Sveti Vid

Vid
Ilustracija iz 1493. godine
Puno ime	Sveti Vid/Vit
Datum rođenja	290.
Mesto rođenja	Macara del Valo
Datum smrti	303.
Mesto smrti	Rim, Rimsko carstvo

Sveti Vid i Sveti Vit (lat. Vitus) su dva imena, koja su u nerazdvojivo povezana sa Vidovdanom (15. jun) i srpskim narodom. Za neke su to dva oblika imena istog hrišćanskog svetitelja, ali drugi misle da se radi o dva formalno slična imena za dva suštinski različita sveta bića, koja imaju isti dan u godini 15(28). jun kao svoj praznik. Srpska pravoslavna crkva i Rimokatolička crkva proslavljaju 28. juna po novom kalendaru, a 15. juna postarom kalendaru kao dan Svetog Vita. Nema sumnje da se hrišćanski svetac zove Sveti Vit, ali nije najjasnije da li je on uvek iza oblika Sveti Vid. Prema kalendaru Srpske pravoslavne crkve 15(28). juna je dan Svetog Vita, ali i Vidovdan koji je uveden krajem 19. veka u Srpskoj pravoslavnoj crkvi kao dan sećanja na Sv. kneza Lazara i junake koji su poginuli na Vidovdan 1389. na Kosovu polju. Kod Srba u srednjem veku javljalo se izjednačavanje Svetog Vid i Svetog Vita u prepisima koje su pravila crkvena lica. U Enciklopediji pravoslavlja naglašava se da nije osnovano vezivati mitskog Vida za Svetog Vita, to jest izjednačavanje hrišćanskog Svetog Vita sa legendarnog bića koje se u usmeno prenetim narodnim pesmama javlja kao Beli Vid i samo Vid, a pretpostavlja se da je to jedan od staroslovenskih bogova Svjatovid/Svetovid. Uprkos preporukama učenih predstavnika hrišćanske crkve, i danas u srpskom narodu susreće se misao da je 15(28). jun dan Svetog Vida.

Na Siciliji krajem 3. veka nove ere rođen je Vit (Vitus). Taj Vit je pogubljen, kao dečak hrišćanin, u Rimu u vreme progona hrišćana pod carevima Dioklecijanom (284-305) Maksimijanom. Posle je postao jedan od značajnijih ranohrišćanskih svetitelja i poznat pod imenom Sveti Vit. Prema delu „Mučeništvo Sv. Vita“ napisanom krajem 6. veka, Vit se rodio krajem 3. veka u bogatoj mnogobožačkoj porodici na jugozapadu Sicilije. Hrišćanstvo je kao dete primio od svog tutora Modesta i njegove žene Kreščentije, koja je bila Vidova dadilja. Bežeći od svog oca koji je na silu želeo da ga odvrati od hrišćanstva, Vid sa svojim tutorom i dadiljom beži u Lukaniju, gde su sve troje kasnije uhapšeni kao hrišćani i sprovedeni u Rim. Prema legendi, u Rimu je mladi Vid učinio mnogo čuda, među kojima se navodi i isceljenje Dioklecijanovog sina. Uprkos svemu, sa svojim pratiocima je osuđen na smrt i pogubljen 303. godine bacanjem u kotao sa vrelim uljem. Prema legendi, iz tog kotla ga je još živog izveo anđeo koji ga je vratio u Lukaniju, gde je konačno umro.

Godine 756, mošti Sv. Vita su prenete u Pariz, odakle su 836. predate benediktanskom manastiru Korvej u Nemačkoj, koji postaje središte poštovanja ovog svetitelja. Katedrala Svetog Vida u Pragu, jedna od najvelelepnijih katedrala izgrađenih u gotskom stilu, najveća i najznačajnija crkva u današnjoj Češkoj i sedište Češke nadbiskupije, izgrađena je u slavu Sv. Vita nakon što je Sveti Vaclav, češki knez, preneo deo njegovih moštiju iz Korveja u Prag 925. godine.

Kult Svetog Vita

Ples Svetog Vida

Kult Sv. Vida počinje da se širi u 6. veku iz italijanske pokrajine Lukanije (današnja Bazilikata), odakle se širi po celoj Italiji, Siciliji i Sardiniji, a odatle i u ostalim zemljama i narodima pod jurisdikcijom Rimske patrijaršije, uključujući i Germane i Zapadne i Južne Slovene. O njegovoj popularnosti svedoče mnogobrojni hramovi koji nose njegovo ime i imena pod kojima je poznat u različitim narodima: Vitus (Vitus) na latinskom, Gvido i Vito (Guido, Vito) na italijanskom, Gi (Guy) na francuskom, Vajt u germanskim jezicima (Weit, Veit), Vit kod Zapadnih Slovena (Vith, Vit, Wit) i Vid kod Južnih Slovena. Tokom srednjeg veka bilo je oko 1.300 crkvi i manastira gde se poštovao Sv. Vit kao zaštitnik, a čak 150 je tvrdilo da poseduje deo njegovih moštiju. Pominje se i u vizantijskim izvorima, što svedoči da je njegov kult bio poznat i u oblastima pod Carigradskom patrijaršijom.

Tokom kasnog srednjeg veka, u Nemačkoj se raširio tzv. Ples Svetog Vita, običaj proslavljanja ovog svetitelja kolektivnim plesom do iscrpljenja koji se odvijao u masovnim svetkovinama pred njegovim kipom. Ovaj ples se proširio na češke i poljske krajeve i za njega se verovalo da leči od duševnih bolesti, opsednutosti i epilepsije. To je dovelo do toga da se sv. Vit smatra patronom igrača i zabavljača i isceliteljem epilepsije i zaštitnikom duševno obolelih i opsednutih.

Sveti Vid, Rijeka

U južnoslovenskim krajevima, zbog asocijacije njegovog imena sa čulom vida, Sveti Vit/Vid se smatra zaštitnikom očiju i isceliteljem bolesti i slabosti vida. U narodnoj medicini poznata je i Vidova trava, koja se koristi za jačanje vida i kod očnih infekcija.

Tradicionalno se predstavlja kao mladić sa palmom, ponekad sa gavranom i lavom. Najučestalija ikonografska predstava Sv. Vida je predstava lepog i bogato odevenog mladića u kotlu, sa palmom u ruci.

Smatra se patronom Čeha, Praga, Saksonije i grada Rijeke. O popularnosti Svetog Vita, ili Svetog Vida na slovenskom Jadranu svedoče crkve posvećene Sv. Vitu, ali i toponimi poput naselja Sv. Vid na Krku ili brda Sv. Vid u Boki kotorskoj, 10 kilometara severozapadno od Herceg Novog.

Dan Svetog Vida

Rimska patrijaršija i kasnija Rimokatolička crkva dan Sv. Vita tradicionalno obeležava 15. juna. Ovaj dan je i gradska slava hrvatskog grada Rijeke, čiji se Sv. Vit smatra zaštitnikom.

U Pravoslavnoj crkvi se Sv. Vid priznaje kao svetitelj iz vremena nepodeljene crkve, a njegov kult nije jak, ali upadljivo je da u narodnom običajnom kalendaru pravoslavnih Srba sve do bugarskih granica postoji dan Vidovdan koji se obeležava po starom kalendaru 15. juna, a u 20. i 21. veku, po novom kalendaru 28. jun. Vidovdan se posebno pamti kao dan na koji se odigrala Kosovska bitka 1389 u kojoj su Srbi, krajnjim naporom pobedili Osmanlije. S obzirom na to da je u zapadnim krajevima srednjovekovne Srbije prisutan uticaj Rima, da su u Srbiju doseljavani rimokatolički Sasi, moguće je da je ovaj praznik relikt prošlosti i vremena kada je bio obeležavan kao crkveni praznik na celokupnom srpskom etničkom prostoru. Međutim, ne treba sv. Vida isključivo dovoditi u vezu sa rimokatoličanstvom, jer je on ranohrišćanski svetac, koji se poštovao još pre raskola hrišćana na pravoslavce i katolike. Treba reći da je ovaj praznik poznat i kod Bugara iako Bugarska nikada nije bila pod uticajem Rimokatoličke crkve. Ovaj datum je u Srpskoj pravoslavnoj crkvi posvećen Sv. Amosu, a tek 1892. godine postaje liturgijski praznik posvećen Sv. knezu Lazaru i sv. mučenicima srpskim, kad mu se i prvi put zvanično dodeljuje narodno ime Vidovdan. U poslednje vreme popularna je i teorija da Vidovdan nije direktno povezan sa Sv. Vidom, već sa slovenskim bogom Svetovitom (Svetovid, Svantevit) sa Arkone. Sve prethodno navedeno upućuje na zaključak da je kult poštovanja staroslovenskog paganskog božanstva Svetovida zamenjen kultom Sv. Vitusa (t. j. kod južnih Slovena kultom Sv. Vida, a kod zapadnih Slovena kultom Sv. Vita). Kod Srba i Bugara koji iako priznaju Sv. Vida, kao ranohrišćanskog sveca, ovaj dan se poštuje više kao narodni praznik Vidovdan.

Na dan svetoga Vita, 15.6., je napisano jedno pismo iz Dubrovnika, 1253. godine.

Literatura

• Marković, Miodrag (2005). Kult svetog Vita (Vida) kod Srba u srednjem veku. Beograd. 
• Kalezić, Dimitrije M., ur. (2002). Enciklopedija pravoslavlja. 1. Beograd: Savremena administracija. 
• Karadžić, Vuk S (1818). Srpski rječnik: istumačen njemačkijem i latinskijem riječima. Wien (Viennae). 
• Ohridski prolog, Vladika Nikolaj Velimirović
• SPC Holandija. Srpski pravoslavni kalendar za 2018. 
• Logos, Aleksandar A (2017). Istorija Srba I (PDF). Beograd. ISBN 978-86-85117-37-4. 

Spoljašnje veze

• Ohridski prolog za 15. jun (28. jun) (jezik: srpski)