugo bila predmet kritika i izazova teoretičara koji smatraju da to uopšte nije „poseban“ ili „epohalan“ događaj. Teoretičari koji se oslanjaju na Herberta Markuzea osporavaju revolucionarnu prirodu promena tokom 1960-ih i 1970-ih, tvrdeći da je u stvari sankcionisano samo „senzualno otpuštanje“ da bi se ropstvo dovršilo na instinktivnom nivou.

S druge strane, drugi teoretičari osporavaju seksualnu revoluciju s obzirom na evrocentričnost koncepta, odnosno smatraju da je to samo jedan od fenomena koji je mnogo puta zabeležen u svetskoj istoriji.

Literatura

• Allyn, David. (2000). Make Love, Not War: The Sexual Revolution: An Unfettered History. Little, Brown and Company. ISBN 0-316-03930-6.
• Escoffier, Jeffrey. (Editor). (2003). Sexual Revolution. Running Press. ISBN 1-56025-525-0.
• Wilhelm Reich. (1936). Die Sexualität im Kulturkampf. Sexpol-Verlag, Kopenhagen
• Klepacki, Linda. (2008). A Look at the Sexual Revolution in the United States. Focus on the Family Action, Inc. Retrieved 2008-04-20.

• Marcuse, Herbert. (1964). One-Dimensional Man. (pp. 59, 75–82). Routledge. ISBN 0-415-28977-7.
• Richardson, Diane. (2000). Critical Social Policy, Vol. 20, No. 1, 105–135. Constructing sexual citizenship: theorizing sexual rights Arhivirano na sajtu Wayback Machine (3. maj 2010). Sage Journals Online. Retrieved 2008-04-20.
• Time Magazine. (1967-07-07). The Hippies Arhivirano na sajtu Wayback Machine (13. jun 2013). Time Inc. Retrieved 2008-04-20.