Crnogorsko primorje
Crnogorsko primorje ili Primorska regija je deo Crne Gore koji zahvata prostor koji se reljefom, klimatskim osobinama, sastavom vegetacije i društveno-ekonomskom strukturoma razlikuje od susedne središnje regije. Omeđena je uzdužnom granicom manje-više povezanih planinskih bila: Orjenom, Lovćenom, Sutormanom i Rumijom.
Osnovno obeležje daje joj more, koje utiče na njene privredne i društveno-ekonomske specifičnosti. Krajnja tačka regije na jugu je Ada Sveti Nikola, nedaleko od albanske granice, a krajnja severna tačka je u blizini Crkvica na području Krivošija, severno od Risanskog zaliva. Krajnja tačka na zapadu nalazi se u ataru sela Sutorina zapadno od Herceg Novog, a na istoku na reci Bojani istočno od Šaskog jezera.
Geografske odlike[uredi | uredi izvor]
Jedna od najupadljivijih odlika regije jeste slaba razuđenost obale (koeficijent razuđenosti je nešto manji od 3,0) izuzev Boke kotorske. Zbog južnijeg položaja i zatvorenog zaleđa to je najtopliji deo jadranskog primorja. Šest meseci godišnje srednje mesečne temperature vazduha su iznad 18 °C. Deo Crnogorskog primorja od Boke kotorske do reke Bojane karakteriše sitna razuđenost sa klasično izraženim klifovima, između kojih su formirani veći i manji zalivi, sa niskim i peskovitim obalama.
Ukupna dužina plaža je 52 km sa površinom oko 1,5 mil. m². Plaže se odlikuju različitim granulacijskim sastavom: od ulcinjske plaže duge 12 km, sa najsitnijom mogućom granulacijom, do plaže u Igalu sa granulacijom od 3—30 mm.
Srednje godišnje temperature i srednje temperature vegetacionog perioda omogućavaju gajenje ranog i kasnog povrća, limuna, narandži, maslina i drugih mediteranskih kultura.
Strmi planinski odseci u neposrednom zaleđu i specifičnosti istorijskih razvoja otežavali su saobraćajne, prirodne i kulturne veze sa zaleđem.
Nekoliko krečnjačkih odseka i prostrana kraško-fluvijalna površ razdvajaju veliku, maslinicima obraslu kotlinsku niziju Bara i Ulcinjsko-vladimirsko polje ko je predstavlja najveći nizijski prostor crnogorskog primorja i njegov najjužniji deo. Ovde se prepliću kopno i raznovrsne barske, jezerske i podzemne vode, pa je veoma razvijena hidrofilna vegetacija. More je duboko prodrlo u kopno i tu se formiralo Zaganjsko jezero, oko kojeg se nalaze prostrana zaslanjena zemljišta. Tu je izgrađena i jedina solana na crnogorskom primorju. Na prostoru Petrovca i Bara locirane su dve značajne kopnene saobraćajnice (Jadranska magistrala i železnička pruga Beograd—Bar) i luka Bar, najvažnije saobraćajno središte na Crnogorskom primorju.
U periodu od 1960—80 primorska regija doživljava dinamičan društveno-ekonomski razvoj. Na razvoj su odlučujuće delovala dva faktora: razvoj svih vidova saobraćaja (izgradnja Jadranske magistrale, koja je svojim kontinetalni delom bila povezana preko Kosovske Mitrovice na Ibarsku magistralu i izgradnja železničke pruge Beograd—Bar) i turizam, koji je doprineo transformaciji prostora i naselja i radikalnim promenama socijalno–ekonomskog sastava.
Razvoj turizma uslovio je formiranje potpuno novih turističkih naselja: Njivice i Igalo kod Herceg Novog, Sveti Marko kod Tivta, Nova Budva, Bečići, Pržno i Sveti Stefan na području Budve, Sutomore i Perućice na području Bara, Velika Plaža kod Ulcinja i dr.
Za razvoj pomorstva Crnogorsko primorje, a naročito Boka kotorska, ima izvanrednu tradiciju i povoljne uslove. To se naročito odnosi na razvoj trgovačke flote i razvoj Brodogradilišta u Bijeloj i Remontni zavod u Tivtu. Razvoj industrije takođe doprinosi privrednom razvoju, naročito na području Kotora, Herceg Novog, Tivta i Ulcinja. Značaj poljoprivrede se smanjuje, a nešto veći je u područjima Ulcinja i Bara.
Dinamičan razvoj prekinut je posle katastrofalnog zemljotresa od 15. aprila 1979. u kojem su pored ljudskih i materijanih gubitaka nenadokndivu štetu pretrpeli kulturnoistorijski spomenici, a naročito tipična i autohtona ruralna naselja i stare urbane celine Ulcinja, Bara, Budve, Kotora i Herceg Novog.
Priroda[uredi | uredi izvor]
Pored zaliva Boke, u jugoistocnom Primorju (crnogorskom primorju u širem smislu) ističu se Budvanski i Barski zaliv i zatoni Petrovca, Lučice, Buljarice, Ulcinja i dr. Zatoni su postali abrazijom u mekim stenama, a između njih su poluostrvski vrtovi od krečnjaka ili silikatnih stena. U mekim flišnim stenama razvile su se i primorske zaravni - Budvansko, Buljaričko, Barsko i Ulcinjsko polje sa Zočajskim blatom i Šaškim jezerom.
Obalska zona jugoistočnog Primorja je visoka i izgrađena od krečnjaka, iza kojih se nalazi flišna zona. Cela obala od Budve do Spiča odlikuje se visokim klifovima od trijaskih krečnjaka, čiji slojevi padaju prema kopnu, dok su glave slojeva okrenute ka moru. Abrazija je mestimično probila klifove i 120 m široku krečnjačku barijeru i zasla u flišnu zonu iza krečnjaka. Posto je fliš mekši i lakše se abradira, u njemu su stvoreni polukružni zatoni sa krečnjačkim rtovima na krilima i niskim peskovitim zalima u zaleđu (poznata zala paštrovičkog Primorja). Ulcinjska obala sastoji se od mekših i čvrstih stena, te je sa selektivnom abrazijom izgrađena nazupčana obala. Klinasti zatoni u mekšim stenama uvlače se između rtova od otpornijih stena.
Pored zala u juogistočnom Primorju se ističe još jedan interesantan oblik abrazione akumulacije. Ostrvce i grad Sv. Stefan, spojeni su pešanom prevlakom (tombolom) sa susednim kopnom, te je ostrvce preograđeno u poluostrvo. Isti je slučaj sa školjem od trijaskih krečnjaka na kojem leži Budva.
Slično Lovćenu, koji se diže iznad Boke, u paštrovićko-ulcinjskom Primorju javljaju se tri planine, koje su po položaju primorske, ali visinom premasušu gornju granicu do koje dopire Primorje u kontinentalnom zaleđu. To su planine: Rumija, Sutorman i Sozina.
Rumija (1 593 m) se diže iznad skadarskog jezera i Barskog polja. Ova krečnjačka planina pruža se dinarski. Greben joj je razbijen dubokom presedninom (Bijela skala, 903 m), preko koje vodi put od Bara do sela pored Skadarskog jezera. Niži delovi Rumije su pošumljeni, a planinski greben je go. Rumija se prema severozapadu nastavlja na Sutorman.
Planina Sutorman (1 182 m) je odvojena od Rumije presedlinom Sutorman, čije se dno nalazi na nadmorskoj visini od 844 m. Ova presedlina između Rumije i planine Sutormana, odnosno Sozine, nalazi se na 8 km severno od Bara. Preko presedline prelazi put između Bara i Virpazara, koji spaja Zetsku ravnicu i Skadarsku potolinu sa Jadranom.
Planina Sozina (934 m) diže je južno od izvorišnih krakova reke Crnkice, severozapadno od Sutormana.
Stanovništvo[uredi | uredi izvor]
Stanovništvo ovog dijela Crne Gore je dosta heterogeno, uz relativnu većinu crnogorske nacije. Vjerski je apsolutna većina pripadnika Srpske pravoslavne crkve, a jezički, većinski se govori Srpski jezik.
Naselja[uredi | uredi izvor]
Budva je jedno od najstarijih naselja na Jadranu. Leži na otvorenoj obali i nema prirodnu luku. Pored savremenog dela Budve, u ovom poznatom turističkom mestu ističe se stari deo grada. Uske i krivudave ulice, višespratne kuće i visoki bedemi oko celog grada čine Budvu tipičnim sedozemnim primorskim gradom.
.jpg)
Sveti Stefan je malo ostrvo spojeno peščanom tombolom, te je pretvoreno u poluostrvo. Ovo nekadašnje ostrvce pokraj Budve postalo je grad-hotel sa 133 najmodernija apartmana. Sveti Stefan je 1912. Godine dostigao najveći broj stanovnika, 150.
.jpg)
Ulcinj ima 6000 stanovnika je najjužniji i poslednji grad naše jadranske obale. Ovaj grad je udaljen od Bara 32 km, od Titograda 159 km, a od granice prema Albaniji samo 11 km. Ulcinj je 1925. godine imao 3704 stanovnika a 1961 5705. Heterogeno stanovništvo grada čine Crnogorci, Srbi, Albanci, Turci. Ulcinj je bogat zelenilom mediteranske flore.
_03.jpg)
Turizam[uredi | uredi izvor]
Glavni turistički centar Crne Gore je Budva. Pored nje, Crna Gora ima još mnogo važnih turističkih gradova od kojih su najpoznatiji: Bar, Ulcinj, Petrovac, Bečići, Kotor, Herceg Novi i Tivat. Pored gradova na Crnogorskom primorju su izuzetno popularna manja turistička naselja. Ona su postala toliko popularna zbog svoje bogate istorije ili lijepe prirode i ambijenta. Među njima posebno se ističu Perast, Prčanj, Kumbor, Buljarica... Takođe na Crnogorskom primorju postoje mnogi hotelski kompleksi. Mnogo je popularan grad-hotel Sveti Stefan koji je u stvari poluostrvo. Zbog povoljnih prirodnih uslova razvijeni su mnogi kopneni i vodeni sportovi koji privlače turiste.
Istorija[uredi | uredi izvor]
Dok Crna Gora u vreme knjaza Nikole nije dobila izlaz na more u Baru i Ulcinju, primorje niko od vladarske dinastije Petrovića nije smatrao Crnom Gorom niti žitelje Crnogorcima, nego Primorcima. Crnogorsko primorje postaje crnogorsko širenjem crnogorske države. Petar Prvi Petrović piše: "...svakome Primorcu kako i Cernogorcu... Vi znate kad bi Cernu Goru, Bože zastupi, poharao, ne bi ni Primorje poštedio...12.avg.1796." [1] Primorje Crne Gore se odlikuje veoma bogatom i raznovrsnom istorijom. Postoje tragovi o postojanju čovjeka na ovom prostoru još u praistoriji. U Lipcima postoji pećina sa praistorijskim crtežima koji prikazuju lov na jelene. Grad Risan u Bokokotorskom zalivu je bio glavni grad Ilirske države sve dok taj prostor nisu osvojili Rimljani. Iz perioda srednjeg vijeka su ostale mnoge tvrđave i stari gradovi. Do danas su se najbolje očuvali stari gradovi Bar, Budva, Kotor, Herceg Novi i Ulcinj.
Galerija[uredi | uredi izvor]
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Izvori[uredi | uredi izvor]
- M. Radović, Turizam Crnogorskog primorja, potencijali uspona priobalnog područja SR Crne Gore, Titograd 1975.
- M. Vasović, Geografske odlike Crne Gore, Beograd 1976
- Tekst dr. Miljana Radovića univ. prof Ekonomskog fkulteta i člana Predsedništa CK SKJ Titograd u Enciklopediji Jugoslavije JLZ Zagreb 1982.
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Petrović Njegoš, Petar I (2015). Sveti Petar Cetinjski, Između molitve i kletve, sabrana djela, str 223., pismo br. 58, Petar Prvi Grbljanima. Cetinje: Svetigora.