Prvi krajiški partizanski odred
| Prvi krajiški partizanski odred | |
|---|---|
 Borci Kozarskog NOP odreda 1941/42. godine | |
| Postojanje | oktobar 1941[1]-oktobar 1942[2] Mesto formiranja: okolina Grmeča |
| Formacija | 7-8 četa, 3-5 bataljona |
| Jačina | 600 boraca (novembra 1941.)[3]-1.460 boraca (oktobra 1942.)[2] |
| Deo | Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije |
| Angažovanje | |
| Komandanti | |
| Komandant | Petar Škundrić |
Prvi krajiški (Grmečki) NOP odred bio je jedinica NOVJ od oktobra 1941. do oktobra 1942, kada je prerastao u 6. krajišku udarnu brigadu.[3][2]
Uvod[uredi | uredi izvor]
Ustanak u Bosanskoj krajini[uredi | uredi izvor]
Ustanak u Bosanskoj krajini (na teritoriji NDH) počeo je 27. jula 1941. i do kraja avgusta ustanici (većinom lokalno srpsko stanovništvo, delimično predvođeno od lokalnih članova KPJ) su potisli snage NDH i oslobodili veliku teritoriju, sa središtem u oslobođenom Drvaru (tzv. Drvarska republika). Pobeda ustanika naterala je vlasti NDH da zatraže pomoć Italije: oslanjajući se na srpske izbeglice na svojoj teritoriji i pozivajući na mir, garantujući bezbednost i preteći narodu represalijama svuda gde naiđu na otpor, italijanske trupe su 10. septembra prešle u nastupanje prema oslobođenoj teritoriji. Do polovine oktobra 1941., Italijani su, ne nailazeći na otpor, zauzeli čitavu južnu (italijansku) okupacionu zonu NDH, prodrevši duž drumova u Bosanski Petrovac, Ključ, Sanski Most, Bihać, Bosansku Krupu, Mrkonjić Grad, Jajce, Donji Vakuf, Bugojno, Kupres, Prozor i niz drugih mesta, uspostavljajući svuda svoje garnizone. To je dovelo do krize ustanka u Bosanskoj krajini.[4]
Naporima organizacija KPJ i vojnih štabova održalo se jezgro partizanskih odreda oko Drvara, Bosanskog Petrovca, u Podgrmeču, Janju, Plivi, Ključu i Livnu, dok je ustanak na Kozari (u nemačkoj okupacionoj zoni) i dalje napredovao. Nacionalističke snage obezbedile su dominantan uticaj oko Bosanskog Grahova i Glamoča, gde su formirani četnički odredi.
Stvaranje partizanskih odreda[uredi | uredi izvor]
Na Savetovanju u Stolicama (kod Krupnja), 26. septembra 1941., u prisustvu delegata iz BiH, odlučeno je da se pristupi reorganizaciji ustaničkih jedinica u čitavoj zemlji: formiran je Vrhovni štab NOVJ sa Titom na čelu, sa potčinjenim Glavnim štabovima u svim pokrajinama Jugoslavije; usvojen je zajednički naziv "partizani" za sve borce u čitavoj zemlji, obavezna crvena petokraka i partizanska zakletva, a osnovne borbene jedinice postali su partizanski odredi (sastavljeni od bataljona i četa) sa jedinstvenom komandom u sastavu: komandant, politički komesar i njihovi zamenici.[5]
Odluke Savetovanja u Stolicama, koje su stigle u Bosansku krajinu polovinom oktobra 1941., sprovođene su u znaku oštre političke borbe između KPJ i nacionalista za prevlast u ustaničkim jedinicama. Sve jedinice u Bosanskoj krajini i srednjoj Bosni objedinjene su krajem oktobra 1941. u tri partizanska odreda: 1. krajiški NOP odred (7 četa) obuhvatao je krajeve između Une i Sane, a na jugu zaključno sa Bosanskim Grahovom; 2. krajiški NOP odred (6 četa) krajeve između donjeg toka Une, Sane, Vrbasa i linije Prijedor-Banjaluka; 3. krajiški NOP odred (5 bataljona i više samostalnih četa) ostali deo Bosanske krajine i srednju Bosnu.[4]
U novembru, posle savetovanja u Glavnom štabu NOPO BiH na Romaniji, kojem su prisustvovali i predstavnici oblasnog rukovodstva Bosanske krajine, formiran je Operativni štab NOV i POJ za Bosansku krajinu. U januaru 1942. u tri odreda Bosanske krajine bilo je 17 bataljona. Uporna borba vodila se protiv shvatanja da se ostane pri ranijim seoskim odredima, da borci budu kod svojih kuća, a da se skupljaju samo u slučaju potrebe odbrane svoga sela (ova situacija slikovito je opisana u romanu Gluvi barut, Branka Ćopića). Svakodnevna borba za uvođenje vojničkog života i reda u ustaničkim jedinicama, neprekidna ofanzivna aktivnost i postignuti vojni uspesi, pored političke aktivnosti komunista, imali su presudan značaj u izgradnji vojne organizacije. Komunisti su radili na objašnjavanju ciljeva NOB, na stvaranju jedinstvenog sistema nove narodne vlasti, omladinskih i organizacija žena; na jačanju bratstva Srba, Hrvata i Muslimana i sprečavanju ustaških i (kasnije) četničkih pokolja. Radi toga, održane su krajem 1941. i početkom 1942. okružne i sreske konferencije KPJ i vojna savetovanja na Kozari, u Podgrmeču, Krnjeuši i Skender Vakufu, kao i mnogi zborovi sa vojskom i narodom. U februaru 1942. obrazovani su svuda sreski i okružni komiteti KPJ.[4]
Jačanje NOP[uredi | uredi izvor]
U međuvremenu je učvršćena komunistička vojna organizacija i eliminisan nacionalistički (četnički) uticaj u uglu između reka Une i Sane i na Grmeču. Manje četničke grupe bile su izolovane i potisnute, uglavnom, na teritoriju oko italijanskih garnizona. U januaru 1942. partizanske jedinice na tom području počele su napade na italijanske trupe. Posle nekoliko napada na italijanske kolone, od kojih je u Medenom Polju kod Bosanskog Petrovca bio najuspešniji, italijanski garnizoni izolovani su i blokirani. Početak borbe sa Italijanima označio je konačan prelom ustanka u tom delu Bosanske krajine u korist NOP.[6]
U februaru 1942. zbog priliva novih snaga formirani su 4. (na području Manjače i srednje Bosne) i 5. krajiški NOP odred (na prostoru južno od Grmeč planine). Početkom marta 1942. partizanske snage u Bosanskoj krajini i srednjoj Bosni bile su naoružane sa 6.500 pušaka, 163 puškomitraljeza, 41 mitraljezom, 5 minobacača i 5 topova.[6] Partizani su tada držali prostrane slobodne teritorije između Une i Sane, na Kozari, oko Jajca i u srednjoj Bosni.
Formiranje[uredi | uredi izvor]
Prvi krajiški NOP odred formiran je krajem oktobra 1941.[1] od jedinica rasformirane Drvarske brigade.
Ratni put[uredi | uredi izvor]
1941.[uredi | uredi izvor]
Nakon formiranja Odred je dejstvovao na teritoriji između reka Sane i Une i planina Dinare i Šatora. Početkom novembra imao je 7 četa sa oko 600 boraca, a 13. decembra 8 četa, od kojih je do kraja januara 1942. formirano 5 bataljona. Ulaskom Italijanskih trupa na teritoriju Odreda, u oktobru 1941, i pojavom četnika, borbene akcije su gotovo prestale. U toku naredna 2 meseca izvršeno je samo nekoliko akcija, između ostalog uništena su dva voza (18. novembra na železničkoj stanici Lanište i 4. decembra kod Bosanskog Novog) i zauzete dve železničke stanice (Lanište-18. nobembra i Majdan-30. novembra.[3]
1942[uredi | uredi izvor]
Na vojnim i partijskim konferencijama Odreda i masovnim zborovima naroda, održanim novembra i decembra 1941. i januara 1942, suzbijen je italijansko-četnički uticaj i Odred je postepeno jačao i povećao borbenu aktivnost, pa su, u njegovom sastavu, 22. januara 1942. obrazovana 3 bataljona. U januaru i februaru Odred je izvršio više napada i diverzija na neprijateljske posade i objekte u dolini Une i Sane i duž komunikacija Bihać-Bosanski Petrovac-Drvar i Bosanski Petrovac-Ključ, od kojih se posebno ističu: izbacivanje iz šina dva oklopna voza između Bihaća i Bosanskog Novog 19. i 20. januara; zarobljavanje voda Italijana kod sela Kolunića 23. januara, razbijanje Italijana kod sela Mednog Polja 24. januara.[2]
Reorganizacija[uredi | uredi izvor]
Prilivom novih boraca Odred je znatno narastao, pa je početkom marta po odluci Oblasne konferencije KPJ u Skender Vakufu 21-23. februara 1942. reorganizovan i podeljen u dva nova odreda. Od Petrovačkog, Drvarskog i Grahovskog bataljona formiran je 5. krajiški NOPO, dok su u 1. krajiškom NOPO (koji se još nazivao i Grmečki) ostali: 1. bataljon Petar Škundrić, 2. bataljon, Bravska i Bihaćka četa. Od tada teritorija odreda obuhvata prostor između Sane, Une i grebena planine Grmeč. Sredinom februara 5. krajiški NOPO dao je svoju Proletersku četu (123 borca) koja je, zajedno sa Kozarskom proleterskom četom i vodom Drvarčana, ušla u sastav Proleterskog bataljona Bosanske krajine. U martu je od dela boraca 1. i 5. krajiškog NOPO formiran Udarni bataljon i upućen na teritoriju 4. krajiškog NOPO radi borbe protiv četnika. Tada je 1. krajiški NOPO imao 8 četa, sa 810 pušaka, 16 puškomitraljeza i 2 mitraljeza.[2]
Istakao se u oslobođenju Budimlić-Japre (14. marta), posle čega je glavnina Odreda usmerena prema donjem toku Sane, radi blokade i pritiska na rudnik Ljubiju i Prijedor. Razoružavanjem pojedinih četničkih grupa, Odred je sprečio nove pokušaje širenja uticaja četnika na svojoj teritoriji. Ponovo je reorganizovan 26. marta u 3 bataljona sa 10 četa. Značajnije akcije u maju i prvim danima juna su napadi na italijanske trupe prilikom njihovog povlačenja iz Ključa u Bosanski Petrovac 4-12. maja, borbe za oslobođenje Prijedora i napad njegovog Udarnog bataljona 11. juna na jako uporište Suhaču. Pri stvaranju 1. krajiške brigade 21. maja, Odred je za njeno formiranje dao 2 čete.[2]
Bitka na Kozari[uredi | uredi izvor]
Za vreme Kozarske ofanzive, radi pružanja pomoći okruženom 2. krajiškom NOPO, 20. juna 1942. zauzima Bosansku Krupu, ruši železničku prugu do Bosanskog Novog i mostove preko Une u Krupi i Otoci; učestvuje 26. i 27. juna u neuspelim napadima na Sanski Most i 7. jula na Bosanski Novi. Delovi Odreda su krajem jula sudelovali u borbama za oslobođenje Ključa i doline Sanice.[2]
Formiranje brigada[uredi | uredi izvor]
Odred je za 2. krajišku brigadu, 2. avgusta 1942., dao udarni bataljon. Poslednje značajnije borbe vodio je oko Ključa, a 14. oktobra 1942. sa 1.460. boraca prerastao je u 6. krajišku udarnu brigadu.[2]
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Gažević, Nikola (1974). Vojna enciklopedija (tom 1). Beograd: Vojnoizdavački zavod. str. 750.
- Gažević, Nikola, ur. (1974). Vojna enciklopedija (tom 9). Beograd: Vojnoizdavački zavod. str. 167.
- Gažević, Nikola, ur. (1974). Vojna enciklopedija (tom 4). Beograd: Vojnoizdavački zavod.
- Gažević, Nikola, ur. (1974). Vojna enciklopedija (tom 1). Beograd: Vojnoizdavački zavod.
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b Gažević 1974, str. 573 harvnb greška: više ciljeva (6×): CITEREFGažević1974 (help)
- ^ a b v g d đ e ž Gažević 1974, str. 688 harvnb greška: više ciljeva (6×): CITEREFGažević1974 (help)
- ^ a b v Gažević 1974, str. 687 harvnb greška: više ciljeva (6×): CITEREFGažević1974 (help)
- ^ a b v Gažević 1974, str. 749 harvnb greška: više ciljeva (6×): CITEREFGažević1974 (help)
- ^ Gažević, Nikola (1974). Vojna enciklopedija (tom 9). Beograd: Vojnoizdavački zavod. str. 167.
- ^ a b Gažević, Nikola (1974). Vojna enciklopedija (tom 1). Beograd: Vojnoizdavački zavod. str. 750.
