Krnja Jugoslavija (SFRJ)

Krnja Jugoslavija je naziv za Socijalističku Federativnu Republiku Jugoslaviju (SFRJ) u poslednjoj fazi njenog postojanja od 8. oktobra 1991. do 27. april 1992. godine. Tokom ovog perioda federalna država je još uvek zvanično postojala, ali su njeni državni organi, nakon napuštanja delegata iz otcepljenih republika, funkcionisali u nepotpunom, odnosnom „krnjem” sastavu.

Obuhvatala je teritorije Republike Srbije, Socijalističke Republike Crne Gore i Socijalističke Republike Bosne i Hercegovine (do marta 1992), kao i onih teritorija u Republici Hrvatskoj, koje nisu priznavale nezavisnost ove republike (Republika Srpska Krajina).

Istorijat

Nakon raspada Saveza komunista Jugoslavije, na 14. vanrednom kongresu u Beogradu, januara 1990. u svim jugoslovenskim republikama su održani višestranački parlamentarni izbori. Najpre u Sloveniji i Hrvatskoj (april 1990), potom u Bosni i Hercegovini i Makedoniji (novembar 1990) i na kraju u Srbiji i Crnoj Gori (decembar 1990). U Sloveniji i Hrvatskoj vlast su preuzele do opozicione partije, u Bosni i Hercegovini vlast je preuzela koalicija nacionalnih partija, u Srbiji i Crnoj Gori reformisane komunističke partije su uspele da očuvaju apsolutnu vlast, dok je u Makedoniji formirana ekspertska vlada, pošto ni opozicija ni reformisana komunistička partija nisu mogli samostalno da formiraju vlast. Nove vlasti u Sloveniji i Hrvatskoj su izlaz iz "jugoslovenske krize" videle u izdvajanju ovih republika iz SFRJ, pa su odmah po dolasku na vlast počele sa izmenama Ustava i kampanjom za nezavisnost.

Prvi referendum o osamostaljivanju, održan je u Sloveniji 23. decembra 1990, na kome se 88% birača izjasnilo za odvajanje od SFRJ. Nakon Slovenije, referendum o nezavisnosti, održan je u Hrvatskoj 19. maja 1991, na kome se 94% birača izjasnilo za nezavisnost. Nezadovoljni svojim statusom, nakon što im je novim Ustavom Hrvatske, donetim 23. decembra 1990, ukinut status konstitutivnog naroda, Srbi u Hrvatskoj su bojkotovali referendum o nezavisnosti. U skladu sa odlukama referenduma, Skupština Slovenije i Sabor Hrvatske su 25. juna 1991. proglasili nezavisnost ovih republika od SFR Jugoslavije. Savezne vlasti su ova proglašenja nezavisnosti proglasila neustavnim, što je 27. juna rezultiralo početkom sukoba Teritorijalne odbrane Slovenije i Jugoslovenske narodne armije, odnosno ratom u Sloveniji. Posredstvom Evropske zajednice, ovaj sukob je zaustavljen i 7. jula 1991. je na Brionima potpisana deklaracija, kojom je stavljen tromesečni moratorijum na nezavisnost Slovenije i Hrvatske.

U jesen 1991, za vreme tromesečnog moratorijuma (7. jul — 7. oktobar), došlo je do kulminacije rata u Hrvatskoj. Rat je započeo u proleće 1991. serijom međunacionalnih incidenata — u Pakracu, na Plitvičkim Jezerima, u Borovom Selu i dr, a kulminirao je sukobom u Vukovaru, avgusta 1991, u koji se umešala Jugoslovenska narodna armija, pošto su hrvatske separatističke snage vršile blokadu njenih kasarni širom Hrvatske. U toku Brionskog moratorijuma, održan je u Makedoniji 8. septembra 1991. referendum o nezavisnosti, na kome se 96% birača izjasnilo za odvajanje od SFRJ. Nakon referenduma, Sobranje Makedonije je 18. septembra usvojilo Dekleraciju o prihvatanju referendumskih rezultata, kojom je proglašena nezavisnost. Ovim činom počeo je period mirnog odvajanja Makedonije od Jugoslavije, u okviru koga su se jedinice Jugoslovenske narodne armije, od 14. februara do 26. marta 1992. povukle iz ove republike.

Istekom Brionskog tromesečnog moratorijuma, 8. oktobra 1991. Skupština Slovenije i Sabor Hrvatske prekinuli su sve državno-pravne odnose sa SFR Jugoslavijom. Ovim činom, defakto je prestala da postojati vlast savezne države u Sloveniji (u potpunosti) i Hrvatskoj (delimično, izuzev oblasti pod kontrolom Srba). Nakon ovoga, jugoslovensku federaciju činile su samo tri republike — Srbija, Crna Gora i Bosna i Hercegovina, zbog čega je ona počela da se naziva "Krnja Jugoslavija". Odvajanje tri republike iz federacije, dovelo je do krize u federalnim institucijama, a pre svega u Predsedništvu SFRJ, Skupštini SFRJ, Saveznom izvršnom veću (SIV) i saveznim sekretarijatima (unutrašnji i spoljni poslovi, narodna odbrana i dr). Najveća kriza zahvatila je Predsedništvo SFRJ, pošto je njegov predsednik Stjepan Mesić, prestao da dolazi na sednice, a pored njega Predsedništvo su napustili članovi iz Slovenije i Makedonije, kao i član iz Bosne i Hercegovine Bogić Bogićević. Iako se BiH i dalje nalazila u sastavu SFRJ, Skupština SR BiH je 15. oktobra, glasovima muslimansko-hrvatske koalicije, donela odluku o "privremenom" povlačenju predstavnika SR Bosne i Hercegovine iz rada saveznih organa. Mesića je sa mesta predsednika Predsedništva SFRJ, odnosno člana Predsedništva iz Hrvatske, opozvao Sabor Hrvatske 5. decembra 1991. godine. U odsustvu Mesića, sednicama Predsedništva SFRJ, koje je nazivano "Krnje Predsedništvo", jer su ga sačinjavali samo delegati iz Srbije, Crne Gore, Vojvodine i Kosova, predsedavao je potpredsednik Predsedništva Branko Kostić.

Proces napuštanja saveznih institucija simbolično je dovršen ostavkom predsednika Saveznog izvršnog veća Ante Markovića 20. decembra 1991. godine. Nakon njegove ostavke, Saveznim izvršnim većem predsedavao je potpredsednik Aleksandar Mitrović. Odlaskom saveznih sekretara iz otcepljenih republika, njihova mesta su preuzimali zamenici iz Srbije i Crne Gore. Na ovaj način očuvana su ključna ministarstva — spoljnih poslova, unutrašnjih poslova i narodne odbrane. Nakon ostavke saveznog sekretara za spoljne poslove, Budimira Lončara 12. decembra vršilac dužnosti saveznog sekretara postao je njegov zamenik Milivoje Maksić. Savezni sekretarijat za unutrašnje poslove funkcionisao je bez izmena, pošto je njegov sekretar bio Petar Gračanin iz Srbije. Nakon penzionisanja generala armije Veljka Kadijevića, 6. januara 1992, vršilac dužnosti saveznog sekretara za narodnu odbranu postao je načelnik Generalštaba JNA general-pukovnik Blagoje Adžić, ali kako je on penzionisan 8. maja, novi vršilac dužnosti postao je general-pukovnik Života Panić.

Odluke zemalja Evropske ekonomske zajednice da 15. januara 1992. priznaju nezavisnost Slovenije i Hrvatske [а][./Krnja_Jugoslavija_(SFRJ)#cite_note-1 [lower-alpha 1]] stvoreni su uslovi da u proleće 1992. dođe do kulminacije krize u Bosni i Hercegovini. Koalicija nacionalnih stanaka, koja je na izborima 1990. oborila komunistički režim, usled novonastalih događaja je tokom 1991. upala u krizu. Usled sve veće želje hrvatskih i muslimanskih političara za nezavisnošću Bosne i Hercegovine, Srbi u BiH su poput Srba u Hrvatskoj, počeli da na teritorijama sa većinskim stanovništvom proglašavaju autonomne oblasti, a 9. i 10. novembra 1991. održan je referendum srpskog naroda u BiH na kome je izglasano uspostavljanje samostalne srpske republike, sa namerom ostanka u SFRJ. Centralna vlast Bosne i Hercegovine, proglasila je ovaj referendum neustavnim i nevažećim, a ubrzo potom 18. novembra od strane Hrvata u BiH proglašena je Hrvatska zajednica Herceg-Bosna čime je Bosna i Hercegovina dejure podeljena na tri dela — pod kontrolom Srba, pod kontrolom Hrvata i pod kontrolom Muslimana. Srbi u BiH su 9. januara 1992. proglasili Republiku Srpskog naroda u Bosni i Hercegovini. Skupština SR BiH, sastavljena od predstavnika muslimanskog i hrvatskog naroda, organizovala je referendum o nezavisnosti Bosne i Hercegovine, održan 29. februara i 1. marta 1991, na kome se 99% birača izjasnilo za nezavisnost od SFRJ. Srbi, kao jedan od konstitutivnih naroda u BiH, ovaj su referendum bojkotovali. Nakon referenduma, Evropska zajednica je 6. aprila 1992. SR Bosni i Hercegovinu priznala kao nezavisnu državu, koja je 22. maja primljena u članstvo Organizacije ujedinjenih nacija. Ubrzo po proglašenju nezavisnosti, došlo je do građanskog rata u Bosni i Hercegovini, koji je okončan decembra 1995. potpisivanjem Dejtonskog sporazuma.

Nakon izdvajanja Bosne i Hercegovine, područje sa formalnom vlašću SFR Jugoslavije, svelo na Srbiju i Crnu Goru, koje su 27. aprila 1992. proglasile Saveznu Republiku Jugoslaviju (SRJ). Ovim činom defakto je prestala da postoji Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija, ali ne i njene institucije — Skupština SFRJ, Predsedništvo SFRJ i Savezno izvršno veće, koji su funkcionisali sve do formiranja Savezne skupštine SR Jugoslavije, juna 1992, odnosno izbora Dobrice Ćosića za predsednika SRJ, 15. juna 1992. i formiranja Savezne vlade na čelu sa Milanom Panićem, 14. jula 1992. godine. Ubrzo po formiranju nove SR Jugoslavije, Savet bezbednosti Ujedinjenih nacija joj je zbog optužbi za učešće u ratu u Bosni i Hercegovini, 30. maja 1992. uveo sankcije, koje su predviđale potpuni međunarodni ekonomski embargo.

U periodu "Krnje Jugoslavije", Jugoslovenska narodna armija (JNA) funkcionisala je na čitavoj teritoriji Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije kao jedina legalna vojska. Prema tvrdnjama čelnika JNA, ona se u ovom vremenskom periodu borila protiv separatističkih vojnih formacija, a pri kraju trajanja "Krnje Jugoslavije" započeo je proces povlačenja jedinica JNA iz otcepljenih republika na teritoriju preostalih jugoslovenskih republika Srbije i Crne Gore, od koje je 20. maja 1992. formirana Vojska Jugoslavije oružana sile Savezne Republike Jugoslavije.

Napomene

^ Proces priznavanja nezavisnosti Makedonije, trajao je nešto duže, zbog spora sa Grčkom oko imena, pa je tek 8. aprila 1993. postala članica Ujedinjenih nacija.

Spoljašnje veze

[1] Proces priznavanja nezavisnosti Makedonije, trajao je nešto duže, zbog spora sa Grčkom oko imena, pa je tek 8. aprila 1993. postala članica Ujedinjenih nacija.