Tripoljska kultura
| Tripoljska kultura | |||
|---|---|---|---|
| Geografija | |||
| Kontinent | Evropa | ||
| Regija | istočna Evropa | ||
| Društvo | |||
| Društveno uređenje | sakupljačko, rano poljoprivredno | ||
| Period | |||
| Istorijsko doba | neolit | ||
| Nastanak | 4000. p. n. e. | ||
| Prestanak | 3500. p. n. e. | ||
| Prethodnici i naslednici | |||
| Prethodile su: | Nasledile su: | ||
| ← Kocofeni kultura | Jamna kultura → | ||
| Portal Arheologija | |||
Tripoljska ili Kukuteni kultura je kasnoneolitska i eneolitska kultura koja se prostirala na teritoriji današnje Ukrajine, Moldavije i Rumunije i njeno postojanje je datirano u period od 4500. godine p. n. e. do 3000. godine p. n. e.. Karakteristična je po, na prostoru Evrope, jedinstvenoj urbanistici: prstenasto-elipsastim naseljima/gradovima koje su na svakih pola veka napuštali i spaljivali. Tragovi ove kulture otkriveni su 1884. godine kod Kukutenija odnosno 1897. godine u Tripolju.
| Ovaj članak je deo serije o istoriji Rumunije |
| Istorija Rumunije |
|---|
 |
Naziv[uredi | uredi izvor]
Kultura ima dva naziva po njena dva najstarija nalazišta:
- Tripolje (Tripilje) (rus. Триполье/ukr. Трипiлля) pored Kijeva u današnjoj Ukrajini
- Kukuteni (rum. Cucuteni) nedaleko od Jašija u današnjoj Rumuniji
Datovanje i rasprostiranje[uredi | uredi izvor]
Ova kultura traje relativno dugo. Od 3700/3600-2800. godine p. n. e. po kalibriranim datumima od 4800-3500. godine p. n. e. Naziv dobija velikim telovima na kojima su arheološka istraživanja počela 1884.. Početkom 20. veka na lokalitetima je radio Šmit (1909—1910), a novija istraživanja započeta su 1953. Tripolje je veliko naselje iz poznog neolita (rano bronzano doba)Od 1893. godine su počela sistamatska istraživanja. Osim zapadnog dela Urkajine (lokalitet se nalazi 35 km od Kijeva) kultura se vezuje i za Dnjestar a jednoj fazi kulture pripada i lokalitet Arlušt u Munteniji.
Karakteristike Tripoljske civilizacije[uredi | uredi izvor]
Tokom neolita u Evropi možemo primetiti dugotrajno naseljavanje što je dokumentovano kulturnim slojem od 7 do 10 m. U ovom periodu javljaju se velika naselja i počinje da se razvija sedalački način života i zemljoradnja. Sahranjivanju se pridaje sve veći značaj, položaj je tzv. lat. extra muros, odnosno u stavu spavača (pokojnici se polažu zgrčeno u jame) i to u okviru naselja. Nosioci ove kulture su bili miroljubivi, razvijali su umetnost (što se dokazuje ukrašavanjem keramike kanelovanjem ili oslikavanjem). Žena je bila važan faktor za miran način života i razvoj keramike. Smatra se da je ova kultura tzv. lat. magna mater, odnosno da se javlja matrijarhat. Oružje je retko. Nasuprot ovoj kulturi iznat Ponta i Kaspijskog mora, tokom ovog perioda pojavljuju se kulture stočara, koji grade mala naselja sa poluukopanim kućama, imaju brze konje, izraženo su patrijarhalne zajednice, ratnički raspoložene (poput Jamnaja-kulture). Keramika ovih zajednca je gruba, umetnost je podređena ratniku ili vođi (javljaju se skiptari). Zajednički naziv ovih kultura je Kukuteni-Tripolje, koja je istovremena sa kulturom Karanovo VI - Gumelnica.
Glavne odlike ove kulture su stalna velika naselja, otvorenog tipa, a u klasičnoj i završnoj fazi - utvrđena. Moguće je izdvojiti sledeće faze:
- Prekukuteni
- Prekukuteni
- Prekukuteni - Tripolje A
- Kukuteni A - Tripolje B
- Kukuteni A-B
- Kukuteni C - Tripolje C
Izgled naselja[uredi | uredi izvor]
U ranoj fazi naselja su malih dimenzija (20 do 30 kuća). U klasičnoj fazi čini ih oko 100 kuća. U fazi Tripolje B odnosno Kukuteni A-B nekoliko naselja imaju i preko 1000 kuća.
Naselja/gradovi ove civilizacije imala su oblik nepravilne izdužene elipse u čijem su se središtu nalazile zajedničke zgrade. Oko njih su se na udaljenosti od oko 100m odnosno na strelomet nalazio prsten kuća izgrađen tik jedna uz drugu, oko koga se na istoj udaljenosti nalazio sledeći niz kuća.
Arhitektura je impresivna. Kuće si građene od pletera i lepa, imale su nekoliko prostorija.
Javljaju se i spratne kuće, koje su imale dva nivoa odnosno donji drveni deo i gornji deo napravljen od gline. Pod gornjeg sprata je bio načinjen od gline debljine oko 12cm dok su zidovi građeni od lepljenjem gline na konstrukciju od tankog pruća. Ove kuće nisu bile velike (najčešće 8 × 4-5m) i imale su velike peći za keramiku, pa se pretpostavlja da su bile radionice, a da se na spratu keramika sušila.
Svaka kuća je imala ognjište smešteno u uglu desno od vrata i ovalni prozor kroz koji je prodirala svetlost u unutrašnjost kuće.
Javljaju se i keramički modeli kuća i ognjišta.
Keramika[uredi | uredi izvor]
Keramika je izvedena do savršenstva. Velikih je dimenzija, fine fakture i različitih oblika. Najčešće se javljaju:
Keramika je bojena sa dve ili tri boje i prisutna je u svim fazama. Pojavljuje se i crno glačana keramika sa kanelurama. Najčešće su svetle i crvene sa belim, crnim ili crvenim spiralnim motivima, S-ornamentom, mendrima, romboidima. U prvoj fazi preovlađuju geometrijski motivi. Vremenom ornamenti zauzimaju čitavu površinu vaze. Frizovi su široki, a S-motiv se ispunjava drugom bojom. Česti su i pehari na visokoj stopi, koji liče na pečurke, bikoničnog ili loptastog recipijenta. Javljaju se i neobične binokl-vaze u obliku da pehara sa visokom stopom i masivnim drškama.
U Kukuteni A-B i Tripolju B javlja se stilizacija životinja, S-simbol i dalje dominira, ali se prikazuju i zmije, ptice...
U posebnim prostorijama pronađene su i figurine (oko 30 komada). U poznoj fazi se oslikavju i čini se kao da dobijaju maske, a liče na preslice. Glave su pločaste sa otvorima za oči, nos je plastično prikazan, noge se spajaju u jedan izduženi levak što im i daje izgled vretena. Gotovo uvek su stojeće (veoma retko su u polusedećem položaju). Ruke su u obliku patrljka. Figurine su imale verne uzore u metalu. Ponekad je glava smanjena i pticolika, ili se javlja enigmatski tip (maska).
Muške figure su retke, sa rukama na kolenima (stav mislioca, poput čuvene Rodenove skulpture).
Javljaju se i figure životinja, koje mogu biti aplicirane na posudama (glava bika).
Vera Tripoljaca[uredi | uredi izvor]
Na osnovu ostataka grnčarije koji su pronađeni može se rekonstruisati način na koji su Tripoljci zamišljali svet. Smatrali su da je on troslojan. Na najvišem nivou se nalazila nebeska voda koju su čuvale zmije, na srednjem nivou se nalazilo nebo i bogovi, dok je najniži nivo bila Zemlja i ljudi na njoj. Na osnovu tih prikaza ustanovljeno je da nisu verovali u zagrobni život odnosno podzemni svet mrtvih čime je objašnjeno potpuno odsustvo nekropola na širokom prostoru Tripoljske civilizacije, iako su ljudi tu živeli u kontinuitetu skoro milenijum i po`.
Veoma su poštovali zmije i Mesec, a svoje radove su upravljali prema lunarnom kalendaru. Na njihovoj keramici je pronađen i simbol večnosti(broj 8 okrenut za 90°) odnosno zmija koja sama sebi grize rep koju kod Tripoljaca upotpunjuje predstava punog Meseca na mestu spajanja dve kružnice. Ovu predstavu su naučnici protumačili time da je pun Mesec za Tripoljane predstavljao kraj, ali i ujedno početak života.
Jedna od karakteristika njihovih verovanja bile su i minijaturne kopije njihovih kuća koje su pronađene. Smatra se da su ih nosili sa sobom kada su se selili i da su u njima tada živeli njihovi duhovi zaštitnici. Kada bi podizali novo naselje/grad po uzoru na te modele su pravili svoje nove kuće u koje su onda prelazili duhovi.
Ritualna spaljivanja gradova[uredi | uredi izvor]
Tripoljani su na svakih pola veka ritualno spaljivali svoje gradove i napuštali ih podižući nove. Naučnici su utvrdili da ti periodi odgovaraju periodima kada je Mesec najbliži Zemlji i nastaje njegovo potpuno pomračenje, što se odvija otprilike na svake 54 godine.
Tom prilikom su napuštali svoje kuće sa osnovnim stvarima i umanjenim modelima svojih kuća, posle čega bi ih uz molitve i rituale spalili i otpočinjali novi život na drugom mestu, iznova podižući svoje naselja/gradove.
Galerija[uredi | uredi izvor]
-
Karakteristična posuda -
Antropomorfna figurina -
Keramika -
Vaza -
Borbene sekire -
Bronzani nalazi iz Ukrajine
