Sidni Lumet
Sidni Lumet | |
|---|---|
 Sidni Lumet | |
| Puno ime | Sidni Lumet |
| Datum rođenja | 25. jun 1924. |
| Mesto rođenja | Filadelfija, SAD |
| Datum smrti | 9. april 2011. (86 god.) |
| Mesto smrti | Njujork, SAD |
Sidni Lumet [1] (engl. Sidney Lumet, IPA: /luːˈmɛt/[2], rođen 25. juna 1924. u Filadelfiji, Pensilvanija, SAD — 9. april 2011, Njujork, SAD[3]) je američki filmski reditelj i producent. Sa preko 50 filmova koje je režirao od 1957. (rediteljski debi sa Dvanaest gnevnih ljudi), smatra se jednim od najplodnijih američkih filmskih reditelja. Najpoznatiji je po četiri filma za koje je bio nominovan za Oskara za režiju (12 gnevnih ljudi /12 Angry Men, 1957/, Pasje popodne /Dog Day Afternoon, 1975/, TV-mreža /Network, 1976/ i Presuda /The Verdict, 1982/), ali Oskara nikada nije osvojio. „Autor više vrsnih ostvarenja, često upadljivo lijevo-liberalnog nagnuća, ne uspijeva uvijek zadržati njihov visok nivo jer balansira između pokušaja zadovoljavanja publike, društvenog angažmana i usvajanja stilskih uticaja evropskog filma.“[4]
Prema Holivudskoj enciklopediji Lumet je bio jedan od najplodnijih filmskih stvaralaca moderne ere, režirajući u proseku više od jednog filma godišnje od vremena svog rediteljskog debija 1957. godine.[5] Televizijski kanal Tarner klasik muviz beleži njegovo „snažno usmeravanja glumaca“, „energično pripovedanje priča“ i „socrealizam“ u njegovim najboljim radovima.[6] Filmski kritičar Rodžer Ibert ga je opisao kao „jednog od najboljih majstora i najtoplijih humanitaraca među svim filmskim rediteljima.“[7] Lumet je bio poznat i kao „glumački reditelj“, koji je tokom karijere sarađivao sa najboljima glumcima svog vremena, verovatno više od „bilo kog drugog reditelja.“[8] Šon Koneri, koji je glumio u pet njegovih filmova, smatrao ga je jednim od svojih omiljenih reditelja, i osobom koji je imao viziju.[9]
Kao član početne klase njujorškog Glumačkog studija,[10] Lumet je započeo rediteljsku karijeru u vanbrodvejskim produkcijama, a zatim je postao visoko efikasan TV reditelj. Njegov prvi film, Дванаест гневних људи (1957), bio je sudska drama usredsređena na napeto većanje porote. Lumet je potom svoje napore podelio između političkih i društvenih dramskih filmova, kao i adaptacija književnih drama i romana, velikih stilskih priča, njujorških crnih komedija i realističnih kriminalističkih drama, uključujući Serpico i Prince of the City. Kao rezultat režiranja Dvanaest gnevnih ljudi, takođe se smatra predvodnikom prvog talasa reditelja koji su napravili uspešan prelazak sa TV-a na filmove.[11]
Rane godine[uredi | uredi izvor]
Lumet je rođen 25. juna 1924. u Filadelfiji u državi Pensilvanija. On je studirao pozorišnu glumu u Profesionalnoj dečijoj školi i na Univerzitetu Kolumbija.
Roditelji su mu bili Baruh Lumet i Euhenija Vermus, oboje iskusni izvođači u jidiškom pozorištu. Njegov otac bio je glumac, reditelj, producent i scenarista, dok mu je majka bila plesačica. Majka mu je preminula dok je još bio dete. Lumet je ostvario profesionalni debi na radiju s četiri godine, a u pozorištu u Jidiš Art Teatru s pet godina. Kao dete pojavljivao se u brodvejskim predstavama, uključujući Slepu ulicu. Godine 1935, sa 11 godina, Lumet se pojavio u kratkom filmu Henrija Lina Papirossen temeljenom na hit pesmi Papirosn čiji je koproducent bio radijska zvezda Herman Jablokof. Film je prikazan u bioskopima pod istim imenom. Predstava i kratki film pojavili su se u Bronks Makinli Skver Teatru.[12] Godine 1939, jedini se put pojavio u dugometražnom filmu, s 15 godina u One Third of a Nation.[13][14] Drugi svetski rat mu je 1939. prekinuo ranu glumačku karijeru, i tri godine je proveo u američkoj vojsci.
Nakon povratka iz službe u Drugom svetskom ratu (1942-1946) kao majstor za radar stacioniran u Indiji i Burmi, organizovao je vanbrodvejsku grupu i postao njen reditelj.
Privatni život[uredi | uredi izvor]
Njegova prva žena bila je glumica Rita Gam (1949-1954); druga je bila zabavljačica Glorija Vanderbilt (1956-1963); treća je bila Gejl Džouns (1963-1978), kćer pevačice i glumice Lene Horne. Godine 1980, se oženio s Meri Gimbel s kojom je bio u braku do svoje smrti. U braku s Gejl Džouns je dobio dve kćeri, Ajmi i glumicu i scenariskinju Dženi koja je nastupila u glavnoj ulozi u filmu Q & A. Ona je napisala scenarij za film Rejčel se udaje iz 2008.[13][15]
Rediteljska karijera[uredi | uredi izvor]
Rana karijera[uredi | uredi izvor]
Lumet je svoju karijeru započeo kao reditelj u manjim pozorišnim produkcijama, a nakon toga se preobrazio u cenjenog televizijskog reditelja. Nakon što je stekao vredno iskustvo radeći na manjim pozorišnim produkcijama i letnim predstavama, 1950. je počeo da režira na novom mediju, televiziji. U svojih šest godina kao televizijski reditelj prvorazrednih serija kao što su Alcoa Theatre i Goodyear Playhouse, Lumet je „stekao značajnu reputaciju kao talentovan i pouzdan.”[5] Kvalitet mnogih njegovih televizijskih drama bio veoma impresivna, i nekoliko njih je adaptirano za filmove.
Njegov prvi film bio je tipičan za njegov rad: „dobro odglumljen, scenaristički zaokružen, snažno angažovan 'problemski film', 12 gnevnih ljudi (1957).” Filmski istoričar Stefen Boulz piše: „12 gnevnih ljudi bio je povoljan početak za Lumeta. Bio je kritički i komercijalni uspeh te je ustanovio Lumeta kao reditelja veštog u adaptiranju pozorišnih osobina filmu. Pola Lumetovih filmova potiče iz pozorišta.”
Nakon toga je raspodelio svoje napore između drugih idealističkih problemskih filmova, adaptacija pozorišnih komada i romana, velikih stilizovanih filmova, napetih melodrama i crnih komedija s naglaskom na Njujork koje se bave društvom i američkom kulturom.
Nakon režije svog prvog filma, 12 gnevnih ljudi, prema Sigelovoj Enciklopediji Holivuda, „predvodio je prvi talas reditelja koji su ostvarili uspešan prelaz s televizije na film.”[5]
Godine 1960, režirao je jednu kontroverznu emisiju zbog koje je došao na loš glas: The Sacco-Vanzetti Story na NBC-u; prema Njujork Tajmsu, „drama je trebala da promoviše slučaj iz države Masačusets (gde su Nikola Sako i Bartolomeo Vanzeti osuđeni i pogubljeni) i da utvrdi kako su osuđene ubice zapravo bile potpuno nevine. Ali senzacija je zapravo Lumetu učinila uslugu, jer je na njegovu adresu stiglo nekoliko prestižnih filmskih ponuda, uključujući umetnički trijumf iz 1962, Dugo putovanje u noć.”[16]
Dela[uredi | uredi izvor]
Film[uredi | uredi izvor]
Kao glumac
- ...One Third of a Nation... (1939)
- The Manchurian Candidate (2004)
Bez zasluga
Televizija[uredi | uredi izvor]
| Godina | Film | Napomena |
|---|---|---|
| 1952 | CBS Television Workshop | Epizoda: Don Kihot |
| 1951-52 | Crime Photographer | 2 epizode |
| 1951-53 | Danger | 11 epizoda |
| 1954 | Mama | 2 epizode |
| 1953-55 | You Are There | 14 epizoda |
| 1954-55 | The Best of Broadway | 3 epizode |
| 1955 | The Elgin Hour | 2 epizode |
| 1955 | Star Stage | Epizode: Pismo gospodinu svešteniku |
| 1955 | Frontier | Epizode: U Nebrasci |
| 1956 | The Alcoa Hour | 5 epizoda |
| 1956 | Goodyear Playhouse | 2 epizode |
| 1958 | Kraft Theatre | 5 epizoda |
| 1957-58 | The DuPont Show of the Month | 2 epizode |
| 1955-59 | The United States Steel Hour | 3 epizoda |
| 1960 | Play of the Week | 4 epizode |
| 1960 | Sunday Showcase | 2 epizode |
| 1960 | Playhouse 90 | 2 epizode |
| 1960 | John Brown's Raid | Televizijski film |
| 1960 | The Iceman Cometh | Televizijski film |
| 2001–02 | 100 Centre Street | 9 epizoda |
| 2004 | Strip Search | Televizijski film |
Pozorište[uredi | uredi izvor]
Kao glumac
| Godina | Naslov | Uloga | Mesto |
|---|---|---|---|
| 1935 | Dead End | Small Boy | Gelasko teatar, Brodvej |
| 1937 | The Eternal Road | Estranged One's Son | Menhetn opera haus |
| 1938 | Sunup to Sundown | Stanley | Hason teatar, Brodvej |
| 1938 | Schoolhouse on the Lot | Mickey | Ric teatar, Brodvej |
| 1939 | My Heart's in the Highlands | Johnny | Gild teatar, Brodvej |
| 1939 | Christmas Eve | Leo | Henrz Milers teatar, Brodvej |
| 1940 | Morning Star | Hymie Tashman | Longakr teatar, Brodvej |
| 1940 | Journey to Jerusalem | Jeshua | Nacionalno pozorište, Njujork |
| 1941 | Brooklyn, U.S.A. | Willie Berg | Forest teatar, Brodvej |
| 1948 | Seeds in the Wind | Tonya | Empajer teatar, Brodvej |
Kao režiser
| Godina | Naslov | Mesto |
|---|---|---|
| 1956 | Night of the Auk | Plejhaus teatar, Brodvej |
| 1960 | Caligula | 54. strit teatar, Brodvej |
| 1962 | Nowhere to Go But Up | Vinter garden teatar, Brodvej |
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Tvrtko Prćić: Novi transkripcioni rečnik engleskih ličnih imena
- ^ Sidney Lumet facts - Freebase Arhivirano na sajtu Wayback Machine (21. februar 2011), Pristupljeno 25. 4. 2013.
- ^ Preminuo reditelj Sidni Lamet, Pristupljeno 9. 4. 2011.
- ^ Filmski leksikon, Leksikografski zavod Miroslav Krleža, Zagreb, 2002
- ^ a b v Siegel, Scott i Barbara. The Encyclopedia of Hollywood (2004.) Checkmark Books, 256
- ^ „TCM Biography”. Tcm.com. Pristupljeno 2017-01-04.
- ^ Ebert, Roger. "Sidney Lumet: In memory" Chicago Sun Times, April 9, 2011
- ^ Rapf, Joanna E. Sidney Lumet: Interviews, Univ. Press of Mississippi (2006)
- ^ "Sidney Lumet", The Sunday Herald, Scotland, April 10, 2011
- ^ Garfield, David (1980). „Birth of The Actors Studio: 1947–1950”. A Player's Place: The Story of the Actors Studio
. New York: MacMillan Publishing Co., Inc. str. 52. ISBN 0-02-542650-8. „Lewis' class included Herbert Berghof, Marlon Brando, Montgomery Clift, Mildred Dunnock, Tom Ewell, John Forsythe, Anne Jackson, Sidney Lumet, Kevin McCarthy, Karl Malden, E.G. Marshall, Patricia Neal, William Redfield, Jerome Robbins, Maureen Stapleton, Beatrice Straight, Eli Wallach, and David Wayne.”
- ^ Messina, Elizabeth (2012). What's His Name? John Fiedler: The Man the Face the Voice. AuthorHouse. str. 42. ISBN 9781468558586.
- ^ Bridge of Light (Yiddish Film Between Two Worlds), str. 208, 209, J. Hoberman, Museum of Modern Art, Shocken Books, 1991.
- ^ a b Katz, Ephraim. The Film Encyclopedia (1998.) Harper Collins, 856
- ^ Filmreference.com Sidney Lumet Biography
- ^ Biografija Sidneyja Lumeta na AMCTV.com. Preuzeto 30. 08. 2006.
- ^ Hal Erickson (2008). „Sidney Lumet biography”. Movies & TV Dept. The New York Times. Baseline & All Movie Guide. Arhivirano iz originala 1. 12. 2008. g. Pristupljeno 11. 4. 2011.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Sidni Lumet na sajtu IMDb (jezik: engleski)
- IBDB (jezik: engleski)
- Biografija i filmografija na movies.ign.com (jezik: engleski)
- Biografija i filmografija na www.allmovie.com (jezik: engleski)
- "Last Word" New York Times April 21, 2011, video (14 minutes)
- Archive of American Television, TV Legends interview, 1999 video, 6-parts, 3 hours
- Fresh Air interview from 2006 (audio)
- Sidney Lumet: The Prince of New York City
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
| Akademske | |
| Umetničke | |
| Ljudi | |
| Ostale | |
