Pređi na sadržaj

Samoš

Koordinate: 45° 12′ 08″ S; 20° 46′ 21″ I / 45.202333° S; 20.772528° I / 45.202333; 20.772528
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Za reku pogledajte stranicu Samoš (reka).

Samoš
Pravoslavna crkva u selu
Administrativni podaci
DržavaSrbija
Autonomna pokrajinaVojvodina
Upravni okrugJužnobanatski
OpštinaKovačica
Stanovništvo
 — 2011.Pad 1.004
 — gustina17/km2
Geografske karakteristike
Koordinate45° 12′ 08″ S; 20° 46′ 21″ I / 45.202333° S; 20.772528° I / 45.202333; 20.772528
Vremenska zonaUTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Aps. visina89 m
Površina57,3 km2
Samoš na karti Srbije
Samoš
Samoš
Samoš na karti Srbije
Ostali podaci
Poštanski broj26350
Pozivni broj013
Registarska oznakaPA

Samoš je naselje u opštini Kovačica, u Južnobanatskom okrugu, u Srbiji. Prema popisu iz 2011. bilo je 1.004 stanovnika.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Samoš je osnovan između 1802 – 1806. godine od strane vojnog erara i naseljen je Srbima i Rumunima iz Sečnja i Čavoša. Pripadao je dobričkoj kompaniji nemačko-banatske regimente. U početku je opština imala samo malu bogomolju u koju su smeštene ikone donete iz Sečnja i Čavoša.

Ovde se nalaze Srpska pravoslavna crkva Svetog Nikole u Samošu i Vodica Silaska Sv. Duha - Trojica u Samošu.

Godine 1840. počela gradnja crkve posvećene prazniku Letnjem Sv. Nikoli, koja je potpuno dovršena osvećena 1847. godine.[1] Ikone ikonostasa su prenete iz dva mesta Sečnja i Čavoša. Ikonostas čine dve grupe ikona: starije su zografske rad Nedeljka Popovića, a novije su izgleda delo ikonopisca Jovana Isajlovića mlađeg. Obe ikone na crkvenim tronovima uradio je kao poklon, Uroša Predića postavljene naknadno. Iste godine kad i hram, uz njega je podignuta i srpska narodna škola. U Samošu bilo je 1843. god. 2.152 stanovnika pravoslavne vere, sa dva paroha, a dva učitelja poučavalo je 220 đaka.

Po državnom popisu pravoslavnog klira iz 1846. godine u Samošu ima 2.379 stanovnika. Parohijsko zvanje je osnovano 1806. godine i od tada se vode sve matične knjige. Sveštenici su Dimitrije Pivarović i Marko Nešković. U narodnoj školi je 215 đaka, a muškoj deci predaje Pavle Vekecki, a ženskoj učitelj Adam Drndarski.[2] Paroha starog Nešković zamenio je potom njegov sin pop Maksa, koji je proveo 30 godina na samoškoj parohiji, gde je i iznenada umro 1890. godine.[3]

Za razvoj Samoša najzaslužnija je porodica veleposednika i trgovaca Teodorovića. Jovan Teododović je (pre i posle) 1908. godine bio virilni član Torontalske županije, sa poreskom osnovicom 1482 krune. Članovi porodice Jovana Joce Teodorovića (1828-1908) imali su napredno imanje - odaju sa zemljom, kudeljaru, dućan, ogromnu kuću u centru sela i druge nekretnine. Bili su i crkveni dobrotvori, te narodni poslanici i po bogatstvu virilni članovi skupštine Torontalske županije. Iza te otmene gospode banatskih Srba plemića, ostala je lepa galerija njihovih portreta (14), koje je po njihovoj narudžbini, rođak slikar Uroš Predić uradio besplatno, sa još pride nekoliko ikona za samoški hram.

Godine 1874. Samoška opština je dobila pravo držanja jednog godišnjeg vašara. Bili su to definisani jesenji dani, tokom 19-22. septembra.[4]

Po podacima iz 1905. godine Samoš je velika opština u Alibunarskom srezu. Tu živi 2648 stanovnika u 538 domova. Srbi su u ogromnoj većini; ima ih 2526 ili 96% sa 515 kuća. u mestu je srpska pravoslavna crkva i tri komunalne škole. Od komunikacijskih sredstava tu su PTT i železnička stanica. Hram je bio u dobrom stanju, porta prostrana ograđena i uređena. Crkvena opština je bila uredna, pod predsedništvom Dušana Lujanova. Parohija je prve najviše platežne klase, ima parohijski dom i parohijsku sesiju od 34 kj. zemlje. Paroh je tada pop Dimitrije Dronjak rodom iz Deča, sa službom u mesnom hramu već 14 godina. Postoje dva srpska pravoslavna groblja. Škola je od 1872. godine komunalna, ima dva školska zdanja. U jednom zdanju su dve dvornice (učionice) za II-V razred, a u drugom zdanju je dvornica samo za I razred. Učiteljsko telo čine: učitelj Pravdoljub Predić rodom iz Samoša, služi u mestu od 1897. godine; učiteljica Sofija Arnot rodom iz Mokrina, služi tu od 1899. godine; učitelj Mihajlo Drndarski rodom iz Dobrice, služi u Samošu od 1900. godine. Redovnu nastavu je pratilo 403 đaka, a u poftornu školu su išla čak 235 učenika.[5]

Postojala je 1905. godinu u Samošu Srpska zemljoradnička zadruga sa kapitalom od 3342 k. Na njenom čelu su tada bili: predsednik marko Jovanov i poslovođa Vlada Moldovan.[6]

Najzanimljivija ličnost u Samošu je bio pravoslavni paroh pop Aleksandar Pavlović. Bio je ovaj ne samo paroh već i protonamesnik vršački; čovek od poverenja vladike Kengelca.[7] Kao vrlo obrazovan a samo seoski, samoški sveštenik u periodu 1844—1891. godine, kao dobar znalac stranih jezika - prevodilac i teološki pisac, objavio je desetak naslova knjiga.[8] Na književnom polju javlja se 1844. godine sa pesmom "Slogi" koju je objavio na prvoj strani srpski list "Peštansko-budimski skoroteča". Iste godine u Novom Sadu pojavljuje se njegova prva knjiga, drama "Zarobljena Milka". On je tada Kovinac, a potpisuje se sa dodatkom "Velmužić". Posle ukidanja banatske Vojne granice, on se aktivira u javnom životu kao paroh samoški. Već 1874. godine publikuje jedan spis u odbranu pravoslavne crkve. Kao "klerikalac" po političkom uverenju, ima posla sa političkim neprijateljima koji ga javno napadaju. U odbranu sebe i svojih zaštitnika u Vršcu, sastavlja polemičku političku brošuru sa naslovom "Odgovor starom Saborliji" 1883. godine. U to vreme ostvaruje lepe rezultate na književnom polju, i iste godine (1882) izdaje čak tri duhovne knjige. Bila su to pančevačka izdanja, žitija Sv. Dimitrija i Sv. Nikole, te "Zlatoustove besede". Hajnrih Čoke, nemački književnik mu je omiljeni stvaralac, kojem se vraća više puta. Prvo je 1879. godine preveo od Čoke-a naslov "Samogled ili pogledi na svet i na Boga", i objavio u Pančevu. Drugi put se upušta u veći poduhvat, nakon prevoda sa nemačkog Čoke-a "Časovi za pobožna razmišljanja", isto je dopunio svojim mislima, i preko novinama objavio 1886. godine pretplatu na delo "Časovi pobožnosti". Ali to izdanje najavljivano kao "celokupno delo od 10 knjiga", nije se nikad pojavilo, usled malog odziva pretplatnika. Pavlović je godinama sarađivao i sa "duhovnim" crkvenim listovima, poput "Srpski sion" i "Glas istine", za koje je pisao priloge. Ali taj vrsni teolog, koji se po talentu i sposobnostima isticao među braćom sveštenicima, ostao je upamćen u Samošu tek kao neki "pop Šandor". Za Samošane on je samo jedan od seoskih špiclova (kao šeret?), koji se nadmudrivao sa nedostojnim saparohom, pop Dronjkom. Sveštenik Pavlović je poživeo 72 godine, i umro posle dugog bolovanja 1891. godine u Samošu.[3]

Vladimir Fijat (1883—1959),[9][10] obrazovao se za trgovačkog putnika, a završio kao kuvar u kraljevskom dvoru u Beogradu. Kao kolekcionar, posle razgovora sa Ivano Šajnom, poklonio je rodnom mestu svoju umetničku zbirku, od preko 130 umetnina, da se od nje napravi zavičajni muzej - njegov legat u Samošu. Zbirka koja je sada u galerijskoj funkciji u centru Samoša, nastala je pod neposrednim uticajem njegovog dobrotvora kneza Pavla, takođe kolekcionara, ali i drugih, umetnika poput Marka Murata.

Na dan 25. novembra 1898. god. dobio je železničku stanicu na pruzi Alibunar – Sečanj i Samoš — Kovačica.[11]

  • Populacija kroz istoriju[12]:
Godina 1869. 1880. 1890. 1900. 1910. 1921.
Stanovnika 2.300 2.485 2.713 2.648 2.468 2.486
Srba ? ? ? ? ? 2408
Rumuna ? ? ? ? ? 2
Nemaca ? ? ? ? ? 32
Mađara - ? ? ? ? 9
Slovaka ? ? ? ? ? 6
Slovenaca ? ? ? ? ? 29

Demografija[uredi | uredi izvor]

U naselju Samoš živi 1019 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 45,0 godina (42,5 kod muškaraca i 47,5 kod žena). U naselju ima 475 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,63.

Ovo naselje je uglavnom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine), a u poslednja tri popisa, primećen je pad u broju stanovnika.

Grafik promene broja stanovnika tokom 20. veka
Demografija[13]
Godina Stanovnika
1948. 2.382
1953. 2.373
1961. 2.310
1971. 2.108
1981. 1.658
1991. 1.438 1.416
2002. 1.247 1.286
Etnički sastav prema popisu iz 2002.‍[14]
Srbi
  
 1.119 89,73%
Romi
  
 56 4,49%
Slovaci
  
 23 1,84%
Jugosloveni
  
 12 0,96%
Mađari
  
 9 0,72%
Hrvati
  
 6 0,48%
Crnogorci
  
 2 0,16%
Makedonci
  
 2 0,16%
Rusi
  
 1 0,08%
Muslimani
  
 1 0,08%
Bugari
  
 1 0,08%
nepoznato
  
 1 0,08%


Stanovništvo prema polu i starosti[15]
m
ž
? 2
  
  
 2
80+ 8
  
  
 27
75—79 29
  
  
 40
70—74 52
  
  
 64
65—69 52
  
  
 63
60—64 37
  
  
 52
55—59 24
  
  
 32
50—54 39
  
  
 40
45—49 51
  
  
 33
40—44 42
  
  
 42
35—39 43
  
  
 46
30—34 40
  
  
 29
25—29 30
  
  
 24
20—24 31
  
  
 21
15—19 44
  
  
 25
10—14 39
  
  
 47
5—9 33
  
  
 29
0—4 21
  
  
 14
Prosek : 42,5 47,5
Domaćinstva
Broj domaćinstava prema popisima iz perioda 1948—2002.
Godina popisa 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2002.
Broj domaćinstava 598 595 612 602 576 528 475
Broj domaćinstava po broju članova prema popisu iz 2002.
Broj članova 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 i više Prosek
Broj domaćinstava 133 149 67 57 38 22 7 2 0 0 2,63
Stanovništvo staro 15 i više godina po bračnom stanju i polu
Pol Ukupno Neoženjen/Neudata Oženjen/Udata Udovac/Udovica Razveden/Razvedena Nepoznato
Muški 524 168 305 38 13 0
Ženski 540 78 310 137 13 2
UKUPNO 1.064 246 615 175 26 2
Stanovništvo po delatnostima koje obavlja
Pol Ukupno Poljoprivreda, lov i šumarstvo Ribarstvo Vađenje rude i kamena Prerađivačka industrija
Muški 292 203 0 0 50
Ženski 171 119 0 0 12
UKUPNO 463 322 0 0 62
Pol Proizvodnja i snabdevanje Građevinarstvo Trgovina Hoteli i restorani Saobraćaj, skladištenje i veze
Muški 0 5 10 2 7
Ženski 0 0 15 3 1
UKUPNO 0 5 25 5 8
Pol Finansijsko posredovanje Nekretnine Državna uprava i odbrana Obrazovanje Zdravstveni i socijalni rad
Muški 0 1 4 5 1
Ženski 1 1 5 9 5
UKUPNO 1 2 9 14 6
Pol Ostale uslužne aktivnosti Privatna domaćinstva Eksteritorijalne organizacije i tela Nepoznato
Muški 2 0 0 2
Ženski 0 0 0 0
UKUPNO 2 0 0 2
Mapa opštine Kovačica

Galerija[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Gordana Jovanov: "O Samošu" (prvi deo od nastanka do 1940.), Samoš 2000. godine
  2. ^ Reesch de Lewald, Aloysius: "Universalis schematismus ecclesiasticus venerabilis cleri orientalis ecclesiae graeci non uniti ritus regni Hungariae partiumque eidem adnexarum, necnon magni principatus Transilvaniae, item literarius, seu nomina eorum, qui rem literariam et fundationalem scholarem ejusdem ritus procurant ... pro anno ...", Buda 1846.
  3. ^ a b "Srpski sion", Karlovci 1891. godine
  4. ^ "Glas naroda", Novi Sad 1874. godine
  5. ^ Mata Kosovac, navedeno delo
  6. ^ Mata Kosovac: "Srpska pravoslavna mitropolija Karlovačka po podacima iz 1905. godine", Karlovci 1910. godine
  7. ^ Gordana Jovanov: "Samoški špiclovi", Pančevo 2004.
  8. ^ "Stražilovo", Novi Sad, 23. oktobra 1886. godine
  9. ^ Ovejani Srbin, Vladimir Fijat („Politika”, 22. decembar 2018)
  10. ^ Vladimir Fijat je bio Srbin („Politika”, 4. januar 2019)
  11. ^ Letopis Opština u južnom Banatu: Banatska mesta i običaji Marina M.(Beč 1999:
  12. ^ Milekerovi letopisi Opština u južnom Banatu Feliks Mileker. ISBN 978-86-85075-04-9.
  13. ^ „Knjiga 9”. Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima (PDF). webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. maj 2004. ISBN 86-84433-14-9. 
  14. ^ „Knjiga 1”. Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-00-9. 
  15. ^ „Knjiga 2”. Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-01-7. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Самош&oldid=27738433”