Klauster
Klauster (od latinskog claustrum = ograđeni prostor) je otvoreni prostor, vrt, omeđen pokrivenim stazama ili otvorenim tremom, sa lukovima ka unutrašnjoj strani karakterističan za srednji vek (romanski i gotski stil) [1]. Klauster je obično omeđen zidovima manastirskih građevina i najčešće je u obliku paralelograma pripojen uz južni zid crkve ili katedrale[2]. Koncipiran kao zatvoreni vrt, predstavlja kontinuiranu i čvrstu arhitektonsku barijeru sveta monaha od kmetova i radnika koji žive i rade van i oko klaustera[3].
Istorijat[uredi | uredi izvor]
Rani srednjovekovni klausteri vode poreklo od peristila grčko-rimskih vila koji se razvio u prednje dvorište ranohrišćanskih bazilika i dvorište sa polutremom ranosirijskih crkava[2]. Walter Horn navodi da rane kenobitske zajednice, koje je osnovao Sveti Pahomije u Egiptu nisu imale konstrukcije tipa klaustera jer nisu imale ni kmetove vezane za monašku zajednicu, pa odvajanje zajednice zidovima nije bilo potrebno. Horn smatra prvim prototipskim klausterima one u južnoj Siriji s kraja V veka, kao što je onaj u ruševinama manastira Svetih mučenika Sergija i Vakha u Umm-as-Surabu (iz 489. godine) i prednje dvorište sa kolonadom manastira Id-Dêr[2]. U najranijim benediktinskim manastirima na Zapadu toga nema. Aurelije Avgustin (Aurelius Augustinus Hipponensis, 354-430.), uticajni hrišćanski filozof i episkop grada Hipona, podigao je svoju crkvu sa klausterom koji odgovara portiku ili peristilu u vrtovima starih filozofa. Jasno je da je navika sastajanja i zajedničkog druženja u vrtu prethodila osnivanju crkve i manastira. Zgrade srednjovekovnih manastira na Zapadu su grupisane oko klaustera uvek na sličan način, jer je postojala stroga monaška disciplina zajedničkog života[1].
U vreme Karla Velikog zahtevi izolovane monaške zajednice u okviru prostranog i raštrkanog imanja stvorili su "manastir u manastiru" u obliku zatvorenog klaustera, arhitektonskog rešenja koje je omogućilo monasima da obavljaju svoje svete dužnosti bez ometanja svetovnjaka i slugu[2]. Horn navodi kao rani primer klaustera staru katedralu ("Altenmünster") igumana Gundelanda (Gundeland) opatije Lorš (Lorsch) (765—774), što je otkriveno u iskopavanjima Frederika Bena[2]; Lorš je preuređen bez suštinske promene iz jedne plemićke franačke rustične vile, sa neprekinutom tradicijom od kasnog rimskog doba. Još jedan rani klauster, je iz opatije Sen-Rikvie (790—799), koji je trouglastog oblika, sa kapelama na uglovima, koje jasno predstavljaju Trojstvo[2]. Iako nastao mnogo pre Velike šizme (1054), klauster je karakterističan samo za Rimokatoličku crkvu i one koje su se iz nje izdvojile tokom reformacija. Pravoslavni manastiri namaju klauster, pa čak ni vrlo stari kakav je manastir Svete Katarine na Sinaju iz VI veka.
Vrt klaustera[uredi | uredi izvor]
Vrt u centru klaustera obično simboliše Edenski vrt (claustrum significat paradisum). U središtu vrta je fontana ili bunar od koga polaze unakrsne staze simbolišući četiri reke raja (Fison, Geon, Hidekel i Efrat). U X veku, pobožni pevač opisuje klauster manastira u Rajhenauu: "Pre doma Svete Marije suprotno od ulaza je vrt, dobro negovan, dobro zalivan, i lep. Oko njega su zidovi i grane koje se njišu na sve strane. Vrt sjaji pod svetlom, kao zemaljski raj"[4].
U klausteru su posađene biljke kao paradizi ranijih vremena, kao u bazilici Svetog Pavla van zidina (Basilica di San Paolo fuori le Mura) u Rimu. U VIII veku papa Hadrijan I opisuje ovo mesto kao "najlepše obnovljeno", u stvari, u to vreme, S. Paolo fuori la mura je bio potpuno razrušen, i goveda i konji tragali su zadovoljno za povrćem. Klausteri nisu bili tako često korišćeni kao potažeri. Možda samo kada nije bilo drugog mesta: češće su korišćeni kao crkvena dvorišta, sa puno drveća i cvetnih leja, sa bunarom – mesta gde je bratija mogla da meditira[1].
Klauster za monahe na sačuvanom planu iz 900. godine manastira Sveti Gal u Sankt Galenu ima četvora vrata, i staze koje vode preko trga. U samom centru nacrtan je mali krug sa rečju "savina" (posuda za svetu vodicu), okružen cvećem i travom, četiri kvadranta su prazna a trebalo je da se koriste za cveće. U klausterima pojedinih manastira i simbolika u dizajnu se razvija i dalje posvećujući kvadrante dobijene ukrštenim stazama poglavljima Starog i Novog zaveta, vezujući uz njih biljke koje ih simbolišu. U klausteru katedrale u Čefaluu na Siciliji iz normanskog perioda (1131) jugooistočni kvadrant posvećen je Postanju i u njegovom centru je smokva; severoistočni kvadrant posvećen je Pesmi nad pesmama sa narom; severozapadni Jevanđenju sa maslinom i fontanom u uglu; i jugozapadni sa urminom palmom koji simboliše Apokalipsu. Kapiteli dvojnih stubova koji drže lukove trema oko vrta predstavljaju isklesane prizore iz odgovarajućih poglavlja[5].
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b v Grbić, M. : Istorija vrtne umetnosti. Univerzitet u Beogradu. . Београд. 2015. ISBN 978-86-7299-227-4.
- ^ a b v g d đ Horn W. (1973): On the Origins of the Medieval Cloister. Gesta 12.1/2:13-52.
- ^ Oxford Dictionary of Architecture and Landscape Architecture
- ^ Gothein, M. L. (1928): A History of Garden Art. J M Dent and Sons, London and Toronto
- ^ Meli G. & Rotolo M. (2010): Claustrum Significat Paradisum - il chiostro della cattedrale di Cefalù un luogo tra la terra e il cielo. Provincia regionale di Palermo
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- [1] Эnciklopediя Krugosvet Universalьnaя naučno-populяrnaя onlaйn-эnciklopediя
