Andreja Damjanov
| Andreja Damjanov | |
|---|---|
 | |
| Lični podaci | |
| Puno ime | Andreja Damjanov |
| Datum rođenja | 1813. |
| Mesto rođenja | Papradište, Osmansko carstvo |
| Datum smrti | 16. avgust 1878. (64/65 god.) |
| Mesto smrti | Veles, Osmansko carstvo |
| Umetnički rad | |
| Polje | arhitektura |
Andreja Damjanov ili Damjanović[1] (Papradište, 1813 – Veles, 16. avgust 1878) jedan je od najznačajnijih crkvenih graditelja Balkana XIX veka.
Život[uredi | uredi izvor]
Damjanov je rođen u porodici mijačkih graditelja Renzovaca koji su početkom 19. veka dobegli u Papradište iz sela Tresonča u Rekanskom kraju. Potpisivao se kao Damjanov ili Damjanović po imenu svog oca, Damjana. Imao je još tri brata, Nikolu, Kostu i Đorđa, koji su takođe bili graditelji.
Njegov deda Jankul već je podizao crkve u Seru, Drami, Kavali i Solunu. Otac Damjan započeo je građenje crkava Sv. Bogorodice u Skoplju i Sv. Blagoveštenja u Prilepu ali je preminuo 1830. pre no što je stigao da ih završi.
Graditeljsko znanje Andreja Damjanov sticao je verovatno u okviru svoje porodice. Pored arhitektonskih veština poznato nam je da se ponekad bavio i ikonopisanjem. Služio se takođe i arhitektonskim priručnicima iz renesansne Italije poput onog Jakopa Barocija da Vinjole.
Zbog arbanaškog nasilja Damjanov je s porodicom morao da beži dalje pa ga od sredine XIX veka nalazimo nastanjenog u Velesu. Tu je i umro 1878. godine te je sahranjen u porodičnu grobnicu pored crkve Sv. Pantelejmona koju je podigao.[1]
Graditeljski opus[uredi | uredi izvor]
Damjanov je skupa sa svojom tajfom (družinom) podigao veliki broj monumentalnih pravoslavnih crkava u Osmanskom carstvu (tj. Makedoniji, južnoj Srbiji, Bosni i Hercegovini) i u Kneževini Srbiji.
Izgradnju monumentalnih crkava nalik na srednjovekovne omogućena je relativno veća tolerancija osmanskih vlasti, mada podizanje većine hramova Damjanova nije prošla bez problema, katkada i fizičkih sukoba i uništavanja. Isti tolerantniji stav proizveo je i veliki priliv seoskog, hrišćanskog stanovništva u gradove u kojima je nedostajalo bogomolja.
Među delima Damjanova ističu se crkve Sv. Bogorodice u Skoplju (1835, koju je započeo njegov otac), Sv. Jovana u Kratovu (1836), Sv. Pantelejmona u Velesu (1840), Sv. Ilije u Pečenjevcu kod Leskovca (1844)[2], Sv. Apostola u Turekovcu kod Leskovca (1845)[3], hram manastira Sv. Joakima Osogovskog (1847-51), Sv. Nikole u Novom Selu kod Štipa (1850), Sv. Nikole u Kumanovu (1851), Sv. Georgija u Smederevu (1851-54), Silaska Sv. Duha na apostole u Nišu (1857-72), Sv. Trojice u Vranju (1859-60), Gornjem Čičevu kod Gradskog (1861), Saborni hram Roždestva presvete Bogorodice u Sarajevu (1863-68), Sabornu crkvu u Pirotu (1868) te crkvu Sv. Trojice u Mostaru (1873).[4]
Od profanih građevina poznata nam je Nova kasarna u Sarajevu (1854-56) koju je gradio za bosanskog vezira Huršid-pašu.[5]
Osobenosti graditeljskog stila[uredi | uredi izvor]
Graditeljstvo Andreje Damjanova predstavlja prvu fazu u obnovi starog, srednjovekovnog stila. Koreni ove obnove počivaju u crkvama podignutim u Grčkoj u početkom XIX veka ali su nadograđivani upoznavanjem sa srednjovekovnim spomenicima na prostorima kojima se tajfa kretala.
Damjanov je podizao crkve čiji je stil i dalje heterogen ali sada sa naglašenim vizantijskim karakterom. Većina crkava su trobrodne bazilike sa nešto nižom apsidom, često okružene sa tri strana tremom. Gde god su prilike i materijalno stanje naručilaca omogućavali crkve imaju i kupole. Uticaj evropskih strujanja, pre svega baroka, ogleda se u zvonicima i dekoraciji enterijera, pre svega ikonostasa.[6]
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ a b Makuljević 2010, str. 138.
- ^ B. Panić-Tasić, Crkva Svetog Ilije u Pečenjevcu, Leskovački zbornik 1998;(38):165-176.
- ^ „Turekovac[[Kategorija:Botovski naslovi]]”. Arhivirano iz originala 04. 10. 2015. g. Pristupljeno 17. 02. 2015. Sukob URL—vikiveza (pomoć)
- ^ Virtuelna 3D rekonstrukcija Crkve Svetog Trojstva u Mostaru crkva-sv-trojice.ba
- ^ Makuljević 2010, str. 145.
- ^ A. Kadijević, Jedan vek traženja nacionalnog stila u srpskoj arhitekturi, Beograd 1997.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Makuljević, Nenad (2006). Umetnost i nacionalna ideja u XIX veku : sistem evropske i srpske vizuelne kulture u službi nacije. Beograd: Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, (Novi Sad : Budućnost). ISBN 86-17-13563-8. COBISS.SR 132448524
- Makuljević, Nenad (2007). Crkvena umetnost u Kraljevini Srbiji : (1882-1914) (PDF). Beograd: Filozofski fakultet, Katedra za istoriju umetnosti novog veka, (Beograd : Colografx). ISBN 978-86-86563-44-6. COBISS.SR 145539340
- Makuljević, Nenad (2010). Andreja Damjanov: arhitekta poznoosmanskog Balkana (PDF). Zbornik Matice srpske za likovne umetnosti 38. Novi Sad: Matica srpska. str. 137—150.
- Kadijević, Aleksandar (2007). Jedan vek traženja nacionalnog stila u srpskoj arhitekturi : (sredina XIX - sredina XX veka). Beograd: Građevinska knjiga, (Novi Sad : AMB grafika). ISBN 978-86-395-0497-7. COBISS.SR 134572812
