Kesten

S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Kesten
Slatki kesten Castanea sativa
Jestivi plodovi na prodaji na pijaci
Naučna klasifikacija e
Carstvo: Plantae
Kladus: Tracheophytes
Kladus: Angiospermae
Kladus: Eudicotidae
Kladus: Rosids
Red: Fagales
Porodica: Fagaceae
Rod: Castanea
Mill.
Vrste

Castanea alnifolia
Castanea crenata
Castanea dentata
Castanea henryi
Castanea mollissima
Castanea ozarkensis
Castanea pumila
Castanea sativa – pitomi kesten
Castanea seguinii

  • smatra se sinonimom vrste C. pumila

Kesteni (lat. Castanea) su rod listopadnog drveta iz porodice bukvi (Fagaceae), koji raste u svim krajevima severne hemisfere. Naziv se odnosi i na jestivi plod koji drvo rađa.[1][2][3]

Vrste[uredi | uredi izvor]

Kesteni pripadaju porodici bukvi, koja isto tako obuhvata hrastove i bukve. Četiri glavne grupe vrsta su opštepoznate kao američki, evropski, kineski i japanski kesten.[4]

Podfamilija Slika Naučno ime Uobičajeno ime Distribucija
Američki kesteni Castanea dentata Američki kesten istočne države
Castanea pumila Američki ili Alegeni činkapin, takođe poznat kao „patuljasti kesten” južne i istočne države[5][6]
Azijski kesteni Castanea mollissima Kineski kesten Kna
Castanea henryi Kineski činkapin, takođe se naziva Henrijev kesten Kina
Castanea seguinii Seginski kesten Kina
Castanea crenata Japanski kesten, korejski kesten Malezija i verovatno druge južnoazijke zemlje
Evropski kesten Castanea sativa slatki kesten, takođe se naziva „španski kesten” u SAD i UK Delovi Južne Evrope

Nepovezani konjski kesteni (rod Aesculus) nisu pravi kesteni, ali su dobili ime po proizvodnji orašastih plodova sličnog izgleda koji su blago otrovni za ljude. Ne treba ih mešati sa vodenim kestenom, koji je krtole vodene zeljaste biljke iz porodice šaša Cyperaceae.[7][8] Druge vrste koje se obično greškom smatraju kestenovima su kestenov hrast (Quercus prinus) i američka bukva (Fagus grandifolia),[9][10] obe od kojih su takođe u Fagaceae.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Evropa[uredi | uredi izvor]

Najveći proizvođači kestena po godinama
(u metričkim tonama)
Rang Zemlja 1979 2009 2010 2011 2016 2017 2018 2019
1  Kina 123.000 1.550.000 1.620.000 1.700.000 1.879.031 1.939.719 1.965.351 1.849.137
2  Turska 46.000 61.697 59.171 60.270 64.750 62.904 63.580 72.655
3  Južna Koreja 80.930 75.911 68.630 55.780 56.244 52.764 53.384 54.708
4  Italija 70.849 50.872 48.810 57.493 50.889 52.356 53.280 39.980
5  Grčka 13.160 14.000 20.900 21.500 31.557 36.000 35.230 28.980
6  Portugalija 22.224 24.305 22.350 18.271 26.780 29.875 34.165 50.000 [11]
7  Japan 65.300 21.700 23.500 19.100 16.500 18.700 16.500 15.700
8  Španija 37.515 10.000 10.000 10.000 16.185 15.623 15.091 25.500 [11]
9  Severna Koreja 5.200 10.201 9.628 11.000 12.540 12.540 12.823 12.872
10  Francuska 53.751 8.672 9.464 7.160 8.642 8.406 8.683 7.350
11  Albanija - 5.580 5.450 5.200 6.040 6.226 5.242 5.846
12  Čile - - - - 2.718 2.108 2.166 2.848
13  Bosna i Hercegovina - - - - 1.142 1.154 1.179 2.109
14  Australija - - - - - 1.100 1.100 1.100 [12]
15  Azerbejdžan - - - - 763 634 614 593
16  Bugarska - - - - 502 503 515
17  Severna Makedonija - - - - 510 396 407 1.439
18  Ukrajina - - - - 218 - 229 228
19  Slovenija - - - - 76 63 225 60
20   Švajcarska - - - - 177 180 180 265
21  Mađarska - - - - 218 227 148 200
22  Rumunija - - - - 33 31 37 40
23  Austrija - - - - - - - 120 [13]
— Svet 528.433 1.890.179 1.954.623 2.022.831 2.261.589 2.327.495 2.353.825 2.406.903
Izvor: Ovi podaci Organizacije UN za hranu i poljoprivredu mogu uključivati neke produkcije „kestena” koje nisu povezane sa vrstom castanea [14]

Ovo je bila osnovna hrana u južnoj Evropi, Turskoj i jugozapadnoj i istočnoj Aziji[8][15] milenijumima, uglavnom zamenjujući žitarice tamo gde one dobro ne uspevaju, ako ih je uopšte moguće uzgajati, poput planinskih mediteranskih oblasti.[16] Dokazi o njegovom uzgoju od strane čoveka su dostupni od otprilike 2000. godine pre nove ere.[17] Aleksandar Veliki i Rimljani su posadili stabla kestena širom Evrope tokom svojih različitih kampanja. Smatra se da je Grčka vojska preživela njihovo povlačenje iz Male Azije 401–399 godine pre nove ere zahvaljujući zalihama kestena.[18] Stari Grci, poput Dioskorida i Galena, pisali su o kestenima i komentarisali njihova lekovita svojstva, kao i o nadutosti izazvanoj prekomernom konzumacijom.[19] Za prve hrišćane kesten je simbolizovao čednost.[20] Do uvođenja krompira, čitave šumske zajednice koje su imale ograničen pristup pšeničnom brašnu oslanjale su se na kesten kao glavni izvor ugljenih hidrata.[8] U nekim delovima Italije, kolač od kestena koristi se kao zamena za krompir.[5] Godine 1583, Čarls Estjen i Žan Liebo su napisali, „beskonačno mnogo ljudi živi samo od (kestena)”.[21] Godine 1802, jedan italijanski agronom rekao je za Toskanu da je „plod kestenovog drveta praktično jedina hrana naših gorštaka“,[22] dok je 1879. rečeno da se njime gotovo isključivo hranila čitavu populacija pola godine, kao „privremenom, ali potpunom zamenom za žitarice“.[23]

Granični zapisi sastavljeni za vreme vladavine Jovana već su kao znamenitost prikazivali čuveni Tortvortski kesten u južnom Glosterširu; bio je poznat i pod imenom „Veliki kesten iz Tortvorta“ u vreme Stivena Engleskog. Ovo drvo je imalo opseg preko 50 ft (15 m) u obimu na 5 ft (1,5 m) od zemlje 1720. Sto konjskih kestena u kestenovim šumama na planini Etna najstarije je živo kestenje za koje se kaže da je još veće. Drveće kestena posebno dobro uspeva u Mediteranskom bazenu.[24] Godine 1584, guverner Đenove, koja je dominirala Korzikom, naredio je svim farmerima i zemljoposednicima da godišnje zasade četiri stabla, među kojima je bio i kesten - plus maslina, smokva i dud. Mnoge zajednice duguju svoje poreklo i nekadašnje bogatstvo nastalim kestenovim šumama.[25] U Francuskoj se za Božić i Novu godinu uvek služi maron glase, kandirani kesten koji obuhvata 16 različitih procesa u tipično francuskom stilu kuvanja.[20] U Modeni, u Italiji, oni se namaču u vino pre pečenja i serviranja,[20] a tradicionalno se jedu i na dan Svetog Simona u Toskani.[18] U regionu Romanja, pečeni kesteni se često služe uz tradicionalno vino, Kagnina di Romanja. U Portugaliji se tradicionalno jede pečeni kesten na dan Svetog Martina.

Plod[uredi | uredi izvor]

Plod je jestiv i ukusan, sadrži dosta skroba, a od njega se mogu praviti poslastice. Može se jesti kuvan ili pečen, pa čak i sirov. Pitomi kesten ne treba mešati sa divljim kestenom, čiji plod ljudi ne mogu jesti.[26]

Plodovi - ahenije grupisani po tri u zajedničkom omotaču kupuli koji je obrastao igličastim, bodljikavim stipulama i koji se otvara po dva unakrsna šava (krstasto) kada je zreo. List je duguljast i reckav. Pitomi kesten raste u Makedoniji i delimično u južnoj Srbiji.

Galerija[uredi | uredi izvor]

  • drvo pitomog kestena
    drvo pitomog kestena
  • plod pitomog kestena
    plod pitomog kestena
  • list pitomog kestena
    list pitomog kestena
  • Kesten u niškom parku Čair
    Kesten u niškom parku Čair
  • Kesten
    Kesten

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Huang, Chengjiu; Zhang, Yongtian; Bartholomew, Bruce. „Castanea”. Flora of China. 4 — preko eFloras.org, Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA. 
  2. ^ Nixon, Kevin C. (1997). „Castanea”. Ur.: Flora of North America Editorial Committee. Flora of North America North of Mexico (FNA). 3. New York and Oxford — preko eFloras.org, Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA. 
  3. ^ „Castanea”. Flora Europaea. Edinburgh: Royal Botanical Garden. 2008. 
  4. ^ Industry information Arhivirano 2008-08-08 na sajtu Wayback Machine by David McLaren. From The Chestnut Growers Information Book, Chestnut Australia Inc.
  5. ^ a b The Grocer's Encyclopedia – Encyclopedia of Foods and Beverages. By Artemas Ward. New York. 1911.
  6. ^ Postharvest Physiology and Pathology of Chestnuts. In Postharvest Handling and Storage of Chestnuts. By Fabio Mencarelli. Food and Agriculture Organisation United Nations. November 2001.
  7. ^ Chestnut in Answers.com.
  8. ^ a b v What Are Chestnuts. Information page by a small Australian grower in Balingup, Western Australia.
  9. ^ Chestnut Tree Arhivirano jul 5, 2008 na sajtu Wayback Machine in chestnuttree.net.
  10. ^ Chestnuts worldwide and in New Zealand Arhivirano 2008-07-05 na sajtu Wayback Machine. By the New Zealand Chestnut Council, 2000.
  11. ^ a b „Spain and Portugal leading chestnut producers in Europe”. 
  12. ^ „Chestnuts”. 
  13. ^ „Spain and Portugal leading chestnut producers in Europe”. 
  14. ^ „Production of Chestnut by countries”. UN Food & Agriculture Organization. 2016. Pristupljeno 2018-01-11. 
  15. ^ The cultivation of Castanea sativa (Mill.) in Europe, from its origin to its diffusion on a continental scale Arhivirano septembar 10, 2008 na sajtu Wayback Machine. By M. Conedera, P. Krebs, W. Tinner, M. Pradella and D. Torriani. Veget Hist Archaeobot (2004) 13:161–179. . doi:10.1007/s00334-004-0038-7.  Nedostaje ili je prazan parametar |title= (pomoć). This multidisciplinary study reconstructs the origin of chestnut cultivation and its spread throughout Europe in prehistoric times.
  16. ^ Les débuts de l'agriculture en France: Les défrichements. By Guy Jalut. 1976. In La Préhistoire Française, Vol. 2: 180–5. Paris. Cited in The Cambridge World History of Food – Chestnuts, edited by Kenneth F. Kipple and Kriemhild Connee Ornelas.
  17. ^ „Archived copy” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 2016-03-04. g. Pristupljeno 2012-09-13. 
  18. ^ a b Chestnut History Arhivirano na sajtu Wayback Machine (11. februar 2009) by Peggy Trowbridge Filippone. For Cooking resources, Food history, in About.com.
  19. ^ Fauve-Chamoux, Antoinette (2000). „Chestnuts”. Cambridge World History of Food. 1: 359—364. ISBN 9781139058636. doi:10.1017/CHOL9780521402149.036. Arhivirano iz originala 2015-06-20. g. 
  20. ^ a b v Vegetarians in Paradise.
  21. ^ Charles Estienne and Jean Liébault. L'agriculture et maison rustique. Paris.1583. Cited in The Cambridge World History of Food – Chestnuts, edited by Kenneth F. Kipple and Kriemhild Connee Ornelas.
  22. ^ Targioni-Tozzetti 1802, Vol. 3: 154. Cited in The Cambridge World History of Food – Chestnuts.
  23. ^ Les ouvriers européens. By Frédéric Le Play. 6 vols. Paris. 1879. Cited in The Cambridge World History of Food – Chestnuts, edited by Kenneth F. Kipple and Kriemhild Connee Ornelas.
  24. ^ A Modern Herbal. By Mrs. M. Grieve.
  25. ^ The Chestnut Tree in terracorsa.
  26. ^ „Pitomi kesten je za jelo”. Novosti. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Kesten na Vikimedijinoj ostavi.
Vikivrste imaju više informacija o članku Kesten.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Кестен&oldid=27553453”