Klasična muzika

Montaža muških klasičnih muzičkih kompozitora. Sleva nadesno:
Gornji red: Antonio Vivaldi, Johan Sebastijan Bah, Georg Fridrih Hendl, Volfgang Amadeus Mocart, Ludvig van Betoven;
drugi red: Đoakino Rosini, Feliks Mendelson, Frederik Šopen, Rihard Vagner, Đuzepe Verdi;
treći red: Johan Štraus Mlađi, Johanes Brams, Žorž Bize, Petar Čajkovski, Antonjin Dvoržak;
red na dnu: Edvard Grig, Edvard Elgar, Sergej Rahmanjinov, Džordž Geršvin, Aram Hačaturjan

Filharmonijski orkestar

Klasična muzika je umetnička muzika koja vodi poreklo iz tradicije liturgijske i svetovne muzike, a koja obuhvata širok period od otprilike 6. veka do današnjih dana. Glavne norme unutar ove tradicije uspostavljene su između 1550. i 1900. godine.

Klasična muzika ili ozbiljna muzika se u svakodnevnom govoru koristi za razlikovanje umetničke od muzike koju označavamo kao narodnu, zabavnu ili popularnu, kod kojih je osnovni cilj zabava i sticanje zarade, a ne umetničko izražavanje. Međutim, i unutar popularnih žanrova postoje kompozicije koje su postigle izuzetnu umetničku vrednost, ali nisu stvarane po klasičnom kanonu, te se stoga ne ubrajaju u klasičnu muziku. Iako se klasična muzika izdvaja po svojoj umetničkoj vrednosti, nije sasvim korektno ograničavati pojam umetničke muzike samo na klasičnu. Klasičnu muziku su stvarali veliki majstori evropske muzičke prošlosti. Ovim izrazom se prvenstveno označava muzika stvarana od epohe baroka (početak 17. veka), pa sve do kompozitora našeg doba. Osim ove, postoje i neke specifične klasične muzike, kao na primer klasična muzika Indije, koja ima izgrađene lestvice i muzičke sisteme, pa i vlastite stvaraoce. Specifično obeležje klasične muzike novijeg razdoblja (20. i 21. vek) jeste da je sve više stvaraju i kompozitori zemalja izvan Evrope, pretežno pod uticajem folklora svojih zemalja.

Evropska umetnička muzika u velikoj meri se razlikuje od mnogih drugih neevropskih klasičnih i nekih popularnih muzičkih oblika po svom sistemu muzičke notacije, koji se koriste od 16. veka.

Kompozitori koriste zapadnu muzičku notaciju kako bi ukakazali izvođačima na visine zvuka (npr. melodiju, novoe baseva, akorde), tempo, metriku i ritam muzičkog komada. Ovo može ostaviti manje prostora za prakse kao što su improvizacija i ad libitum ornamentacija, koji se često čuju u neevropskoj umetničkoj muzici i u popularnim muzičkim stilovima kao što su džez i bluz. Još jedna razlika je da, dok većina popularnih stilova adaptira formu pesme (strofična forma) ili derivaciju tog oblika, za klasičnnu muziku je karakterističan njen razvoj visoko sofistikovanih oblika instrumentalne muzike, kao što su koncert, simfonija, sonata, i mešovitih vokalnih i instrumentalnih stilova poput opere koji, pošto su zapisani, mogu da podrže veće forme i poprime visok nivo složenosti.

Termin „klasična muzika“ se nije pojavio do ranog 19. veka, kad se želelo da se jasno kanonizuje razdoblje Johana Sebastijana Baha i Betovena kao zlatno doba. Najranije reference na „klasičnu muziku“ u Oksfordskom engleskom rečniku potiču iz perioda oko 1836.

Opseg klasične muzike

Klasična muzika obuhvata vrlo široku lepezu muzičkog, umetničkog stvaranja. U oblast klasične muzike spadaju: kamerna muzika, koncertna ili koncertantna muzika (za jedan, dva ili više solističkih instrumenata i orkestar), simfonijska muzika, oratorijumska (vokalno-instrumetnalna muzika), za vokalne soliste, hor i orkestar, operska muzika.

Pod pojam klasične muzike može se podvesti (iako se to često ne čini) i stara muzika, muzika koju su stvarali poznati ili anonimni stvaraoci iz evropskog srednjeg veka i renesanse. Sa razvojem muzičke teorije, estetike i istorije, period postojanja klasične muzike i dela koja ona obuhvata, sve se više pomera na ranija razdoblja evropske istorije, što je vrlo dobra, ohrabrujuća pojava.

Klasična muzika napokon obuhvata i brojne umetnike (stvaraoce i izvođače) koji su je tokom vremena, sve do naših dana učinili veoma poznatom i popularnom širom sveta. Svaki stvaralac, tj. kompozitor, bio je i ostao predstavnik specifičnog stilskog pravca pod čijim je uticajem stvarao. Barok, klasicizam, romantizam, impresionizam, moderna avangardna stremljenja, sve su to stilski pravci koji su dali brojne umetnike — kompozitore i izvođače, vokalne ili instrumentalne.

Sve u svemu, klasična muzika je najobuhvatnije i najraskošnije područje umetničko-muzičkog stvaranja, koje je ipak rođeno iz prvobitne, izvorne narodne muzičke kulture, udahnuvši joj uzvišen umetnički muzički karakter i izraz.

Istorija

Muzička notacija iz ranog četrnaestovekovnog engleskog dela Misal sa prikazanom Isusovom glavom. Katolički monasi su razvili prve forme moderne evropske muzičke notacije u cilju standardizacije liturgije širom svetske crkve.

Glavni članak: Istorija muzike

Najveće vremenske podele klasične muzike do 1900. su rani muzički period, koji obuhvata srednjovekovnu (500–1400) i renesansnu (1400–1600) eru, i period zajedničke prakse, koji obuhvata baroknu (1600–1750), klasičnu (1750–1820) i romantičarsku (1810–1910) eru. Sadašnji period obuhvata 20. vek (1901–2000), što uključuje najveći deo rane modernističke muzičke ere (1890–1930), i celokupni visoki modernizam (sredina 20. veka), i prvi deo savremene (1945 ili 1975–sadašnjost) ili postmoderne muzičke ere (1930–sadašnjost). 21. vek je do sada bio nastavak istog perioda i iste savremene/postmoderne muzička era koja koja je započeta tokom 20. veka.

Datumi su generalizacije, pošto se periodi i ere preklapaju, a kategorije su donekle proizvoljne, u toj meri da su neki organi preokrenuli terminologiju i koriste ustaljenu praksu „ere” koju sačinjavaju barokni, klasični i romantičarski „periodi”. Na primer, upotreba kontrapunkta i fuge, koji se smatraju karakteristikom barokne ere (ili perioda), je nastavljena u delu Hajdna, koji se klasifikuje kao tipični predstavnik klasične ere. Betoven, koji se obično opisuje kao osnivač romantičarske ere, i Brams, koji se klasifikuje kao romantičar, isto tako koriste kontrapunkt i fuge, a romantični i ponekad čežnjivi kvaliteti njihove muzike definišu njihovu era.

Prefiks neo- se koristi za opisivanje kompozicija 19-tog, 20-tog, ili 21. veka napisanih u stilu jedne od ranijih era, kao što je klasična ili romantična. Stravinskijeva Pulčinela, na primer, je neoklasična kompozicija pošto je ona stilski slična radovima barokne ere.

Koreni

Glavni članak: Drevna muzika

Burg (2006), sugeriše da koreni zapadne klasične muzike ultimatno leže u drevnoj egipatskoj umetničkoj muzici preko hejronomije i drevnih egipatskih orkestara, koji datiraju iz 2695. p. n. e. Razvoj individualnih tonova i lestvica su izvršili antički Grci, kao što su Aristoksen i Pitagora. Pitagora je kreirao zvučni sistem i pomogao u kodifikaciji muzičke notacije. Antički grčki instrumenti kao što su aulos (jezičak) i lira (žičani instrument sličan maloj harfi) na kraju su doveli do modernih instrumenata klasičnog orkestra. Prethodnica ranog perioda je bila era antičke muzike pre pada Rimskog carstva (476. godine).

Rani period

Glavni članci: Srednjovekovna muzika i Renesansna muzika

Muzučar svira viel (iz srednjovekovne rukopisne knjige iz 14. veka)

Srednjovekovni period obuhvata muziku od perioda nakon pada Rima do oko 1400. Monofonski pevanja, takođe zvano pevanje u horu ili Gregorijanski koral, bila je dominantna forma do oko 1100. godine. Katolički monasi su razvili prve oblike moderne evropske muzičke notacije u cilju standardizacije liturgija širom svetske crkve. Polifonska (višeglasna) muzika se razvila iz monofonskog pevanja tokom kasnog srednjeg veka i renesanse, uključujući kompleksnije glasno izražavanje motetima. Renesansna era je trajala od 1400. do 1600. Ona je bila karakterisana većom upotrebom instrumentacije, višestrukim isprepletanim melodičkim linijama, i upotrebom prvih bas instrumenata. Društveni ples je postao sve rasprostranjeniji, pa su se standardizovali muzički oblici koji su podesni za prateći ples. Tokom ovog perioda su počeli su da oblikuju muzički zapisi na notnom sistemu i drugi elementi muzičke notacije. Ovaj pronalazak je omogućio odvajanje kompozicije muzičkog komada od njene transmisije; u odsustvu zapisane muzike, prenos je bio usmen i podložan promenama pri svakom emitovanju. Pomoću partiture, muzički radovi su se mogli izvoditi bez prisustva kompozitora. Izum pokretnog tipa štamparske prese u 15. veku je imao dalekosežne posledice na prezervaciju i transmisiju muzike.

Johanes Okegem, izvod iz dela Au travail suis

Tipični žičani instrumenti ranog perioda uključuju harfu, lautu, viel, i psalter, dok je od duvačkih instrumenata korištena familija flauta (uključujući blokflautu), šalmaj (jedan rani pripadnik familije oboa), truba, i gajde. Postojale su jenostavne orgulje, ali su u velikoj meri bile ograničene na crkve, iako su postojali prenosivi varijeteti. Kasnije u tom periodu, rane verzije klavijaturnih instrumenata kao što su klavikord i čembalo su počeli da se javljaju. Gudački instrumenti kao što je viola su se pojavili u 16. veku, kao i širi varijetet instrumenata od mesinga i trske. Štampanje je omogućilo standardizaciju opisa i specifikacija instrumenata, kao i instrukcije za njihovu upotrebu.

Period zajedničke prakse

Period zajedničke prakse se obično definiše kao era između formiranja i raspuštanja hegemonije zajedničke prakse tonaliteta. Ovaj termin obično premoštava oko dva i po veka, obuhvatajući barokne, klasične i romantične periode.

Barokna muzika

Glavni članak: Barokna muzika

Vidi još: Spisak baroknih kompozitora

Barokni instrumenti

Barokna muzika je karakterisana upotrebom komplesnih tonalnih kontrapunkta i upotrebom basso continuo, kontinuirane bas linije. Muzika je postala kompleksnija u poređenju sa jednostavnim pesmama svih prethodnih perioda. Počeci sonatnog oblika su formirani u vidu kancona, kao i u većoj meri formalizovana notacija tema i varijacija. Tonaliteti glavni i manji kao sredstvo za upravljanje disonansom i hromatizmom u muzici poprimili su pun oblik.

Tokom barokne ere, klavijaturna muzika svirana na čembalu i orguljama postala je sve popularnija, i violinska familija žičanih instrumenata poprimila je formu koja je generalano prisutna u današnje vreme. Opera kao scenska muzička drama počela je da se diferencira od ranijih muzičkih i dramskih formi, i vokalne forme poput kantata i oratorijuma postale su češće. Vokalisti su po prvi put počeli da dodaju ekstra note u muziku. Instrumentalni ansambli počeli su da se razlikuju i standardizuju po veličini, što dovodi do nastanka ranih orkestara za veće ansamblove, pri čemu je kamerna muzika pisana za manje grupe instrumenata gde su delovi svirani individualnim (umesto sakupljenim) instrumentima. Koncert kao sredstvo za solo izvođenje u pratnji orkestra postao je široko rasprostranjen.

Teorije koje okružuju ravnomernu izvedbu počele su da se sprovode u praksu, naročito zato što je to omogućio širi opseg hromatskih mogućnosti za klavijaturne instrumente koji se teže podešavaju. Mada Bah nije koristio ravnomernu izvedbu, na način na koji se savremeni klavir generalno podešava, promene temperamenta iz srednjotonskog sistema uobičajenog u to vreme, do raznih temperamenta koji čini modulaciju između svih klavijatura muzički prihvatljivom, omogućile su Bahov Dobro temperovani klavir.

Vidi još

• Podela muzike
• Stilovi u muzici
• Umetnik (muzika)
• Koncert (muzička kompozicija)
• Koncert (muzička priredba)
• Kompozicija (muzika)
• Reproduktivni umetnik (muzika)
• Solistička kadenca
• Improvizacija (muzika)
• Orkestracija
• Spisak muzičkih instrumenata

Literatura

• Kirgiss, Crystal (2004). Classical Music. Black Rabbit Books. str. 6. ISBN 978-1-58340-674-8. 
• West, Martin L. (1992). Ancient Greek Music. Clarendon Press. str. 84. ISBN 978-0-19-814975-0. 
• Burgh, Theodore W. (2006). Listening to Artifacts: Music Culture in Ancient Israel/Palestine. T. & T. Clark Ltd. ISBN 978-0-567-02552-4. 
• Cavanaugh, Stephen E. (2011). Anglicans and the Roman Catholic Church: Reflections on Recent Developments. Ignatius Press. ISBN 9781586174996. 
• Grout, Donald Jay (1973). A History of Western Music. W. W. Norton. ISBN 978-0-393-09416-9. 
• Grout, Donald J.; Palisca, Claude V. (1988). A History of Western Music. Norton. ISBN 978-0-393-95627-6. 
• Johnson, Julian (2002), Who Needs Classical Music?: Cultural Choice and Musical Value. Oxford University Press, 140pp.
• Karolyi, Otto (1994). Modern British Music: The Second British Musical Renaissance—From Elgar to P. Maxwell Davies. Rutherford, Madison, Teaneck: Farleigh Dickinson University Press; London and Toronto: Associated University Presses. ISBN 978-0-8386-3532-2. 
• Katz, Adele (1946). Challenge to Musical Tradition – A New Concept of Tonality. Alfred A. Knopf/reprinted by Katz Press, 444pp. ISBN 978-1-4067-5761-3. 
• Kennedy, Michael (2006). The Oxford Dictionary of Music. 985 pages. ISBN 978-0-19-861459-3. 
• Lebrecht, Norman (1996). When the Music Stops: Managers, Maestros and the Corporate Murder of Classical Music. Simon & Schuster. ISBN 978-0-671-01025-6. 
• Metzer, David Joel (2009). Musical Modernism at the Turn of the Twenty-first Century. Music in the Twentieth Century 26. Cambridge and New York: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-51779-9. 
• Meyer, Leonard B. (1994). Music, the Arts, and Ideas: Patterns and Predictions in Twentieth-Century Culture. second edition. Chicago and London: University of Chicago Press. ISBN 978-0-226-52143-5. 
• Hebson, Audrey (2012). "Dance and Its Importance in Bach's Suites for Solo Cello", Musical Offerings: Vol. 1: No. 2, Article 2. Available at http://digitalcommons.cedarville.edu/musicalofferings/vol1/iss2/2.
• Schubert, Peter; Neidhöfer, Christoph (2006). Baroque Counterpoint. Upper Saddle River, NJ: Pearson Prentice Hall. ISBN 978-0-13-183442-2. 
• Morgan, Robert P. (1984). „Secret Languages: The Roots of Musical Modernism”. Critical Inquiry. 10 (no. 3 (March)): 442—61. 
• Swafford, Jan (1992). The Vintage Guide to Classical Music. New York: Vintage Books. ISBN 978-0-679-72805-4. 
• Copland, Aaron (1957) What to Listen for in Music; rev. ed. McGraw-Hill. (paperback).
• Grout, Donald Jay; Palisca, Claude V.. A History of Western Music, Fifth edition. W. W. Norton & Company. 1996. ISBN 978-0-393-96904-7. (hardcover).
• Hanning, Barbara Russano; Grout, Donald Jay (1998 rev. 2009) Concise History of Western Music. W. W. Norton & Company. ISBN 978-0-393-92803-7. (hardcover).
• Johnson, Julian (2002). Who Needs Classical Music?: cultural choice and musical value. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-514681-3. 
• Kamien, Roger Music: an appreciation; 6th brief ed. . McGraw-Hill. 2008. ISBN 978-0-07-340134-8. 
• Lihoreau, Tim; Fry, Stephen Stephen Fry's Incomplete and Utter History of Classical Music. Boxtree. 2004. ISBN 978-0-7522-2534-0.
• Scholes, Percy Alfred; Arnold, Denis (1988). The New Oxford Companion to Music. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-311316-9.  (paperback).
• Schick, Kyle (2012). "Improvisation: Performer as Co-composer", Musical Offerings: Vol. 3: No. 1, Article 3. Available at http://digitalcommons.cedarville.edu/musicalofferings/vol3/iss1/3.
• Sorce Keller, Marcello (2011) What Makes Music European. Looking Beyond Sound. Latham, NJ: Scarecrow Press (USA).
• Taruskin, Richard (2005, rev. Paperback version 2009) Oxford History of Western Music. Oxford University Press (USA). ISBN 978-0-19-516979-9. (Hardback). ISBN 978-0-19-538630-1. (Paperback)
• Gray, Anne (2007). The World of Women in Classical Music. Wordworld Publications. ISBN 978-1-59975-320-1.  (Paperback)

Spoljašnje veze

• Historical classical recordings from the British Library Sound Archive Arhivirano na sajtu Wayback Machine (9. maj 2009) (available only to users in the member countries of the European Union)
• Chronological list of recorded classical composers
• Music World Arhivirano na sajtu Wayback Machine (7. jul 2022), timeline, composers, instruments