Jakšići

S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Srpska plemićka porodica

Jakšići
DržavaSrpska despotovina
Kraljevina Ugarska
OsnivačJakša Brežičić
Nacionalnostsrpska
Vikizvornik ima izvorni tekst povezan sa člankom Rodoslovne tablice srpskih dinastija i vlastele.

Jakšići su bili srpska plemićka porodica iz 15. i 16. veka. Nakon pada Srpske despotovine (1459) prešli su u Ugarsku, gde su se za vreme vladavine kralja Matije Korvina istakli u borbi protiv Turaka.[1] Posedi Jakšića u Ugarskoj nalazili su se pretežno u Pomorišju, a takođe i u južnougarskim županijama Sremskoj i Vukovskoj.[2] Pripadali su najvišem sloju srpskog plemstva u Ugarskoj, a putem bračnih veza orodili su se sa dinastijom Brankovića i raznim ugarskim, poljskim i ruskim plemićkim porodicama.

Vojvoda Jakša Brežičić[uredi | uredi izvor]

Vojvoda Jakša Brežičić bio je vojskovođa srpskog despota Đurđa Brankovića. Kao turski vazal despot Đurađ Branković bio je primoran da pošalje svoju vojsku i učestvuje u opsadi Carigrada 1453. godine. Tada je car poručio despotu da mu pošalje hiljadu i pet stotina konja (tj. konjanika) prema ugovoru o primirju, govoreći da hoće da krene u Karamanovu zemlju. I tako je despot otpremio vojvodu Jakšu Brežičića sa hiljadu i pet stotina konja, ne znajući kakva je namera cara. A car ne govoreći nikome, pusti brze konjanike ka Carigradu da biju, ubijaju koga god sretnu sve do samih opkopa. Onda je sam car, prispevši sa svom svojom silom, opseo Carigrad. Čuvši to gospodin Jakša s onim ljudima što su od despota bili otpravljeni, htedoše se vratiti nazad, ali su bili opomenuti, ako bi tako učinili, na putu bi bili uništeni, zato su morali da idu ka Stambolu; pa ipak naša pomoć nije Turcima mnogo pomogla. Turski Sultan Mehmed Drugi Osvajač zauzeo je Carigrad 1453. godine čime je prestalo da postoji hiljadugodišnja Vizantija.

Jakšići u Ugarskoj[uredi | uredi izvor]

Sinovi vojvode Jakše, Stevan i Dmitar Jakšići, iz Jagodine, prešli su u Ugarsku sa 1200 svojih ratnika, i dobili su tamo 1464. godine od ugarskog kralja Matije nađlačko vlastelinstvo. U Nadlaku su podigli dvorac, gde su stalno boravili, i tu na imanju naseljavali Srbe podanike. Kasnije su njihovi sinovi, Marko Stevanov i Petar Dmitrov podelili posed Nađlak na dva dela, da bi svaki bio "svoj na svome". O tom govori i srpska epska pesma "Dioba Jakšića".[1]

Braća Jakšići su imali u Čanadskoj županiji 52 poseda, u Temišvarskoj 25 i u Aradskoj 2. Jakšići - Petar su posle većih bitaka, poput one 1480. godine kod Kruševca, preveli na 60.000 Srba, naselivši ih u južnoj Ugarskoj na Temišvarskoj grofoviji, kao podanike. Jovan Jakšić je zajedno sa drugim vlastelinima koji su ratovali sa Turcima, 1481. godine preselio oko Temišvara stanovnike njih oko 50.000, iz 150 sela u kruševačkom kraju.

Drugom polovinom 15. veka, na tlu Slovačke, ratničkim podvizima su se proslavili mnogi srpski velikaši. Bilo je to vreme ratova ugarskih kraljeva protiv poljskih i nemačkih vladara. U bici kod Košica u sastavu vojske ugarskog kralja Matije Korvina 1474. godine proslavio se vojskovođa Dmitar Jakšić, junak srpskih narodnih pesama, koji je posedovao desetine naselja u Pomorišju. Skriven u šumi sa konjičkim odredom, uz veliku ratnu veštinu i hrabrost, ispresecao je neprijateljsku vojsku i pritom osvojio gradove Humane i Mihalovce, koje je držala vojska poljskog kralja. Njegov sin Stefan se istakao hrabrošću 1490. godine kada je u dvoboju pobedio jednog megdandžiju, pa se poljska vojska povukla. Sledeće godine opet se kod Košica sukobile poljska vojske kralja Alberta i ugarskog kralja Vladislava. Pobedi ugarske vojske doprineli su srpski odredi koje su predvodili vojvoda Miloš Velmužević i braća Jakšići.

Srpski despot Vuk Grgurević Branković, vojvoda Dmitar Jakšić i njegov sin Jovan kao vojskovođe učestvovali su u pohodima ugarskog kralja Matije protiv Turaka 1481. godine u Srbiji u kojima je hrišćanska vojska stigla do Kruševca. Vojvoda Jovan Jakšić je komandovao odredom koji je oslobodio Golubac. Prilikom povlačenja iz Srbije sa vojskom se u dva navrata povuklo i oko 110.000 Srba koji su naseljeni u okolini Temišvara. Vojvoda Dmitar Jakšić, vraćajući se iz Turske, gde je bio kao poslanik kraljev kod sultana, je u blizini Smedereva bio napanut i teško ranjen. Od te rane je i umro 8. novembra 1486. godine, dok je Stefan umro 1489. godine. Stefanov sin Marko Jakšić učestvovao je u bici na Mohaču 1526. godine.

Maja 1514. godine počeo je ustanak ugarskih krstaša protiv velikaša. Nezadovoljni svojim statusom i odnosom prema njima, počeli su paljenje i rušenje spahijskih čardaka i dvorova i nemilosrdno gonjenje i ubijanje plemića. Ustanak se širio po velikom delu južne Ugarske, kroz Banat i Bačku do Srema. Zahvatio je i jedan deo Srba. Stradala su imanja braće Jakšića u Nađlaku i jedan deo imanja bivših despota. Ali veći deo Srba ustao je protiv tih krstaša i pomagao je plemićsku vojsku u borbama protiv njih.

Ivan Grozni[uredi | uredi izvor]

Direktni potomak porodice Jakšić je ruski car Ivan IV Grozni, preko treće ćerke Stefana Jakšića Ane i njene ćerke Jelene Vasiljevne Glinske, supruge ruskog velikog kneza Vasilija Ivanoviča.[3]

Hilandar[uredi | uredi izvor]

Poslednji plemići neposredni srpski ktitori Hilandara bili su Jakšići. Despotica Angelina Branković 1503. molila je pomoć za Hilandar od ruskog velikog kneza Vasilija Ivanoviča. Hilandarci su sredinom XVI veka posetili ruskog cara Ivana IV Vasiljeviča i molili ga za zaštitu i materijalnu pomoć. Ivan Grozni je postao novi ktitor Hilandara. Njegova naklonost prema srpskom manastiru objašnjava se carevim poreklom, to jest rodbinskim vezama sa Jakšićima.

Jakšići u narodnim pesmama[uredi | uredi izvor]

Narodna epika zapamtila je Jakšiće sem po njihovom junaštvu još po njihovim ženidbenim avanturama i po deobi. Sinovi Stevana i Dmitra, Marko i Petar, delili su doista imanje svoje porodice i dugo su se parničili oko deobe mezeheđeškog spahiluka, koji su im očevi dobili 1464. godine, pa su to parničenje nastavili i njihovi potomci, naročito ženski. Po narodnoj pesmi, supruga Dmitra Jakšića je Anđelija.

Pokosovki ciklus[uredi | uredi izvor]

Rodoslov[uredi | uredi izvor]

  1. Jakša Brežičić, vojvoda despota Đurđa Brankovića.
    1. Stefan Jakšić (1432 - †1489), oženio se Milicom (um. nakon 1506. godine), za koju se ranije pretpostavljalo da je pripadala porodici Belmuževića, ali za tu pretpostavku nema potvrde u izvorima.[4][5]
      1. Dmitar S. Jakšić, mlad umro.
      2. Stefan Jakšić II (1468 - †1520), ranije se smatralo da je bio oženjen Milicom Belmužević, ali ta pretpostavka je napuštena u novijim radovima.[6][7][8]
      3. Marko Jakšić (1480 - †1537), oženio se Poliksenom.
        1. Stefan Jakšić III
        2. Jovana Jakšić, 1536. udata za Mihaila Bakića.
        3. Jelisaveta Jakšić, udata za Nikolu Docija.
        4. Marija Jakšić, udata za Kolomana Artandija.
        5. Milica (Potencija) Jakšić, udata za Jovana Kendefija.
        6. Margita Jakšić, udata za Božidara Patočija.
        7. Sholastika Jakšić, udata za Vladislava Zelemirija.
        8. Ana Jakšić, udata za Gašpara Banfija, kasnije preudata.
      4. Ana Jakšić Glinska (1473 - †1553), udata za Vasilija Lvoviča Glinskog
        1. Jurij Vasiljevič Glinski (1495 - †1547)
        2. Ivan Vasiljevič Glinski (1500 - †1550)
        3. Mihail Vasiljevič Glinski (1505 - †1559)
        4. Jelena Vasiljevna Glinska (1506-1538), udata 1526. za Vasilija III Ivanoviča
          1. Ivan Vasiljevič (budući Ivan IV Grozni) (1530 - †1584)
          2. Jurij Vasiljevič (budući knez Jurij od Ugliča) (1532 - †1563)
      5. Jelena Jakšić,[9][10] udata za despota Jovana Brankovića, preudata za Ivaniša Berislavića
        1. Iz prvog braka, sa Jovanom Brankovićem (†1502), Jelena je imala četiri kćeri:
        2. Marija Branković. udata za Ferdinanda Frankopana episkopa modruškog, iz kuće Frankopana
        3. Jelena Branković. udata za Petra IV Rareša, princa Moldavije
        4. Hana Branković, udata za Fjodora Sanguška, maršala Volinije
        5. Marija Magdalena Branković, udata za Ivana Višnjeveckog, a kasnije za Aleksandar Fedorovič Čartorijski, obojica rusinski plemići iz Volinije
        6. Iz drugog braka, sa Ivanišom Berislavićem († 1514), Jelena je imala i nekoliko dece:
        7. Stefan Berislavić (1510 - †1535), srpski despot
        8. Nikola Berislavić († posle 1527)
        9. dve ćerke (imena nepoznata)
      6. Irina Jakšić, udata za Matiju Hercegovića Kosaču.
    2. Dmitar Jakšić (? - †1486), oženio se Jelenom († posle 1527).
      1. Jovan Jakšić (? - † posle1500)
      2. Dmitar Jakšić II (? - † poginuo u Sibinju 12.03.1510).
      3. Petar Jakšić (? - † posle1521), oženio se Katarinom.
        1. Dmitar Jakšić III (?-1539)
        2. Nikola Jakšić (?-†1539)
        3. Jovan Jakšić II (?-†1543)
      4. Đorđe Jakšić (? - † posle1500)

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b Božanić & Kisić-Božić 2016, str. 119-132.
  2. ^ Krstić 2021, str. 177-213.
  3. ^ Ivić 1928.
  4. ^ Magina 2014, str. 148-149.
  5. ^ Leber 2019, str. 119.
  6. ^ Krstić 2013, str. 161-185.
  7. ^ Magina 2014, str. 145-162.
  8. ^ Krstić & Magina 2021, str. 105-123.
  9. ^ Spremić 2012, str. 125-138.
  10. ^ Božanić 2013, str. 899-908.

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Vikizvornik ima izvorni tekst povezan sa člankom Dioba Jakšića.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Јакшићи&oldid=27553313”