Islam u Vojvodini

Islam je jedna od religija na području autonomne pokrajine Vojvodine u Srbiji. Muslimanski vernici u Vojvodini su podeljeni u dve verske organizacije; jednu predstavlja Muftijstvo novosadsko, koje čini jedno od četiri muftijstva Islamske zajednice u Srbiji, a drugu Muftijstvo vojvođansko, koje je u sastavu Islamske zajednice Srbije. Obe organizacije imaju sedište u Novom Sadu. Na čelu Muftijstva novosadskog nalazi se muftija Fadil Murati, a na čelu Muftijstva vojvođanskog muftija Muhamed Ziljkić.

Organizacija i broj vernika

Mapa organizacije Islamske zajednice u Srbiji sa Novosadskim muftijstvom

Muftijstvo novosadsko Islamske zajednice u Srbiji je podeljeno u četiri organizacione celine: Novi Sad, Beočin, Subotica i Zrenjanin.

Područje Muftijstva vojvođanskog Islamske zajednice Srbije je ranije u organizacionom smislu bilo podeljeno na bački i banatski medžlis.

Prema popisu stanovništva iz 2002. godine, broj islamskih vernika na području AP Vojvodine bio je 8.073. Podeljen po okruzima, broj vernika bio je sledeći:

• Severnobački okrug: 1.180
• Zapadnobački okrug: 268
• Južnobački okrug: 4.074
• Sremski okrug: 384
• Severnobanatski okrug: 273
• Srednjobanatski okrug: 957
• Južnobanatski okrug: 937

Muslimani na području Vojvodine pripadaju različitim etničkim grupama, uključujući Muslimane po narodnosti, Bošnjake, Albance, Gorance, Aškalije, Egipćane, Rome, itd. S obzirom da se 101.144 stanovnika Vojvodine na popisu stanovništva iz 2002. godine nije izjasnilo o svojoj verskoj pripadnosti, kao i da je za 42.876 stanovnika Vojvodine zabeleženo da je njihova verska pripadnost nepoznata, broj muslimana u Vojvodini je potencijalno veći od onog iskazanog na popisu. Prema tvrdnji imama Fadila Muratija, na području pokrajine živi oko 50.000 muslimana, od čega 20.000 u Novom Sadu. [2]

Istorijat

Muslimani na području današnje Vojvodine tokom osmanske uprave (16-17. vek)

Islam se na području današnje Vojvodine pojavio u 16. veku, kada ovi prostori ulaze u sastav Osmanskog carstva. Srem se nalazio u sastavu Osmanskog carstva od 1526. godine (uključujući i period vazalnog Sremskog vojvodstva od 1527. do 1530. godine), dok Bačka i Banat pod direktnu osmansku upravu dolaze nešto kasnije, 1541-1545. (Bačka) odnosno 1552-1556. godine (Banat). Banat je u ime Osmanskog carstva osvojio muslimanski Srbin Mehmed paša Sokolović, a u njegovoj vojsci bilo je tada 8.000 janičara i 100.000 akindžija, među kojima i 20.000 Srba.

Tokom osmanske uprave na Balkanu i u Panonskoj niziji, veliki broj Srba je prešao na islamsku veru, što je bio uslov za napredak u državnoj službi, a neki islamizovani Srbi bili su i na visokim administrativnim položajima, kao na primer beg Malković, koji je bio prvi osmanski upravitelj Bečkereka ili Hasan paša Predojević, koji je bio upravitelj Segedinskog sandžaka 1592. godine. Vremenom su potomci ovih islamizovanih Srba razvili poseban nacionalni identitet i danas su poznati kao Bošnjaci.

Tokom osmanske uprave, sela na području današnje Vojvodine naseljavali su Srbi, dok je u gradovima živelo etnički i verski mešovito stanovništvo, koje je uključivalo muslimane (Turci, islamizovani Srbi, Arapi), Srbe, Rome, Grke, Cincare, Jevreje, itd.

Neki gradovi Vojvodine imali su u osmanskom periodu većinsko srpsko stanovništvo, neki većinsko muslimansko, a neki stanovništvo mešovitog sastava. U svim naseljima mogle su se videti džamije, a u značajnijim gradovima su se nalazile zgrade sedišta vlasti, kupatila, turske škole i druge javne zgrade, dok su se u glavnoj ulici (čaršiji) nalazile glavne trgovačke i zanatske radnje.

Grad Bečkerek (Zrenjanin) 1697-98. godine, uključujući džamiju sa minaretom koja dominira nad gradom

Grad Sombor 1698. godine, uključujući džamije sa minaretima i hrišćansku crkvu sa tornjem koje dominiraju nad gradom

Od važnijih gradova na području Vojvodine, u sledećim je zabeleženo prisustvo značajnog muslimanskog stanovništva u osmansko doba:

• Mitrovica (današnja Sremska Mitrovica) je bila važno muslimansko naselje, a u njoj je po podacima iz 1572. godine bilo 598 muslimanskih i 18 hrišćanskih domova. U to vreme u Mitrovici se nalazilo 17 džamija i nijedna hrišćanska crkva.
• Bečkerek (današnji Zrenjanin) bio je tada jedno od najznačajnijih naselja u Banatu, a zbog zasluga koje su mu lokalni bečkerečki Srbi učinili prilikom osvajanja Banata, Mehmed paša Sokolović pretvorio je ovaj grad u svoju zadužbinu (vakuf), a njegove stanovnike oslobodio od svih vojnih nameta. Grad je bio podeljen na dve mahale - muslimansku i srpsku.
• U gradu Somboru bilo je u osmansko doba 14 muslimanskih bogomolja, od kojih su pet bile džamije, a ostale mahalski mesdžidi.
• Varadin (današnji Petrovaradin) imao je u osmansko doba većinsko muslimansko stanovništvo. U Podrađu tvrđave sa oko 200 kuća nalazila se Sulejman-hanova džamija, a postojale su i dve manje, Hadži-Ibrahimova i Huseinova. Pored dve muslimanske mahale, u sastavu grada nalazila se i hrišćanska četvrt sa 35 srpskih kuća.
• Grad Vršac bio je u osmansko doba nastanjen pretežno muslimanskim stanovništvom.
• Grad Titel bio je nastanjen muslimanskim i srpskim stanovništvom.

Osmansko carstvo bilo je podeljeno na provincije (pašaluke), koje su se delile u manje upravne jedinice - sandžake. Na teritoriji Banata postojala je osmanska provincija pod imenom Temišvarski pašaluk, dok su se na teritoriji Srema i Bačke nalazili Sremski sandžak i Segedinski sandžak. Oba sandžaka su u početku bila u sastavu Budimskog pašaluka, da bi Segedinski sandžak kasnije bio uključen u Jegarski pašaluk.

Posle austrijskog osvajanja Vojvodine krajem 17. i početkom 18. veka, gotovo celokupno muslimansko stanovništvo se iselilo sa ovih prostora, a neki od njih su se posle toga naselili u Bosni i Hercegovini, uglavnom u njenim severnim delovima i dolini reke Bosne, gde su bili poznati kao „Unđurovci” (izbeglice iz Ugarske). Njihova znatnija naselja imala su urije (opštinske utrine), kao u Vojvodini. Austrijanci su na području Vojvodine uništili i gotovo sve tragove islamske kulture, a prva džamija u Vojvodini nakon austrijskog osvajanja sagrađena je tek 2008. godine u Subotici, posle gotovo tri veka.

Današnje muslimansko stanovništvo Vojvodine uglavnom potiče od migranata koji su se na ove prostore doselili posle Drugog svetskog rata sa muslimanskih područja bivše Jugoslavije — Severne Makedonije, Kosova i Metohije, Sandžaka i Bosne i Hercegovine. Godine 1991. formirana je Islamska zajednica Vojvodine sa sedištem u Novom Sadu, a sa formiranjem Islamske zajednice u Srbiji 2007. godine, Islamska zajednica Vojvodine ulazi u njen sastav kao Muftijstvo novosadsko.

U aprilu 2009. godine, došlo je do sukoba vernika ispred mesdžida islamske zajednice na Adamovićevom naselju u Novom Sadu, kada su vernici Islamske zajednice Srbije pokušali da preuzmu prostorije Muftijstva novosadskog i smene imama Fadila Muratija.

Verski objekti

Mesdžid islamske zajednice na Adamovićevom naselju u Novom Sadu

Na teritoriji Vojvodine postoje sledeći islamski verski objekti:

• Mesdžid na Adamovićevom naselju u Novom Sadu, postoji od 1979. godine,
• Mesdžid u Subotici, postoji od 2001. godine,
• Mesdžid u Velikom Ritu u Novom Sadu, postoji od 2005. godine,
• Mesdžid u Beočinu, postoji od 2006. godine,
• Muhadžir džamija u Subotici, sagrađena 2008. godine.

Vidi još

• Islam u Srbiji
  • Islam na Kosovu i Metohiji
• Islamska zajednica u Srbiji
• Islamska zajednica Srbije
• Islamska zajednica Kosova

Literatura

• Popović, Dušan J. (1957). Srbi u Vojvodini. knj. 1: Od najstarijih vremena do Karlovačkog mira 1699. Novi Sad: Matica srpska. 
• Milan Tutorov, Banatska rapsodija - istorika Zrenjanina i Banata, Novi Sad, 2001.
• Dr Dušan Popov, Petrovaradinska tvrđava, Enciklopedija Novog Sada, knjiga 20, Novi Sad, 2002.
• Dušan Belča, Mala istorija Vršca, Vršac, 1997.
• Marko Jovanov, Devet vekova od pomena imena Titela, Titelski letopis, Titel, 2001.
• Petar N. Gaković, Bosna vilajet, Beograd, 2005.

Spoljašnje veze

• Novosadsko muftijstvo
• Vojvođansko muftijstvo
• Islamska zajednica Vojvodine Arhivirano na sajtu Wayback Machine (2. februar 2011)
• Muslimani i raspad SFRJ