Arboretum Trsteno

Arboretum Trsteno
Opšte informacije
Mesto	Trsteno
Opština	Dubrovačko-neretvanska županija
Država	Hrvatska
Koordinate	42.715325° S; 17.977324° I / 42.715325; 17.977324
Vrsta spomenika	botanički
Godina zaštite	1949.
Površina	25 ha
Staratelj	Hrvatska akademija znanosti i umjetnosti
Zvanični veb-sajt

Detalj renesansnog vrta

Arboretum Trsteno najstariji je spomenik pejzažne arhitekture u Hrvatskoj i jedini arboretum na hrvatskoj obali Jadrana. Nalazi se u turističkom mestu Trsteno, 19 km severozapadno od Dubrovnika.

Arboretrum je osnovan 1948. godine na prostoru renesansnog letnjikovca sa vrtom, na imanju koje se od kraja 14. veka nalazilo u vlasništvu dubrovačke plemićke porodice Gučetić-Godze. Godine 1949. zaštićen je zakonom kao spomenik prirode. Prostire se na površini od približno 25 ha i na tom prostoru objedinjuje nekoliko celina:

• renesansni park sa letnjikovcem,
• neoromantičarski park s kraja 19. i početka 20. veka,
• stari maslinjak i
• prirodnu vegetaciju šume i makije, sa priobalnim stenama.

U okviru kompleksa arboretuma, osim letnjikovca, nalaze se i kapela sv. Jeronima iz 17. veka, stara presa za masline, akvedukt iz 15. veka i barokna fontana s Neptunom i nimfama, sagrađena 1736. godine. Zajedno sa bogatim biljnim fondom koji čini 465 gajenih i 510 samoniklih vrsta Arboretum Trsteno na jedinstven način sjedinjuje prirodnu i kulturnu baštinu.

Nadležnost nad Arboretumom danas ima Hrvatska akademija znanosti i umjetnosti.

Istorija

Letnjikovac porodice Gučetić Godze i dve palme Washingtonia filifera

Kolekcija palmi

Neptunova fontana

Akvadukt

Mlinica za masline sa dobro očuvanim presama za ceđenje maslinovog ulja

Parkovski kompleks, od koga je kasnije nastao Arboretum, nastao je krajem 15. veka, kada je 1494. godine dubrovački vlastelin Ivan Marinov Gučetić-Godze na svom poljskom imanju podigao letnjikovac sa parkom. Letnjikovac i park ubrzo su postali središte humanističkog i kulturnog života Dubrovnika i za njih su vezana mnoga poznata imena kulturne istorije Dubrovnika. Između ostalih tu je boravila i poznata dubrovačka pesnikinja i lepotica Cvijeta Zuzorić, a tokom 16. veka na ovom imanju je poznati filozof i humanista Nikola Vitov Gučetić napisao brojna filozofska dela i rasprave.

Krajem 19. i početkom 20. veka na imanju se gradi još jedan park, prostorno odvojen od renesansnog vrta, uređen u tada modernom pejzažnom stilu.

Ceo kompleks je 1948. godine pretvoren u arboretum, a sledeće godine zaštićen kao spomenik prirode. Zabranjene su i kažnjive radnje koje mogu naneti štetu arhitektonskim i vrtnim spomenicima, kao i biljkama i životinjama na celoj površini arboretuma. Zabranjeno je čupanje i branje gajenih ili samoniklih biljaka, kao i njihovog semena. Takođe je zabranjen i lov, ubijanje životinja ili njihovo odnošenje iz arboretuma. Danas je Arboretum Trsteno u nadležnosti Hrvatske akademije nauka i umjetnosti.

Letnjikovac

Izgradnja samog letnjikovca završena je 1502. godine. Zgrada je zidana u renesansnom stilu, ali je to prvobitno zdanje srušeno u zemljotresu koji je pogodio Dubrovnik i okolinu 1667. godine. Na njegovom mestu sazidano je novo, koje se i danas tu nalazi. Osim letnjikovca u parkovskom kompleksu nalaze se i kapela svetog Jeronima iz 17. veka i ekonomski objekti, u čijem sastavu je i mlinica za masline sa dobro očuvanim presama za ceđenje maslinovog ulja.

Renesansni park

Park Gučetić pripada karakterističnom tipu dubrovačkog renesansnog vrta. Prema vremenu nastanka stariji je od mnogih čuvenih italijanskih i francuskih renesansnih vrtova. To je park geometrijske osnove koju čini ortogonalna mreža pešačkih staza, obrubljenih niskim kamenim zidićima. Okosnicu parka predstavlja glavno šetalište, sa dvostrukom kolonadom kamenih stubova koji nose pergolu od vinove loze. Od ostalih elemenata karakterističnih za renesansne vrtove u okviru parka Gučetić nalaze se i paviljon sa pogledom na otvoreno more i Elafitska ostrva, prostor za odmor, nazvan „zelena lođa” i fontana do koje se voda dovodila akvaduktom sa 14 lukova, dugim 70 metara. Akvadukt i fontana izgrađeni su u 15. veku, a današnji barokni izgled, sa skulpturoma Neptuna i nimfama, fontana je dobila 1736. godine, kada je preuređena.

Novi deo parka

Ovaj novi park pripada specifičnoj grupaciji južnojadranskih vrtova koje karakteriše kompozicijsko rešenje koje sjedinjuje dva suprotna vrtna koncepta:

• deo parka uređen u tradicionalnom geometrijskom stilu i
• deo uređen u slobodnom, pejzažnom stilu, ispunjen romantičarskom scenografijom.

Park počinje na šumovitom proplanku odakle se, preko kamenih stepenika i vidikovaca, postepeno spušta niz strmi obronak sve do morske obale. Središnjim delom parka dominira ukrasna „ruševina” sa sunčanim satom, odakle se pruža panoramski pogled na Elafitska ostrva.

Uslovi staništa

Arboretum Trsteno leži na geološkoj podlozi mezozojskih propusnih krečnjački stena. Klima je sredozemna, sa srednjom godišnjom temperaturom od 15,5 °C, relativnom vlagom vazduha od 67% i srednjom godišnjom količinom padavina od 1284 mm.

Vegetacija

Vegetacija zastupljena u arboretumu predstavlja spoj gajenih vrsta i autohtone vegetacije ovoga područja.

Gajene vrste

Zbirka gajenih vrsta najvećim delom se nalazi u sklopu starog renesansnog vrta i danas obuhvata 465 biljnih vrsta, svrstanih u 111 porodica. Prema geografskom poreklu najveći je broj sredozemnih i evropskih vrsta, koje su zastupljene sa 31%. U vreme kada je formiran Gučetićev park u Dubrovnik su, zahvaljujući brojnoj pomorskoj floti, počele da pristižu i različite strane vrste, pa su tako u parku brojne i azijske vrste, zastupljene su sa 22%, a značajan je i broj američkih, kojih ima 17%. Osim ukrasnih ovu zbirku čine i ekonomski korisne vrste, kakve su limun, pomorandža, čedrun (Citrus medica), nar, vinova loza, ruže, jasmin, ruzmarin, lavanda, santolina i druge.

Park je krajem 19. i početkom 20. veka obogaćen biljkama sa svih strana sveta, među kojima su palme - feniks palma, vašingtonija, visoka žumara (Serenoa repens) i mala žumara, zatim kamforovac, avokado, hrast plutnjak, virdžinijski dragun (Diospyros virginiana), gumijevac, eukaliptus, crni i žuti bambus, cikas i mnoge druge egzotične vrste. Među najvećim i najstarijim vrstama drveća, čija starost dostiže i 150 godina, nalaze se stabla ginkga, američke lipe (Tilia americana), libanskog kedra (Cedrus libani), tulipanovca, himalajskog čempresa (Cupressus torulosa), istočnog platana (Platanus orientalis) i mnoga druga.

Autohtone vrste

Autohtona samonikla vegetacija zastupljena je na prostoru arboretuma sa 510 vrsta, svrstanih u 84 porodice. Osnovu čine šume hrasta medunca, alepskog bora i čempresa, vegetacija makije i vegetacija na priobalnim stenama. Kao dominantni elementi mediteranske vegetacije javljaju se maslina i rogač, a lokalno se, na dubljem i vlažnijem zemljištu, javljaju i submediteranske vrste beli grab, jasen i lovor, a na strmim stenama nad morem retki lokaliteti drvenaste mlečike.

Zanimljivosti

Na prostoru Arboretuma snimane su brojne scene iz popularnog serijala Igre prestola, američke produkcijske kuće HBO (HBO). Jedinstveni vrt as letnikovcem, akvadukt, mlinica, barokna fontana sa skulpturama Neptuna i nimfi i vidikovac sa pogledom na more i ostrva stvorili su neponovljivu prirodnu scenografiju King’s Landinga-a.

Galerija fotografija

Detalji iz parka

• 
  Juka (Yucca gloriosa) pored glavne šetne staze
• 
  Mala žumara
• 
  Visoka žumara (Trachycarpus fortunei)
• 
  Cikas palma (Cycas revoluta)
• 
  Puzavica zvezdasti jasmin (Trachelospermum jasminoides) na zidu letnjikovca
• 
  Kolekcija bambusa - crni i zeleni bambus
• 
  Šuma bambusa
• 
  Istočni platan (Platanus orientalis)
• 
  Alepski bor (Pinus halepensis), predstavnik samonikle autohtone vegetacije

Detalji starih presa za ceđenje maslinovog ulja

• 
• 
• 
• 
• 
• 

Vidi još

• Park
• Arboretum
• Botanička bašta
• Engleski park
• Francuski park
• Topijar
• Arboretum Šumarskog fakulteta u Beogradu

Literatura

• Kovačević, Maja. Arboretum Trsteno - zvanična publikacija za obilazak arboretuma. Hrvatska akademija znanosti i umjetnosti. 

Spoljašnje veze

• „Trsteno Arboretum”. Arhivirano iz originala 14. 08. 2017. g. Pristupljeno 4. 5. 2017.