Đorđo Vazari
| Đorđo Vazari | |
|---|---|
 Vazarijev autoportret | |
| Lični podaci | |
| Datum rođenja | 30. jul 1511. |
| Mesto rođenja | Areco, Firentinska republika |
| Datum smrti | 27. jun 1574. (62 god.) |
| Mesto smrti | Firenca, Firentinska republika |
| Umetnički rad | |
| Pravac | Renesansa |
| Uticaji od | Andrea del Sarto, Mikelanđelo |
| Najvažnija dela | Životi slavnih italijanskih arhitekti, slikara i vajara |
Đorđo Vazari (ital. Giorgio Vasari; Areco, 30. jul 1511 — Firenca, 27. jun 1574) bio je italijanski maniristički slikar, arhitekta i pisac poznate knjige „Životi najsjajnijih slikara, vajara i arhitekata”.[1] Radio je u galeriji Ufici (ital. Uffizi). Značajan je kao istoričar umetnosti. Njegovo delo Le vite de' più eccellenti pittori, scultori e architettori (Životi najsjajnijih slikara, vajara i arhitekata) predstavlja zbirku od približno 200 biografija renesansnih italijanskih umetnika. Delo je posvećeno Kozimu I Medičiju. Prvi put je objavljeno 1550. i prerađeno 1568. godine. Vazarijevo vrednovanje venecijanske umetnosti obojeno je njegovom velikom pristrasnošću prema svemu što dolazi iz Firence. Takođe, zbog obožavanja Mikelanđela potcenjuje vrednost drugih. Ipak, uprkos izvesnim netačnostima, Vazarijeva knjiga je izuzetno značajan izvor informacija koji se odnosi na istoriju renesansne umetnosti. Prvi kompletan prevod na engleski jezik pojavio se 1850. godine.
Detinjstvo i mladost[uredi | uredi izvor]
Vazari je rođen u Arecu, koji je u to vreme pripadao Republici Firenci. Otac mu se bavio ornamentalnom grančarijom (izrada ukrasnih posuda) ali 1527. godine umire od kuge. Preporučen u ranom uzrastu od svog rođaka Luke Sinjorelija, Vazari postaje učenik Guljerma de Marsilje, veštog slikara vitraža. Nakon smrti oca, sa svojih šesnaest godina ovog puta na preporuku kardinala Silvija Paserinija, poslat je u Firencu gde se pridružuje krugu Andreje del Sarta i njegovim učenicima Fiorentinu i Pontormu. U Firenci stupa u kontakt sa nekima od vodećih humanista i njegovo humanističko obrazovanje biva ohrabreno. Sprijateljio se sa Mikelanđelom koji je nedugo zatim pozvan da dođe u Rim, ali će njegov slikarski stil vremenom značajno uticati na Vazarijev. Kako bi mogao da izdržava porodicu, počeo je da izučava arhitekturu ne bi li zaradio dovoljno novca da uda jednu od svojih sestara, a drugu smesti unutar zidina Areca.[2]
Nakon ubistva njegovog pokrovitelja, vojvode Alesandra, Vazari odlučuje da napusti Firencu. Lutao je od grada do grada, popunjavajući sveske beleškama i skicama. Kardinal Ipolito de Mediči, papa Kliment VII i vojvoda Kozimo I Mediči su ga sukcesivno angažovali. Na relaciji Rim-Firenca radio je kao slikar, a tokom tog perioda počeo je da razrađuje ideju pisanja knjige o umetnicima. Jedne večeri, u kući kardinala Farnesea, verovatno 1546. godine, biskup Noćera govorio je o potrebi za književnim delom koje bi obuhvatalo sve poznate umetnike. Vazari se dobrovoljno javio da pomogne Paolu Đoviju u projektu, ali kada je Đovio odustao od pisanja knjige, Vazari je odlučio da nastavi sa pisanjem.
Slikarstvo[uredi | uredi izvor]
U tridesetim Vazari je bio dobro plaćen i uspešan slikar, čiji su radovi bili više ili manje u Mikelanđelovom stilu. Mnoge njegove slike i dalje postoje, najvažnije su naslikane na zidovima i plafonu sale Kozimo u Palaco Vekio u Firenci, gde su on i njegovi pomoćnici angažovani od 1555. godine. Samostalno je pristupio izradi freski unutar ogromne kupole Duoma, koje su kasnije završene od strane Federika Cukara i njegovog pomoćnika Đovanija Baldučija. Pomagao je i u organizaciji ukrašavanja Studiola, male slikarske sobe sa koritastim svodovima, koja se nalazi unutar Palaco Vekio objekta.
Arhitektura[uredi | uredi izvor]
Vazari je verovatno bio uspešniji kao arhitekta, nego kao slikar. Njegova Lođa duž galerije Ufici[1], pokraj reke Arno, omogućava neometano pružanje pogleda do njenog suprotnog dela dugačkog i uskog dvorišta. Predstavlja jedinstveno delo urbanizma koje prostoru omogućava da funcioniše kao javni trg, ali i kao kratka ulica u renesansnom stilu. Pogled na Lođu sa reke otkriva da je ona, zajedno sa Vazarijevim koridorom, jedna od retkih građevina koja je okrenuta ka reci i da se uklapa u njen ambijent ne narušavajući ga.
Vazarijev koridor predstavlja uzdignut, zatvoreni prolaz, koji je građen 1564. godine po nalogu vojvode Kozima sa ciljem spajanja Palaco Vekio sa Palaco Piti koja se nalazi na drugoj obali reke Arno. Na svom putu, koridor prolazi pored galerije Ufici, iznad krovova nekoliko objekata duž obale reke, zatim prelazi preko mosta Ponte Vekio, zaobilazi toranj Maneli jer tadašnji vlasnici nisu hteli da dozvole gradnju kroz toranj, te se koridor opet proteže iznad nekoliko zgrada, sve do spajanja sa palatom Piti. Kozimo I Mediči želeo je izgradnjom ovog koridora da se neometano i slobodno kreće između svoje rezidencije i zgrade Vlade, a Vazari mu je to omogućio nakon 5 meseci gradnje. Danas je većina koridora zatvorena za posetioce.
Takođe je renovirao srednjevekovnu baziliku Santa Marija Novela i crkvu Svetog Krsta, obe u Firenci.
Vazari je 1562. godine, u gradu Pistoja izgradio osmougaonu kupolu na bazilici Gospe poniznosti, koja je važan primer visoke renesansne arhitekture.[3]
Životi slavnih italijanskih arhitekti, slikara i vajara[uredi | uredi izvor]
Često nazivan "prvim istoričarom umetnosti",[4] Vazari je izmislio žanr enciklopedije sa biografijama umetnika napisavši 'Le Vite de' più eccellenti pittori, scultori, ed architettori' (Životi slavnih italijanskih arhitekti, slikara i vajara). Delo je posvećeno velikom vojvodi Kozimu I i prvi put je objavljeno 1550. godine. Prvi je koristio termin "renesansa" (rinascita) u štampi, iako je svest o "preporodu" u umetnosti visila u vazduhu još od doba Albertija koji je bio odgovoran za upotrebu termina gotička umetnost, iako je koristio samo reč "gotička" jer ju je poistovećivao sa "varvarskim" germanskim stilom. Delo "Životi" takođe uključuje rasravu o tehničkim metodama u umetnosti.[5] Knjiga je delimično prepisana i proširena 1568. godine, sa dodatim portretima umetnika u drvorezu.
Rad ima doslednu i zloglasnu pristrasnost u korist firentinskih umetnika i ima tendenciju da im pripisuje sve izume koji su oktriveni tokom renesanse - na primer, izum graviranja. Mletačka umetnost je zajedno sa umetnostima iz drugih delova Evrope sistematski ignorisana u prvom izdanju. Između prvog i drugog izdanja, Vazari je posetio Veneciju i zato je u drugom izdanju veća pažnja posvećena venecijanskoj umetnosti (konačno je uključen i Ticijan) ali je to učinio bez neutralne tačke gledišta. Vazarijeve biografije su često prožete sa nekim tračevima. Mnoge njegove anegdote imaju istinite delove, ali ima i onih koje su fiktivne, poput priče o mladom Đotu kako crta muvu na površini slike koja je delo Čimabue, koju je stariji majstor u više navrata pokušavao da očisti, zapravo je anegdota koja se pripisuje antičkom grčkom slikaru Apelu. Nije se skoncentrisao na tačne datume kao što bi to moderni istoričari umetnosti uradili, a biografije su najpouzdanije za umetnike koji su živeli u njegovo doba ili u neposrednoj prošlosti. Moderna kritika - sa novim materijalima koje otvara istraživanje - ima ispravljene mnoge njegove tradicionalne datume i atribucije.
Vazari uključuje skicu sopstvene biografije na kraju dela, i beleži dodatne detalje o sebi i ljudima iz njegovog života poput Lazara Vazarija i Frančeska Salvatija.
Đorđo Vazari - O Leonardu da Vinčiju[uredi | uredi izvor]
Leonardo da Vinči se bavio i vajarstvom, u svojoj mladosti izradio je u zemlji nekoliko ženskih glava sa osmehom na licu, koje su kasnije izrađene u gipsu, kao i neke dečje glave, koje izgledaju kao da su izašle iz ruke majstora, bavio se i arhitekturom, radeći mnoge nacrte i opise raznih zgrada, on je prvi, iako još mlad, poveo razgovor o korišćenju reke Arna i spajanju Pize i |Firence pomoću kanala.
Radio je nacrte mlinova, valjaonica i sprava koje se pokreću pomoću pritiska vode, no pošto je želeo da mu poziv bude slikarstvo, mnogo je izučavao slikanje o prirodi, a ponekad je pravio i modele u zemlji, preko kojih je stavljao nakvašene i premazane zemljom krpice... Osim toga, slikao je i na hartiji tako pažljivo i savršeno da još niko nije postigao tu tananost. I tako je svakodnevno radio modele i nacrte pokazujući kako se sa lakoćom mogu otkloniti smetnje planina i probijanjem tunela spojiti dve doline, kako se pomoću zavrtnja, čekrka i poluga mogu podizati i pomerati vrlo veliki tereti, pronašao je i način čišćenja pristaništa i cevi za izvlačenje vode sa niskih mesta, jer ovaj um nikada nije prestajao da mašta, njegovi crteži tih zamisli i izuma, od kojih sam i ja mnoge video, rasuti su po našoj umetnosti...
U vreme kada je umro Đovani Galeato, vojvoda od Milana, koga je nasledio Lodoviko Sforca, 1494. godine, dovedu Leonarda, već na glasu, u Milano da svira vojvodi koji je mnogo uživao u muzici na liri. Leonardo je poneo ovaj instrument, izgrađen njegovom rukom, velikim delom u srebru i u obliku konjske lobanje - neobična i nova stvar koja je davala harmoničniji i zvučniji ton. Stoga je Leonardo pobedio sve muzičare koji su se ovde okupili da sviraju. Osim, toga, bio je najbolji improvizator stihova u svoje doba. Kad je čuo divan način Leonardovog izlaganja, vojvoda se toliko oduševio njegovim vrlinama da je to bilo gotovo neverovatno. Na njegovo traženje Leonardo je za oltar izgradio sliku rođenje Hristovo koju je vojvoda poslao caru.
Izradio je takođe u Milanu u manastiru dominikanske braće Santa Marija dela Gracija i jednu Tajnu večeru - vrlo lepo i izvanredno delo...
Sjajem svog lika (Leonardo) izvanredne lepote razvedravao je svaku ožalošćenu dušu, a njegove reči su ubeđivale i najuporniji duh. Svojom snagom zadržavao je svaki razbuktali bes, a desnom rukom savijao je alku na zidu ili konjsku potkovicu, kao da su od olova. Darežljivo je okupljao i gostio svakog čoveka, bio on siromašan ili bogat, samo ako je imao duha i vrline. Ukrašavao je i ulepšavao svaku i najnečasniju i najogoleliju sobu i najmanjim svojim delom, zato je Firenca zaista dobila veliki poklon Leonardovim rođenjem dok je njegovom smrću beskrajno izgubila. U slikarstvu je pronašao nov način rada uljanim bojama dodajući izvesne tamne tonove, pomoću kojih su moderni slikari dali mnoge snage i reljefnosti svojim figurama. U vajarstvu se ogledao sa tri figure u bronzi koje se nalaze iznad vrata crkve San Đovani sa severne strane, a koje je izradio Đovani Frančesko Rustiči po zamisli Leonardovoj, ova su dela rađena po najlepšem crtežu i tako odlivena da se do danas tako nešto nije videlo.
Leonardo nam je ostavio anatomiju konja i još savršeniju anatomiju čoveka...[6]
Đorđo Vazari - O Mikelanđelovoj statui David[uredi | uredi izvor]
... Stoga je Mikelanđelo izradio model u vosku, prikazavši kao simbol borca jednog malog Davida sa praćkom u ruci, da onom koji upravlja ovim gradom ukazuje kako treba žestoko da ga brani i da bude pravedan, kao što je i David branio svoj narod i upravljao pravedno, a započeo ga je u starateljstvu crkve Santa Marija del Fjore, gde je napravio radionicu, zatvorivši je potpuno daskama i okruživši mermer da ga niko ne bi video, stalno radeći priveo je to delo kraju sa najvećim savršenstvom...
Dogodilo se međutim da je Pjer Soderini (upravnik Firence) kome se mnogo svideo David kad ga je video postavljenog, rekao Mikelanđelu, dok ga je ovaj na nekim mestima doterivao, da mu se čini da je nos na kipu prevelik. Mikelanđelo je primetio da se gonfalonijer (upravnik) nalazi ispod džina i da mu pogled odande ne dopušta da utvrdi pravo stanje, ali da bi ga zadovoljio, pope se na skelu, koja je bila u visini ramena uzevši na brzinu u levu ruku dleto i malo praha od mermera, koji se nalazio na daskama skele, on poče olako da udara dletom puštajući pomalo prah i ne dirnuvši nos. Zatim pogledavši dole u pravcu gonfalonijera koji je posmatrao reče: "Pogledajte ga sada". "Meni se više sviđa" reče gonfalonijer, "Oživeli ste ga". Mikelanđelo siđe, pun sažaljenja prema ljudima koji se prave da razumeju a i sami ne znaju šta govore...[6]
Đorđo Vazari - O Mona Lizi[uredi | uredi izvor]
Primio se Leonardo da Vinči da za Frančeska Đokonda izradi portret njegove žene Mona Lize i, mada je radio četiri godine, nije uspeo da ga završi, ovo se delo nalazi kod francuskog kralja Fransoa I u Fontenblou (dvorac kod Pariza).
Onaj ko želi da vidi u kojoj umetnost može podražavati prirodu lako će to razumeti na ovoj slici, ovde su izražene i najmanje pojedinosti koje se mogu naslikati samo velikom veštinom. Oči imaju sjaj i vlažnost živih bića, a okružene su crvenkastomodrom bojom i trepevicama, što se može izvesti samo krajnjom tananošću. I obrve su izrađene lično, i kao da dlake rastu iz mesa, negde gušće a negde ređe, raspoređene prema porama kože, tako da izgledaju ne može biti prirodnije. Nos sa onim lepim ružičastim i nežnim otvorima izgleda kao u živog čoveka. Malo otvorena usta, koja se svojim krajevima i crvenilom spajaju sa bojom lica, ostavljaju utisak istinitog mesa i krvi a ne boje. U udubljenju na vratu pažljivi posmatrač će primetiti kucanje žile kucavice, i zaista se može reći da je ova slika naslikana tako da će pred njom zadrhtati i uzmaći svaki odvažniji umetnik ili bilo ko drugi. Leonardo je pribegao i ovom načinu rada, kako je Mona Liza bila vrlo lepa on je za vreme slikanja okruživao raznim sviračima, pevačima i lakrdijašima koji su je uveseljavali da bi se izbegao onaj melanholični izraz, obično neizbežan na portretima, na Leonardovoj slici je osmeh toliko prijatan da izgleda pre božanski nego ljudski, i zbog toga je portret ove žene smatran izvanrednom tvorevinom, jer ona ni u životu nije izgledala drukčija...[6]
Đorđo Vazari - O Mikelanđelu Buonarotiju[uredi | uredi izvor]
Mikelanđelo Buonaroti je bio mnogo predan umetnosti, videvši da mu je svaka stvar, ma koliko bila teška, polazila za rukom, jer je od prirode imao izvanredan dar i sposobnost za te uzvišene crtačke veštine. Da bi se što više usavršio, često se bavio anatomijom, secirajući leševe, da bi video sklop i veze kostiju, mišića, nerava, vena, različite pokrete i sve položaje tela, i ne samo kod ljudi nego i kod životinja. Iako je bio bogat, živeo je kao siromah, nikada ili vrlo retko pozivao je nekog prijatelja da jede sa njim i nije želeo da prima poklone, jer mu se činilo da bi se uvek osećao obavezan prema onome ko bi mu nešto poklonio. Zbog te umerenosti bio je uvek vrlo svež i malo je spavao...
Mikelanđelo je imao dobro pamćenje. Kada bi samo jednom video nečije odelo, on bi ga zapamtio veoma tačno i koristio se njime a da to niko nikada nije primetio. Nikada nije napravio nijedno delo koje bi se podudaralo s drugim, jer se sećao svega šta je radio.
Pored svega toga, on je nalazio zadovoljstva u druženju sa izvesnim ljudima po svome ukusu, kao što je bio Menigela iz Valdarna, osrednji i nezgrapni slikar, ali vrlo prijatan čovek, koji je ponekad dolazio kod Mikelanđela da zatraži crtež za Sv. Roka ili Sv. Antonija, koje je on onda malao za seljake. Mikelanđelo je bio težak kada je trebalo raditi za kraljeve, ali je u ovom slučaju pristajao odmah, ostavljajući svaki posao i crtao bi jednostavne crteže, koji su odgovarali načinu i želji ovog slikara. Između ostalog, molio ga je da mu izradi model za jedno raspeće, koje je bilo vrlo lepo, a prema kojem je Menigela izradio kalup i pravio ih od kartona i drugih smesa, prodajući ih po selima, čemu se Mikelanđelo mnogo smejao...
Moram još reći da je telesna konstrukcija tog čoveka (Mikelanđela Buonarotija) bila vrlo zdrava, jer je bio suv, žilav i mada je kao dete bio slabunjav, a kao zreo čovek preležao dve ozbiljne bolesti, podnosio je uvek svaki napor... Bio je srednjeg rasta, širokih ramena, ali vrlo srazmeran u ostalim delovima tela... Lice mu je bilo okruglo, čelo četvrtasto i prostrano, sa sedam bora...[6]
Prevodi Vazarijevog dela na srpski jezik[uredi | uredi izvor]
Do sad su poznata tri izdanja, prevoda Ivanke Jovičić, i to: (1) Beograd, Kultura, 1961; (2) Beograd, Terra-press, Pirg, 1995, i (3) Beograd, Libretto, 2000.
Socijalni status[uredi | uredi izvor]
Vazari je uživao visoku reputaciju tokom života koja mu je donela dosta bogatstva. U rodnom Arecu je 1547. godine sagradio kuću (koja je danas muzej u njegovu čast), a zidove i svodove je ukrasio sa slikama. Izabran je i u opštinsko veće svog rodnog grada da bi vremenom stigao do prestižne funkcije gonfalonijera (zastavnik pravde).
Tokom 1563. godine, pomogao je u osnivanju "Akademije umetnosti crtanja" u Firenci, zajedno sa velikim vojvodom Kozimom I i Mikelanđelom kao "vođom" institucije i 36 umetnika odabranih za članove.
Galerija[uredi | uredi izvor]
.jpg)
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b Mišić, Milan, ur. (2005). Enciklopedija Britanika. V-Đ. Beograd: Narodna knjiga : Politika. str. 8. ISBN 86-331-2112-3.
- ^ „Arhivirana kopija”. Arhivirano iz originala 10. 04. 2008. g. Pristupljeno 25. 12. 2014.
- ^ Bershad, Mangone & Hexham 2001, str. 139.
- ^ Vasari, Giorgio. Arhivirano na sajtu Wayback Machine (14. januar 2015)Dictionary of Art Historians, 2013. pristupljeno: 25.12.2014.
- ^ Vasari, Giorgio. (1907) Vasari on technique: being the introduction to the three arts of design, architecture, sculpture and painting, prefixed to the Lives of the most excellent painters, sculptors and architects. G. Baldwin Brown Ed. Louisa S. Maclehose Trans. London: Dent.
- ^ a b v g Iz knjige Životi slavnih slikara, vajara i arhitekata
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Bershad, David; Mangone, Carolina; Hexham, Irving (2001). The Christian Travelers Guide to Italy. Harper Collins. str. 139. ISBN 978-0-310-22573-7.
- Rečnik umetnosti i umetnika, Herbert Rid (savetnik izdanja), Nikos Sangos (preradio, dopunio i osavremenio), prevod Ljiljana Petrović, Svetovi, Novi Sad, 1997 — 2000.
- Životi slavnih slikara, vajara i arhitekata, Đorđo Vazari, Libretto, Beograd. 2000. ISBN 81801740 nevažeći ISBN.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
Copies of Vasari’s Lives of the Artists online:
- “Giorgio Vasari's Lives of the Artists.” Site created by Adrienne DeAngelis. Now largely completed in the posting of the Lives, intended to be re-translated to become the unabridged English version.
- “Le Vite." 1550 Unabridged, original Italian.
- “Stories Of The Italian Artists From Vasari.” Translated by E L Seeley, 1908. Abridged, in English.
- Le Vite - Edizioni Giuntina e Torrentiniana
- Gli artisti principali citati dal Vasari nelle "Vite" (elenco) Arhivirano na sajtu Wayback Machine (13. decembar 2020)
- Excerpts from the Vite combined with photos of works mentioned by Vasari.
- Ko je ko u renesansi („Politika“, 25. april 2011)
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
| Akademske | |
| Umetničke | |
| Ljudi | |
| Ostale | |
