Jurjev manastir

Jurjev manastir
Jurjev manastir
Свято-Юрьев монастырь
Osnovni podaci
Tip	pravoslavna manastir
Jurisdikcija	Ruska pravoslavna crkva
Eparhija	Novgorodska i Staroruska
Osnivanje	1030.
Osnivač	knjaz Jaroslav Mudri
Posvećen	Svetom Georgiju
Arhitektura
Nivo značaja	Objekt kulturnog nasleđa RF № 5310045000
Lokacija
Mesto	Veliki Novgorod
Država	Novgorodska oblast (Rusija)
Koordinate	58° 29′ 11″ N 31° 17′ 05″ E / 58.48639° S; 31.28472° I
	Jurjev manastir Jurjev manastir na karti Novgorodske oblasti

Jurjev manastir (rus. Свято-Юрьев монастырь) pravoslavni je muški manastir Ruske pravoslavne crkve. Nalazi se na oko 5 kilometara južnije od središta Velikog Novgoroda, na mestu gde iz jezera Iljmenj otiče reka Volhov, na području Novgorodskog rejona Novgorodske oblasti, na severozapadu evropskog dela Ruske Federacije.

Nekadašnji duhovni centar Novgorodske republike osnovan je 1030. godine na inicijativu knjaza Jaroslava Mudrog, i smatra se jednim od najstarijih hrišćanskih manastira na području Rusije.

Manastir se nalazi na listi kulturnog nasleđa Ruske Federacije pod brojem 5310045000,^[1] odnosno na listi listi svetske baštine Uneska kao deo kompleksa Istorijski spomenici Novgoroda i okoline. Nasuprot manastira nalazi se arheološki lokalitet iz IX veka Rjurikovo gorodišče.

Istorijat[uredi | uredi izvor]

Prema predanju manastir je osnovan 1030. godine na inicijativu tadašnjeg novgorodskog knjaza Jaroslava Mudrog po čijem krštenom imenu je i dobio ime. Kneževo kršteno ime je bilo Georgij, odnosno u ruskom jeziku je imalo formu Jurij, pa otuda i Jurjev manastir. Prve građevine u okviru manastira bile su od drveta, uključujući i glavnu sabornu crkvu posvećenu Svetom Georgiju. Prvi pak pisani podaci o manastiru potiču iz 1119. godine i odnose se na jednu povelju knjaza Mstislava Velikog kojom je naloženo da se drveni hram zameni građevinom od čvrstog materijala, a radovima je upravljao majstor Petar koji se smatra prvim ruskim arhitektom.

Godine 1130. knjaz Mstislav, tada već veliki kijevski knjaz manastiru je na upravu dodelio znatne zemljišne posede. Taj dokument pisan na pergamentu kojim se manastiru daruje zemlja smatra se najstarijim ruskim pravnim dokumentom, i danas se čuva u muzeju u Velikom Novgorodu.

Nije poznato kada su tačno podignuti zaštitni zidovi oko manastira, ali je poznato da se prvi put pominju u jednom letopisu iz 1333. godine. U periodu XII—XIII veka Jurjev manastir je imao ulogu državnog manastira Novgorodske republike, a upravnik manastira arhimandrit Novgorodski ujedno je bio i glavni gradski sudija. Krajem XV veka Jurjev manastir je imao ogromno imanje i smatrao se za najbogatiji.

Nakon što je tokom 1770-ih godina izvršena sekularizacija crkvenih imanja Jurjev manastir je izgubio veliki deo svojih imanja i za kratko vreme je gotovo opusteo. Manastirski značaj počeo je ponovo da raste nakon što je 1822. na mesto nadstojatelja došao arhimandrit Fotije Spaski koji je imao jako dobre odnose sa tadašnjim imperatorom Aleksandrom I Pavlovičem i groficom Anom Orlovom Česmenskom koja je u to vreme važila za najbogatijeg vlastelina u zemlji. Njegovim dolaskom na čelo manastira započeli su obimni radovi na rekonstrukciji i širenju manastira. Na novo je izgrađen ceo zapadni deo manastira, uključujući i crkvu Svih Svetih, Spaski sabor, istočni deo sa kelijama za monahe, severni sa hramom posvećenim Vozdviženiju Časnog Krsta. U južnom delu sagrađen je bolnički kompleks i na posletku 1841. veliki zvonik po projektu Karla Rosija.

Novi problemi za manastirsko bratstvo i sam manastir usledili su nakon Oktobarske revolucije u Rusiji 1917. godine. Četiri godine kasnije manastiru je oduzeta sva imovina, a tokom narednih nekoliko godina zabranjen je rad svim manastirskim crkvama. Do gdine 1928. opstala je jedino crkva Časnog Krsta, dok je 5 preostalih manastirskih hramova uništeno. U periodu od 1932. do 1941. manastirski kompleks je služio kao starački dom. Potpuno uništenje manastir je doživeo tokom fašističke okupacije u Drugom svetskom ratu.

Nakon rata manastirski kompleks je služio uglavnom u civilne svrhe i tu su se nalazili stambeni objekti, pošta, trgovine, srednja škola i fakultet, trgovine i umetnički salon.

Manastir je vraćen Ruskoj pravoslavnoj crkvi tek 1991. godine nakon sloma komunizma u Sovjetskom Savezu i od tada traju radovi na njegovoj intenzivnoj obnovi i restauraciji. Monaška zajednica ponovo je uspostavljena 1995. godine, dok je 10 godina kasnije 2005. godine u okviru manastira sa radom počela i bogoslovija.

Novgorodski Jurjev manastir predstavlja i važan izvor istorijskih informacija o srednjovekovnom Novgorodu, ali i ostalim ruskim zemljama. U manastiru je nastao čuveni „Prvi novgorodski letopis“ (rus. Новгородская первая летопись) koji se detaljnije bavi istorijskim i drugim podacima o tom području u periodu između 1016. i 1471. godine.^[2]^[3] Pergamenti tog letopisa danas se čuvaju u nacionalnom istorijskom muzeju u Moskvi.

Primeri
Ikona Svetog Georgija, jedna od najstarijih ruskih ikona
Ustjuška Blagovest
Ikona Svetog Georgija iz 1130.

Manastirski kompleks[uredi | uredi izvor]

Saborna crkva Svetog Georgija[uredi | uredi izvor]

Saborna crkva Svetog Georgija centralni je hram manastirskog kompleksa Jurjevog manastira i u sadašnjem obliku sagrađena je 1119. godine. Inicijator njenog podizanja bio je veliki knjaz Mistislav I Vladimirovič, dok je glavni arhitekta bio izvesni majstor Petar koji je takođe sagradio i Sabornu crkvu Svetog Nikole u Novgorodu i Blagoveštenjsku crkvu na Gorodišču. Gradnja hrama trajala je punih 11 godina, a čin osveštenja obavio je tadašnji novgorodski episkop Jovan 12. jula 1330. godine. Hram je posvećen Svetom Georgiju.

Po okončanju gradnje hram je ujedno postao i grobnim mestom nastojatelja manastira, ali i ruskih knjaževa i novgorodskih gospodara. U kripti hrama su 1198. sahranjeni sinovi novgorodskog knjaza Jaroslava Vladimiroviča Izjaslav i Rostislav. Majka i stariji brat Aleksandra Nevskog sahranjeni su u kripti hrama 1224. (Teodosija Mstislavna, monahinja Efrosinija) i 1233. (Fjodor Jaroslavič).

Tokom prve značajnije restauracije i obnove hrama koja je obavljena tokom 1820-ih i 1830-ih godina u znatnoj meri je uništen originalni ikonostas i freske iz XII veka, a znatna oštećenja na freskama nastala su i tokom radova 1898. godine. Većina sadašnjeg ikonostasa je iz 1902. godine. Crkva je zajedno sa manastirom zatvorena 1929, a bogoslužbena aktivnost obnovljena je tek 1991. godine nakon što je manastirska imovina denacionalizovana i vraćena u posed crkve. Godine 2014. u gornjem delu hrama pronađeni su ostaci originalnih fresaka iz XII veka i iste godine započeli su radovi na njihovoj obnovi.

Saborna crkva Svetog Georgija je najveći objekat u okviru manastirskog kompleksa. Dugačka je 26,8 metara, široka 18,3 metra, odnosno visoka 32 metra. Građena je u kombinaciji kamenih blokova i crvene cigle. Krov je u originalnoj verziji hrama imao polukružni oblik i bio je pokriven olovom, a kasnije je zamenjen četvorovodnom formom koja se održala do danas. Crkva ima tri asimetrične kupole pokrivene srebrom, što je pomalo neuobičajeno za rusku pravoslavnu arhitekuru tog perioda (uobičajeno je bilo 5 kupola od kojih je jedna simbolisala Hrista, a preostale 4 evanđeliste Mateju, Marka, Luku i Jovana). Centralna kupola je najveća i ona simbolično predstavlja Isusa Hrista čiji lik se nalazi oslikan na plafonu kupole, druga kupola se nalazi u severozapadnom delu hrama i unutar nje se nalazi manja kelija za monahe do koje vode uske stepenice iznad priprate, dok se treća kupola koja je i najmanja nalazi nasuprot druge. Hram ima tri apside.

Vozdviženjski krstovdanski sabor[uredi | uredi izvor]

Crkva Vozdviženija Časnog Krsta nalazi se u severoistočnom delu manastirskog kompleksa. Sagrađena je 1823. godine za vreme arhimandrita Fotija, na mestu gde je nekada postojala crkva koja je izgorela u požaru 1810. godine (ta crkva je bila sagrađena 1761. godine).

Crkva je četvorougaonog oblika sa 5 kupola jarko plave boje. Najveća kupola nalazi se iznad centralnog dela hrama, dok su 4 manje raspoređene po uglovima. Na kupolama se nalazi ukupno 208 osmokrakih zvezda zlatne boje. Nakon što je manastir zatvoren u vreme komunističke vladavine crkva je pretrpela značajna oštećenja, a najviše su stradali ikonostas i freske koji su u potpunosti uništeni. Unutrašnjost hrama je danas okrečena u belu boju. Tokom perioda sovjetske vlasti crkvena zgrada je korištena kao muzej, pošta, magacin za krupnu robu i na posletku tokom 1990/91. kao galerija za lokalne umetnike.

U leto 2004. obavljena je sveobuhvatna rekonstrukcija crkve, a posebna pažnja se posvetila rekonstrukciji kupola i krova. Zamenjena je celokupna krovna konstrukcija, a uvedeno je i daljinsko grejanje čime je omogućen nesmetan rad objekta i tokom zimskih meseci.

Spasenjski sabor[uredi | uredi izvor]

Hram se nalazi severozapadno od centralnog manastirskog hrama. Godine 1763. na nekoliko metara zapadnije od Georgijevskog hrama bila je sagrađena kamena crkva Aleksandra Nevskog i njegovog brata Fjodora. Upravnik tog hrama bio je arhimandrit Joanikije I. Ta crkva je izgorela tokom velikog požara koji je zahvatio manastir 1823. godine, a na njenim temeljima je iste godine počela gradnja sadašnjeg hrama.

Crkva je u početku objedinjavala dve kapelice (kapelica Svete Ane i Fotija i Anikite), a 1830. je po projektu novgorodskog državnog arhitekte uz zapadni deo dodata i priprata. Godine 1836. u podrumskom delu je uređena crkvica posvećena Presvetoj Bogorodici u kojoj su kasnije sahranjeni arhimandrit Fotije i ktitorka manastira Ana Orlova Česmenjska. Prva veća rekonstrukcija hrama obavljena je tokom 1848/49. godine.

Godine 1936. su na inicijativu arheologa i istoričara Mihaila Kargera uklonjene kupole uz obrazloženje da su u arhitektonskom smislu urušavale izgled glavnog hrama. Kupole su nanovo podignute tek u periodu između 2004. i 2007. godine.

Zvonik[uredi | uredi izvor]

Zvonik Jurjevog manastira građen je u periodu između 1838. i 1841. godine prema projektu Karla Rosija. Izgradnju koja je završena nakon smrti arhimandrita Fotija finansirala je grofica Ana Orlova.

Zvonik je visok 52 metra i u originalnoj verziji na vrhu se nalazio sat, a vreme je označavalo 17 manjih zvona koja su se nalazila na trećem nivou zvonika. Ispod njih nalazilo se još 15 zvona. Najveće zvono nosilo je ime „Nesagoriva kupina“ (rus. Неопалимая купина) i težilo je 33,6 tona, dok je drugo po veličini zvono „Krst“ imalo težinu od 18,2 tone. Ukupna težina svih zvona iznosila je 77 tona. Zvona su komunističke vlasti 1932. uklonile sa zvonika i pretopile u čeličanama, uz obrazloženje da ne poseduju nikakvu muzejsku vrednost, „a sve za potrebe industrijalizacije zemlje“.

Najmasivnije zvono danas je Georgijevsko, teško je 1,380 kilograma i visoko 1,5 metara. Na zvoniku danas postoji ukupno 13 zvona.

Crkva ikone Majke Božije „Neopalimaja kupina“[uredi | uredi izvor]

Crkva posvećena ikoni Neopalimaja kupina (u slobodnom prevodu Nesagorevajući grm) sagrađena je 1828. godine u južnom delu manastira. Posvećena je ikoni Neopalimaja kupina koja se u pravoslavnoj crkvi smatra zaštitnicom od požara (pošto je manastir tokom prošlosti često bio podložan katastrofalnim požarima). Prema Bibliji Bog se javio Mojsiju na gori Sinaj u vidu gorućeg grma koji nije sagorevao (Knjiga izlaska 3:2).

Jednodomna je to građevina sa jednom kupolom srebrne boje. Zatvorena je za turiste i za bogoslužbene potrebe koristi je isključivo bratstvo manastira.

Crkva svetog Arhangela Mihaila[uredi | uredi izvor]

U jugoistočnoj kuli manastirskog zida nalazi se crkva posvećena svetom Arhangelu Mihailu sagrađena 1831. godine. Sam zid koji je opasavao manastir izgrađen je 1760. godine. Tokom Drugog svetskog rata srušena je do temelja, a delimično je obnovljena tokom 1950-ih godina. Kupola je nanovo izgrađena tokom restauracije 2010—2013, a planirano je da se u budućnosti izvode radovi na uređenju unutrašnjosti.