Most

Uredi veze
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Za druge upotrebe pogledajte stranicu Most (višeznačna odrednica).
Vizenski viadukt u Švajcarskoj
Drveni most
Akaši Kajkjo most u Japanu, trenutno most sa najdužim rasponom suspenzije na svetu
Most Si-o-se pol preko reke Zajande je primer dizajna mostova u periodu Safavidske disnastije (1502–1722). Isfahan, Iran

Most (takođe i ćuprija, od tur. köprü) je građevina napravljena radi premošćavanja prirodnih ili veštačkih prepreka, kao što su vodena masa, dolina, ili put. Svrha mosta je da se omogući prelaz ljudima i vozilima preko prepreke, obično nečega preko čega je inače detrementalno da se prelazi. Postoji mnoštvo različitih pristupa dizajnu mosta, svaki od kojih služi specifičnoj svrsi i primenjuje se u različitim situacijama. Dizajn mostova varira u zavisnosti od njihove funkcije, prirode terena gde se most gradi i usidrava, materijala koji se koristi za izgradnju, i dostupnih finansijskih sredstava.

Moguće je da su najraniji mostovi bili palo drveće i kamenje za prelaz preko vode. Neolitski ljudi su gradili mostove u vidu riva preko močvara. Arkadiko most iz 13. veka p. n. e, u Peloponezu u južnoj Grčkoj je jedan od najstarijih lučnim mostova koji još uvek postoje i koriste se.

Most može biti napravljen od različitih materijala. Prvi su mostovi bili građeni od drveta. Sve donedavno građeni su i od cigle i kamena. Od kraja 19. veka postajali su potrebni mostovi koji će nositi veći teret, čemu su udovoljili mostovi od livenog gvožđa, a zatim i od čelika.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Arkadiko most u Grčkoj (13. vek p. n. e), jedan je od najstarijih postojećih lučnih mostova
Mostovi u Amsterdamu, Holandija

Najjednostavniji tip mosta predstavlja kamenje koje proviruje iz vode i preko koga se može hodati. To verovatno bio jedan od najranijih tipova „mosta”. Neolitski ljudi su gradili mostove u vidu riva preko močvara. Primeri takvih mostova su Svit trek i Post trek u Engleskoj, koji su oko 6000 godina stari.[1] Drevni narodi su verovatno isto tako koristili mostove od debala; drugim rečima mostove od trupaca[2] koji su prirodno pali ili namerno oboreni i postavljeni preko potoka. Neki od prvih veštačkih mostova sa znatnim rasponom su verovatno bili načinjeni od namerno oborenih stabala.[3] Napredak u tehnologijama omogućio je gradnju savršenijih drvenih mostova, ponekad na kamenim stubovima ili na obešenim klupama (Carstvo Inka).

Među najstarijim mostovima od trupaca je prelaz Holcbrik Rapersvil-Hurden preko gornjeg Ciriškog jezera u Švajcarskoj; gomile praistorijskih trupaca koje su otkrivene zapadno od Sidama potiču iz 1523. godine p. n. e. Prvo je drveni pešački most vodio preko Ciriškog jezera, tome je sledilo nekoliko rekonstrukcija bar do kasnog 2. veka, nakon čega je Rimsko carstvo izgradilo 6 m širok drveni most. Između 1358. i 1360, Rudolf IV, vojvoda Austrije, izgradio je novi drveni most preko jezera, koji je korišten do 1878, a bio je oko 1450 m dug i 4 m širok. Dana 6. aprila 2001. je otvoren rekonstruisani drveni pešački most, i on je najduži sadašnji drveni most u Švajcarskoj.

Arkadički most je jedan od četiri mikenska mosta sa lažnim svodom koji su deo bivše mreže puteva, dizajnirane da omoguće kretanje kočija, između utvrđenja Tirinta i grada Epidaura u Peloponezu, na jugu Grčke. Ova građevina potiče iz grčkog bronzanog doba (13. vek p. n. e), i predstavlja jedan od najstarijih lučnih mostova koji još uvek postoje i koriste se.[4]

U rimskom carstvu poznavali su svodove, i zahvaljujući svodovima moguće je bilo da grade mostove od kamena. Rimski inženjeri su bili najveći graditelji mostova u antičkom svetu.[5] U blizini velikih gradova bili su izgrađeni akvedukti, neki od kojih postoje do današnjih dana.[6] Lučni mostovi i akvedukti koje su Rimljani gradili su mogli da održe u ulovima u koji bi uništili građevine sa ranijim dizajnerskim rešenjima. Jedan primer je Alkantarski most, izgrađen preko reke Taho, u Španiji. Rimljani su koristili cement, čime su umanjene varijacije jačine prirodnog kamena.[7] Jean tip cementa, zvani pozolana, sastojao se od vode, kreča, peska, i vulkanskog kamena. Posle pada Rimskog carstva građevinari su nadovezali na rimske tradicije gradnje. Romanski mostovi su upravo proizlazili iz načina gradnje rimskih uzora. Nastupanje gotike i snažnih carstava je unapredio gradnju mostova i mostovi su građeni sa većim lukovima. Sa pojavom renesanse je došlo do većih promena, stubovi su postali lakši, a mostovi su bivali širi.

U Indiji, Čanakjina rasprava Artašastra pominje izgradnju brana i mostova.[8] Maurijski most u blizini Girnara je izučavao Džejms Prinsep.[9] Most je bio oštećen poplavom, i kasnije je popravljen pod nadzorom Puspagupte, glavnog arhitekte cara Čandragupte I.[9] Upotreba jačih mostova u čijoj izradi je korišten pleteni bambus i gvozdeni lanci je bila vidna u Indiji do 4. veka.[10] Brojni mostovi za vojne i privredne svrhe su bili izgrađeni tokom Mogulske uprave u Indiji.[11]

Iako su veliki kineski mostovi sa drvenom konstrukcijom postojali tokom perioda zaraćenih država, najstariji preostali kameni most u Kini je Anđi most, izgrađen od 595. do 605. godine tokom dinastije Suej. Ovaj most je isto tako istorijski značajan kao najstariji otvoreno-spandrelni kameni segmentni lučni most. Evropski segmentni lučni mostovi datiraju unazad do bar Alkonetarovog mosta (iz približno 2. veka), dok je enormni Trojanov most rimske ere (105. godina) sadržao otvoreno-spandrelne lukove u vidu drvenih konstrukcija.

Mostove od kanapa, koji su jednostavan tip visećeg mosta, je koristila civilizacija Inka na planinama Anda u Južnoj Americi, neposredno pre evropske kolonizacije u 16. veku.

Velike promene su nastale u doba industrijalizacije. Tokom 18. veka došlo je do mnoštva inovacija u dizajnu drvenih mostova zaslugom Hansa Grubenmana, Johanesa Grubenmana, i drugih. Prvu knjigu o inženjerstvu mostovima je napisao Iber Gotje 1716. godine. Razvoj želježnice je zahtevao ove konstrukcije i one su morale da budu jeftinije i izdržljivije. U prvo vreme su se gradili drveni mostovi i vijadukti od kamena i opeka. Posle se sve više koristilo liveno gvožđe. Prvi most od gvožđa je bio postavljen 1779. godine preko reke Severn u Engleskoj.[12] Posle usavršavanja čelika mostovi se grade od čelika. Velika potražnja za mostovima od čelika je dovela do prefabrikacije i do proizvodnje prefabrikovanih i standardizovanih delova i nosećih čeličnih elemenata koji se i danas upotrebljavaju u gradnji.

U 19. i u 20. veku je izgradnja i razvoj čeličnih konstrukcija došla do faze kada su se mogli graditi lančani mostovi i mostovi od čeličnih kablova i druge savremene konstrukcije velikih razmera. Tokom industrijske revolucije u 19. veku, razvijeni su ferma sistemi od kovanog gvožđa za velike mostove, ali gvožđe nije imalo dovoljnu zateznu čvrstoću da podržava velike terete. Sa razvojem čelika, koji ima visoku zateznu čvrstoću, izgrađeni su mnogo veći mostovi. Z nekim od njih su korištene ideje Gistava Ajfela. U 20. veku za konstrukciju mostova je bio odlučujući beton — armirani beton i prednapregnuti beton.

Pokriveni most u Vest Montrouzu u Ontariju u Kanadi

U Kanadi i SAD, izgrađeni su brojni drveni pokriveni mostovi odd kraja 1700-ih do kasnih 1800-ih, koji su podsećali na ranije dizajne korištene u Nemačkoj i Švajcarskoj. (U Aziji je isto tako izgrađen izvestan broj pokrivenih mostova.)[13] U kasnijim godinama, neki su delom bili napravljeni od kamena ili metala, ali su krovišta obično bila napravljena od drveta; u SAD su postojala tri stila krovišta, kraljičin stub, oštri luk i gradska rešetka.[14] Stotine ovih struktura još uvek stoje u Severnoj Americi. Oni su privukli pažnju šire javnosti tokom 1990-ih zahvaljujući romanu, filmu, i pozorišnom komadu sa naslovom Mostovi okruga Madison.[15][16]

Godine 1927. zavarivački pionir Stefan Brila je dizajnirao prvi vareni putni most na svetu, Maužiški most, koji je kasnije izgraćen na reci Sludvija kod Maužica u blizini Loviča u Poljskoj 1929. godine. Godine 1995, Američko zavarivačko društvo je dodelilo nagradu „Istorijska zavarivačka struktura” za izgradnju ovag mosta.[17]

Životinje[uredi | uredi izvor]

Mravi Eciton vrste formiraju most

Dugo vremena pre nego što su ljudi počeli sa izgradnjom mostova, mravi su pravili mostove koristeći svoja tela, da bi omogućili ostatku kolonije da prolazi.

Vrste strukture mostova[uredi | uredi izvor]

Pokriveni most iznad reke Save kod Jevnice, Slovenija.
Lučni most preko pruge u blizini Dunav stanice u Beogradu
  • Lučni mostovi — jedan od najstarijih vrsta mostova koji su između ostalog gradili Rimljani za svoje akvedukte i vijadukte a od kojih mnogi postoje i dan-danas.[18] Primer savremenog lučnog mosta je Harbor bridž u Sidneju. Trenutno najveći lučni most na svetu je Čaotjenmen preko reke Jangcekjang sa dužinom od 1,741 m i rasponom 552 m. Ovaj most je otvoren 29. aprila 2009. godine u Čungkingu u Kini.[19]
  • Gredni mostovi — mostovi čije su grede položene na stubove ili poduipirače.[20][21] Ovi mostovi mogu imati raspon i do 300 m. Koriste se često na auto-putevima.
  • Rešetkasti mostovi — mostovi koje podupiru rešetke u obliku trougla. Grade se za premošćavanje klisura, reka i drugih prepreka. Koriste se često za železnicu.
  • Viseći mostovi — mostovi sastavljeni od gvozdenih lanaca i čeličnih žica. Imaju uglavnom dva čelična stuba, od kojih svaki stoji na jednom stubu nosaču. Čelični kablovi, koji se sastoje od hiljada žica, su pričvršćeni za čelične stubove mosta i za put koji se nalazi ispod. Kablovi su glavni nosač saobraćaja na mostu i puta, a kod nekih mostova su direktno vezani za potporne stubove. Mogu imati raspon od 1.200 m ili još veći i spadaju u najbezbednije mostove na svetu, kad su pravilno konstruisani. Neki poznati viseći mostovi su Storebelt u Danskoj, Bruklinski most, Golden gejt i Pon de Normandi.
  • Konzolni mostovi — imaju dva masivna konzolna potporna stuba sa obe strane mosta. Grede su pričvršćene za svaki potporni stub kao što je daska za skakanje pričvršćena za ivicu bazena, a spajaju se na sredini mosta čvrstim graničnikom. Konzolna konstrukcija mosta može biti poželjna nad brzim rekama pošto se stubovi postavljaju usred korita. Idealni su za težak saobraćaj kao što je saobraćaj teretnih vozila.
  • Pokretni mostovi — mogu se podizati ili okretati kako bi brodovima omogućili prolaz (primer londonski Tauer bridž).

Nadzor mosta[uredi | uredi izvor]

Postoji nekoliko metoda koji se koriste za praćenje stresa na velikim strukturama kao što su mostovi. Najčešći metod je upotreba merača ubrzanja, koji je integrisan u most pri njegovoj izgradnji. Ova tehnologija se koristi za dugotrajno nadgledanje mosta.[22]

Druga opcija za nadgledanje strukturnog integriteta je „beskontaktno praćenje”, koje koristi efekat Doplerovog efekta (Doplerovog pomeranja). Laserski zrak iz laserskog Doplerovog vibrometra usmeri se na tačku od interesa, i amplituda i frekvencija vibracija se ekstrahuju iz Doplerovog pomeranja frekvencije laserskog zraka usled kretanja površine.[23] Prednost ovog metoda je da je vreme pripreme opreme kraće, i da za razliku od merača ubrzanja, ovaj metod omogućava merenja na višestrukim strukturama. Dodatno, ovaj metod omogućava merenje na specifičnim tačkama mosta, uključujući one koje su teško pristupačne.

Pri pregledu mosta su korisni snimci spoljašnjeg stanja mosta u više vremenskih perioda, koji se mogu snimiti pomoću lidara.[24]

Neki čuveni mostovi[uredi | uredi izvor]

Most sv. Irineja (Sremska Mitrovica) iznad Save, najduži pešački most u istočnom delu Evrope

Svaki most ima svoju priču. Ovde je spisak mostova o kojima su napisane knjige, snimljeni filmovi, ušli u „udarne“ dnevne vesti:

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Brunning, Richard (februar 2001). „The Somerset Levels”. Current Archaeology. Current Archaeology. XV (4) (172 (Special issue on Wetlands)): 139—143. 
  2. ^ National Parks Conference, Department of the Interior (1915). Proceedings of the National parks conference held at Berkeley, California March 11, 12, and 13, 1915. Washington: Government Printing Office. str. 60. Pristupljeno 14. 3. 2010. „(A log bridge) is a bridge composed of log beams, the logs being in natural condition or hewn, which are thrown across two abutments, and over which traffic may pass.” 
  3. ^ Bennett, David (2000). „The history and development of bridges”. Ur.: Ryall, M. J.; Parke, G.A.R.; Harding, J.E. The manual of bridge engineering (Google books). London: Thomas Telford. str. 1. ISBN 978-0-7277-2774-9. Pristupljeno 14. 3. 2010. 
  4. ^ Kutz, Myer (2011). Handbook of Transportation Engineering, Volume II: Applications and Technologies, Second Edition. McGraw-Hill Professional. ISBN 978-0-07-161477-1. 
  5. ^ DeLony, Eric (1996). „Context for World Heritage Bridges”. Icomos.org. Arhivirano iz originala 21. 2. 2005. g. 
  6. ^ „History of BRIDGES”. Historyworld.net. Arhivirano iz originala 6. 1. 2012. g. Pristupljeno 4. 1. 2012. 
  7. ^ „Lessons from Roman Cement and Concrete”. Pubs.asce.org. Arhivirano iz originala 10. 2. 2005. g. Pristupljeno 4. 1. 2012. 
  8. ^ Dikshitar, V. R. R. Dikshitar: The Mauryan Polity, Motilal Banarsidass. 1993. ISBN 978-81-208-1023-5. str. 332.
  9. ^ a b Dutt, Romesh Chunder (2000). A History of Civilisation in Ancient India: Vol II, Routledge. ISBN 978-0-415-23188-6. str. 46.
  10. ^ "suspension bridge" in Encyclopædia Britannica (2008). 2008 Encyclopædia Britannica, Inc.
  11. ^ Nath, R.: History of Mughal Architecture, Abhinav Publications. 1982. ISBN 978-81-7017-159-1. str. 213.
  12. ^ „Iron Bridge”. Engineering Timelines. Engineering Timelines. Arhivirano iz originala 4. 3. 2016. g. Pristupljeno 18. 11. 2016. 
  13. ^ „Historic Wooden Bridges/"Covered Bridges"”. HSNB.DE. 11. 7. 2011. Arhivirano iz originala 4. 3. 2016. g. Pristupljeno 15. 10. 2018. 
  14. ^ „Hidden Masterpieces: Covered Bridges in PA”. Pennsylvania Book Center. proleće 2010. Pristupljeno 15. 10. 2018. 
  15. ^ „Throwback Thursday: Covered bridges”. Canadian Geographic. 28. 5. 2015. Pristupljeno 15. 10. 2018. 
  16. ^ „Visit America's Most Idyllic Covered Bridges”. Architectural Digest. decembar 2016. Pristupljeno 15. 10. 2018. 
  17. ^ Sapp, Mark E. (22. 2. 2008). „Welding Timeline 1900–1950”. WeldingHistory.org. Arhivirano iz originala 3. 8. 2008. g. Pristupljeno 29. 4. 2008. 
  18. ^ Humar, Gorazd (septembar 2001). „World Famous Arch Bridges in Slovenia”. Ur.: Abdunur, Charles. Arch'01: troisième Conférence internationale sur les ponts en arc Paris: (na jeziku: engleski i French). Paris: Presses des Ponts. str. 121—124. ISBN 978-2-85978-347-1. Arhivirano iz originala 30. 7. 2016. g. 
  19. ^ „Longest bridge, steel arch bridge”. Guinness World Records. Arhivirano iz originala 19. 10. 2013. g. Pristupljeno 18. 2. 2013. 
  20. ^ „Beam bridges”. Design Technology. Arhivirano iz originala 18. 5. 2008. g. Pristupljeno 14. 5. 2008. 
  21. ^ Structural Beam Deflection Stress Bending Equations / Calculation Supported on Both Ends Uniform Loading Arhivirano 2013-01-22 na sajtu Archive.today. Engineers Edge. Pristupljeno April 23, 2013.
  22. ^ „The new Minnesota smart bridge” (PDF). mnme.com. Arhivirano iz originala (PDF) 23. 08. 2012. g. Pristupljeno 30. 1. 2012. 
  23. ^ „Basic Principles of Vibrometry”. polytec.com. Arhivirano iz originala 10. 06. 2012. g. Pristupljeno 25. 1. 2012. 
  24. ^ Omer; et al. (2018). „Performance evaluation of bridges using virtual reality”. Proceedings of the 6th European Conference on Computational Mechanics (ECCM 6) & 7th European Conference on Computational Fluid Dynamics (ECFD 7), Glasgow, Scotland. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Most na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Мост&oldid=27679966”