Koruško pitanje

Koruško pitanje je problem ugnjetavanja i germanizacije slovenskog stanovništva (slovenačke manjine) Koruške koju su sprovodili većinski Austrijanci. Oni su nakon raspada Austrougarske uz pomoć velikih sila uključili Korušku (deo Koruške u kojem je preovladalo stanovništvo nemačkog porekla) u sastav novostvorene Republike Austrije. Pitanje je naročito postalo aktuelno dolaskom liberalnih desničara na vlast u Koruškoj krajem 20. veka.

Istorijska podloga koruškog pitanja[uredi | uredi izvor]

Koruška je kao središnji deo kneževine Karantanije od V veka naseljena isključivo Slovenima, pred kojima se lokalno romansko stanovništvo povuklo. Ulaskom Karantanije u Bavarsku 745. godine i njenim uključenjem u Franačku lokalno slovensko stanovništvo potpada pod franačku vlast. Tokom milenijumske germanske vladavine etnička struktura Koruške je promenjena germanizacijom lokalnog stanovništva i doseljavanjem nemačkog stanovništva. Tako je Koruška još u ranom srednjom veku dobila većinsko stanovništvo nemačkog porekla.

Raspadom Austrougarske krajem 1918. godine na celom području nekadašnje monarhije nastaju mutna vremena u kojima države nastaju i nestaju u roku od samo nekoliko meseci. Koristeći se takvom situacijom novostvorene slovenačke trupe zaposele su krajeve Koruške. Međutim, nastao je otpor većinskog stanovništva nemačkog porekla, kome su se pridružili ostaci bivše austrougarske vojske. slovenačke trupe bivaju pobeđene i proterane iz Koruške. Posle poraza slovenačkih trupa Vojska Kraljevine Srbije, verujući u novu zajedničku državu sa Slovencima, krenula je u njihovu pomoć i zaposela južnu Korušku.

Koruški plebiscit[uredi | uredi izvor]

Odlukama mirovnog ugovora u Sen Žermenu pod tačkama 49. i 50. odlučeno je da se u južnom delu Koruške obavi plebiscit, dok je severni deo pripao Austriji. U samoj Koruškoj je tokom 1919. godine vođen rat koji je okončan tek kada je pod pritiskom velikih sila sklopljeno primirje, sa tim da se sudbina južnog dela Koruške odluči plebiscitom.

Površina Koruške u tom trenu iznosila je 9.534 km², od čega je južnu tj. plebiscitarnu Korušku činilo svega 2.120 km² i u njoj je oko 60% bilo slovenačko stanovništvo. Južna Koruška je podeljena na dve zone

Zona A (1.768 km²)
Zona B (352 km²)

Prvo je trebalo da Izbori budu izvedeni u zoni A, a 15 dana kasnije u zoni B bez obzira na ishod glasanja u zoni A. Izbori u zoni A obavljeni su 10. oktobra 1920. godine i na njima je stanovništvo većinski glasalo da se zona priključi novostvorenoj Republici Austriji, nakon čega izbori u zoni B nisu ni održani i ona je potpala pod austrijsku vlast. Nakon izbora i priključenja novostvorenoj Republici Austriji položaj lokalnog slovenačkog stanovništva dodatno se pogoršao, pogotovo položaj onih koji su aktivno učestvovali u kampanji za priključenje Kraljevini SHS.

Koruški plebiscit	Republika Austrija	Kraljevina SHS
Ukupno	22.025	15.278
Procentualno	oko 60%	oko 40%

U toku kampanje za plebiscit slovenački predstavnici (van Koruške) nisu uzeli tolikog učešća, za razliku od austrijskih predstavnika, dok angažovanost zvaničnog Beograda (u logističkoj i finansijskoj podršci) praktično i nije postojala, prvenstveno zbog zauzetosti mnogim drugim nerešenim pitanjima o razgraničenju sa susednim državama kao što su Kraljevina Italija i Republika Mađarska. Pored slabe podrške koja je dobijena iz glavnog grada matice Slovenije, jedan od presudnih faktora pobede Republike Austrije na plebiscitu bilo je i otvoreno zalaganje za pripajanje Koruške Austriji i pomoć koju su na tom planu pružili predstavnici Francuske i Ujedinjenog Kraljevstva u plebiscitnoj komisiji, kao i bezrezervno podrška koju je istoj stvari pružao predstavnik Kraljevine Italije ostajući dosledan politici svoje države koja je u to vreme na sve načine pokušavala da oslabi Kraljevinu SHS ne bi li se dokopala teritorija na istočnom Jadranu koje su joj, protivno željama Kraljevine Srbije i lokalnog slovenačkog življa, obećane Londonskim ugovorom.

Koruško pitanje danas[uredi | uredi izvor]

Stanje slovenačkog stanovništva u Austriji odnosno Koruškoj navodno se pogoršalo krajem XX veka kada vlast u Koruškoj preuzimaju liberalni desničari predvođeni Jergom Hajderom. Iako je EU sankcijama primorala Hajdera da napusti mesto austrijskog vice-kancelara (potpredsednika vlade Austrije), to nije bio kraj političke karijere njegove stranke i njega samog. Posle pobede na lokalnim izborima njegovi „slobodarci“ preuzimaju vlast u Koruškoj, a sam Hajder postaje predsednik Savezne Pokrajine Koruške, nakon čega se, po slovenačkoj argumentaciji, pogoršava položaj lokalnog slovenskog (slovenačkog) stanovništva. Ovo se, između ostalog, ogleda i u činjenici da lokalna vlast još uvek nije otpočela postavljanje dvojezičnih tabli sa imenima gradova i sela u Koruškoj, iako je vrhovni sud Republike Austrije doneo odluku da je njihovo postavljanje u skladu sa Ustavom i da lokalna vlast mora da, u skladu sa evropskim standardima, postavi takve table. Nepoštovanje odluke vrhovnog suda Austrije, sve češće je predmet diplomatskih protesta vlade Republike Slovenije i katalizator čestih diplomatskih rasprava između dve države. Austrijanci su kao protiv meru ponovo aktuelizovali slučaj Holmec u pokušaju da oslabe diplomatsku poziciju Republike Slovenije, nakon čega se i javnost u Srbiji zainteresovala za njega, po prvi put nakon 15 godina.