Jugoslovensko kraljevsko ratno vazduhoplovstvo

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Jugoslovensko kraljevsko ratno vazduhoplovstvo
Oznaka JKRV
Postojanje1918–1941.
Zemlja Kraljevina Jugoslavija
DeoJugoslovenske vojske
ŠtabZemun
Komandanti
Komandantbrigadni general Borivoje Mirković poslednji
Piloti 51. vazduhoplovne grupe Šestog lovačkog puka pored lovca IK-3.

Jugoslovensko kraljevsko ratno vazduhoplovstvo (JKRV) je bilo ratno vazduhoplovstvo Kraljevine Jugoslavije. Postojalo je od 1918. do 1941, kao deo Jugoslovenske vojske (JV).

Formiranje 1918—1921[uredi | uredi izvor]

Ratna avijacija, u sklopu vojske SHS (kopnene), postepeno se razvijala u samostalni vid, koji će pratiti tehnički razvoj i razvoj vojne doktrine u svijetu. Uporedo sa stvaranjem kadrovske osnove, iznalazila su se i materijalna rješenja, što će dovesti do razvoja domaće avio-industrije.[1]

Iz ratnih operacija izašla je srpska „Avijatika“, koja je raspolagala sa dvije eskadrile (1. i 2. srpska) i više pomoćnih jedinica. U maju 1918. imala je 62 oficira, 53 podoficira i 337 kaplara i redova. Za vrijeme proboja Solunskog fronta, Avijatika je raspolagala sa 71 avionom različitog tipa, od kojih su polovina bili bombarderi „brege XIV“ i lovci „spad“. Srpske eskadrile raspolagale su, osim toga, sa oko 60 aviona za izviđanje i vazdušnu borbu. Nakon proboja Solunskog fronta, Avijatika je prebazirala u etapama do Beograda i Novog Sada. Međutim, bez obzira na naziv srpska, ova avijacija je bila pod francuskom komandom za vrijeme „ratnog stanja“ i podređena njenoj Ugarskoj vojsci (Armée de Hongerie). Francuski komandant Aeronautike srpske vojske imao je prema komandantu Aeronautike ugarske vojske položaj komandanta armijske aeronautike. Da bi se olakšalo komandovanje, veze i snabdijevanje, kao i rukovanje materijalom vazduhoplovnih jedinica srpske i ugarske vojske i da bi se postigla ušteda osoblja, Komanda savezničke vojske (Carigrad) izdala je 2. juna 1919, naredbu o formiranju jedinstvenog parka za snabdijevanje u Novom Sadu (Park Srpske vojske) za 508. eskadrilu ugarske vojske, te 521. i 523. srpsku eskadrilu (1. i 2. eskadrila). Za komandanta jedinstvenog parka bio je određen poručnik Koste (fr. Coste).[2]

Dostavljajući ministru vojnom i mornarice projekat „Nove formacije mirnog doba“, Vrhovna komanda je 1. marta 1919, predvidjela da izvan armijskog sastava (armijskih oblasti) bude „Vazduhoplovna komanda“. Prema projektu, ona je trebalo da ima: štab, školu, park i četiri eskadrile (za svaku armijsku oblast po jedna). Sazrijevanjem uslova, popunom ljudstva iz redova bivših oficira k. i c. vojske, te upotrebom trofejnog materijala, formiraće se predviđena komanda u Novom Sadu, gdje se nalazila jedna eskadrila i pilotska škola. Po jedna eskadrila bila je u Zagrebu, Sarajevu i Skoplju, a po jedno odjeljenje u Mostaru i Ljubljani. Prema vojno-teritorijalnoj podjeli iz 1919, obrazovane su četiri vazduhoplovne oblasne komande sa sjedištem u Novom Sadu, Zagrebu, Skoplju i Sarajevu. U Ministarstvu vojnom i mornarice osnovano je, početkom oktobra 1920, „Odjeljenje za vazduhoplovstvo“. U nadležnosti Odjeljenja, na čijem čelu je stajao načelnik (generali ili pukovnik) nalazilo se komandovanje, organizacija, formacija i dislokacija vojnog vazduhoplovstva. Odjeljenje se brinulo o popuni ljudstvom, cjelokupnoj nastavi, nabavi za tehničko održavanje na savremenoj visini (ukoliko to nije bilo u nadležnosti drugih odjeljenja MVM). Sve ono što se odnosilo na usavršavanje i spremu vojnog vazduhoplovstva kao i dobranu zemlje iz vazduha, bilo je u njegovoj nadležnosti. Budući da je bilo tek u povoju, civilno vazduhoplovstvo je, prema odredbama Uredbe o ustrojstvu Odjeljenja za vazduhoplovstvo, bilo u njegovoj nadležnosti, kao i cjelokupan razvoj domaće avio-industrije. Uredba je predviđala mogućnost da vazduhoplovne jedinice mogu biti pridodate pojedinim komandama u „vojsci“ (ostala dva vida) za vršenje vojno-policijske i vojnokontrolne službe u unutrašnjosti zemlje i na graničnim frontovima, kao i u ratnim operacijama. Odjeljenje se dijelilo na tri „odseka“[3]:

  • Prvi odsjek vodio je brigu i imao u nadležnosti: upravu i komandovanje, formaciju i dislokaciju, naoružanje, taktiku u vazduhu, nastavu i obuku, mobilizaciju i demobilizaciju, odbranu u vazduhu na pozadinskoj zoni i dr.
  • Drugi odsjek je imao u nadležnosti održavanje veze sa Odjeljenjem za mornaricu radi organizacije i razvoja „hidro-Aeronautike“, te vazduhoplovnu službu u mornarici (svi poslovi koji stoje u vezi sa tim).
  • Treći odsjek imao je u svojoj nadležnosti odnos sa industrijom i zanatom, vezu sa civilnim nadleštvima, kontrolu međunarodnih konvencija o vazdušnom saobraćaju i dr.[4]

Nakon Uredbe, Vazduhoplovna komanda u Novom Sadu preimenovana je u I vazduhoplovnu komandu, čija je formacija dopunjena borbenim (lovačkim) eskadrilama, izviđačkom školom, školom za rezervne oficire (đačkom četom) i dr., a Vazduhoplovna komanda u II vazduhoplovnu komandu s pilotskom školom. Svakoj armijskoj oblasti bila je pridodata po jedna eskadrila. U Novom Sadu (Petrovaradinu) formiran je vazduhoplovni arsenal. Osim navedenih škola (u Mostaru je bila pilotska za podoficire), do 1921. bila je formirana škola za rezervne vazduhoplovni oficire u Valjevu i mehaničarska škola za podoficire u Petrovaradinu.[4]

Zbog opšte nestašice materijala, u tom periodu nisu vršene nabavke, zbog nestašice goriva eskadrile nisu često bile u mogućnosti da izvršavaju borbene zadatke. Tek u 1922. godini ispitivane su mogućnosti nabavke aviona iz vana. General Milan Uzelac, komandant vazduhoplovstva, boravio je u Ujedinjenom Kraljevstvu da ispita mogućnost prihvaćanja jednog „bristola“ za jugoslovensku avijaciju.[4]

U borbama koje su vođene od 1918. do 1921. avijacija je najčešće korištena za izviđanje, uz nekoliko bombarderskih akcija na Albanskom frontu, 1920. i 1921.[4]

Razvoj od 1923. do 1939.[uredi | uredi izvor]

Godine 1923. hidroavijacija je izdvojena i stavljena pod komandu Odjeljenja za mornaricu, a Vazduhoplovni arsenal je promijenio ime u Vazduhoplovno-tehnički zavod. Godine 1927. je osnovana Komanda vazduhoplovstva u rangu armijske oblasti. Tada su od 1. i 2. vaz. komande i vazd. oblasne komande formirani pukovi mješovitog sastava od 2-3 vaz. grupe. Godine 1930. pukovi postaju dijelovi mješovitih vaz. brigada sa 2 do 3 puka. U 1937. dolazi do podjele letačkih od neletačkih jedinica i osnivaju se vaz. baze kao organi za snabdijevanje i materijalno-tehničku podršku. Tako su postojale vaz. baze 1. reda za vaz. puk, 2. ili 3. reda za vaz. grupu ili posebnu jedinicu.

U Novom Sadu je 1925. formirana Komanda vazduhoplovnih stručnih škola. Godine 1936. do 1937. je dio osoblja iz pomorskog vazduhoplovstva izvršio preobuku za mehaničare, električare i radio operatere radi jačanja stručnosti. Poslije 1938. dio podoficira se prekvalifikuje u mehaničare u vaz. školi Divulje.

Nastava letača je bila uglavnom usmjerena na tehniku pilotiranja, a taktička obuka je zapostavljena. Teorijsko usavršavanje oficira se svodilo na zimsku nastavu.

Uredba o formaciji vazduhoplovstva iz 1939. predviđala je stvaranje: Štaba komande vazduhoplovstva vojske (generalštabno, ađutantsko i tehničko odjeljenje, meteorološka služba, intendantura i komanda stana), Vazduhoplovstva vrhovne komande, Vazduhoplovstva armija (štab i izviđačka grupa od 2 eskadrile za svaku armiju) i Pomoćnog vazduhoplovstva.

Vazduhoplovstvo dobija novu opremu iz zemlje i inostranstva u ovom periodu. Nove uniforme oficira su propisane u avgustu 1937.[5]

Do Aprilskog rata 1941.[uredi | uredi izvor]

Piloti ispred jugoslovenskog bombardera Dornije D 17 Ka-3.

U vazduhoplovstvu je od starijih aviona Brege-19 i Potez-25 formirano 7 divizijskih grupa sa po 2 eskadrile, po jedna za svaku armiju kopnene vojske. Za potrebe Vrhovne komande formirana je 2. samostalna vaz. izviđačka grupa. Formiran je i novi 2. lovački vaz. puk opremljen avionima Meseršmit Bf 109 i Hoker hariken. Od 1. i 7. bombarderskog vaz. puka formirana je 4. bombarderska vaz. brigada, a iz 1. brigade u Mostar je poslata 81. samostalna bomb. grupa.

Od transportnih, lakih, sanitetskih i aviona za vezu počelo je formiranje pomoćnog vazduhoplovstva, ali do Aprilskog rata nije dovršeno. 1940. u Pančevu je formirana Vazduhoplovna vojna akademija.

Uređenje vazdušne odbrane gradova, garnizona i prometnica završeno je početkom 1940. Jedinice za protivavionsku odbranu (PVO) trupa bile su predviđene samo u ratu. Naoružanje je bilo savremeno ali ga nije bilo dovoljno. Vazduhoplovstvo vrhovne komande imalo je 2 divizije protivavionskih (PAV) topova 75| mm M-37, a svaka armija vojske je imala 1 diviziju PAV topova 75 mm M-37 ili 76.5 mm M-36 i četu reflektora. Svaka divizija imala je mitraljesku četu sa 6 PAV mitraljeza 15 mm M-38 (čehoslovački ZB-60). Odbrana od desanta iz vazduha počinje se organizovati od 16. maja 1940 kad su u svakom garnizonu obrazovana poterna odjeljenja, jačine od voda do bataljona.

U vazduhoplovstvu su juna 1940. aktivirane 4 vaz. brigade i pozvani obveznici, ali su u avgustu mjesecu deaktivirane. Poslije bombardovanja Bitolja od strane Italije novembra 1940. aktivirani su svi lovački pukovi. U martu 1941. i ostale vaz. jedinice su aktivirane. Neke od njih prešle su na ratne aerodrome do 27. marta 1941.

Mobilizacija nije proglašena sve do njemačkog napada ali je 30. marta izdato naređenje za opšte aktiviranje. Do početka Aprilskog rata, jedinice vazduhoplovstva i PVO su bile potpuno mobilisane.

O toku događaja u ratu 1941. vidjeti članak Jugoslovensko kraljevsko ratno vazduhoplovstvo u Aprilskom ratu.

Jugoslovenski lovački avion IK-2.
Jugoslovenski lovački avion Hawker Fury Mk II.
Prototip aviona IK-3 Rogožarski.
Jugoslovenski lovački avion IK-3.
Piloti 51. vazduhoplovne grupe Šestog lovačkog puka pored lovca IK-3.
Jugoslovenski lovci Meseršmit Bf-109 E-3
Jugoslovenski lovac Hariken.
Jugoslovenski višenamenski borbeni avion P-313.
Jugoslovenski bombarder Do-17K.
Lovački avioni JKRV prije rata 1941.
Tip aviona brojnost posada namjena porijeklo
Meseršmit Bf-109 E 61 1 Lovac Njemačka
Hoker hariken Mk.1 38 1 Lovac Velika Britanija
Hoker fjuri Mk.2 30 1 Lovac Velika Britanija
Ikarus IK-2 8 1 Lovac Jugoslavija
Rogožarski IK-3 6 1 Lovac Jugoslavija
Avia BH-33 5 1 Lovac Čehoslovačka
Potez-63 2 3 Lovac Francuska


Bombarderski avioni JKRV prije rata 1941.
Tip aviona brojnost posada namjena porijeklo
Dornije Do-17 K 60 4 Bombarder Njemačka
Bristol Blenhajm Mk. 1 47 3 Bombarder Velika Britanija
Savoja-Marketi SM-79 40 6 Bombarder Italija
Dornije Do J (Val) 10 3 Bombarder Njemačka


Ostali avioni JKRV prije rata 1941.
Tip aviona brojnost posada namjena porijeklo
Brege XIX 60 2 Izviđač i laki bombarder Jugoslavija, po licenci
Potez-25 120 2 Izviđač i laki bombarder Jugoslavija, po licenci
Rogožarski PVT 64 2 Avion za naprednu obuku Jugoslavija
Rogožarski R-100 25 2 Avion za naprednu obuku Jugoslavija
Zmaj Fizir FP-2 23 2 Avion za obuku Jugoslavija
Rogožarski SIM-H 21 2 Avion za obuku Jugoslavija
Zmaj Fizir FN 20 2 Avion za obuku Jugoslavija


Postojao je i manji broj aviona drugih tipova.

Komandanti JKRV[uredi | uredi izvor]

Galerija[uredi | uredi izvor]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Napomene[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Od maja 1941. bio je komandant Jugoslovenskog vazduhoplovstva u egzilu.

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Bjelajac 1988, str. 83.
  2. ^ Bjelajac 1988, str. 83–84.
  3. ^ Bjelajac 1988, str. 84–85.
  4. ^ a b v g Bjelajac 1988, str. 85.
  5. ^ "Vreme", 29. avg. 1937

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • Vojna enciklopedija. Beograd: Vojnoizdavački zavod. 1973. 
  • Mikić, Sava (1933). Istorija jugoslovenskog vazduhoplovstva (na jeziku: (jezik: srpski)). YU-Beograd: Štamparija D. Gregorić. 
  • Bjelajac, Mile (1988). Vojska Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca 1918—1921. Beograd: Narodna knjiga. ISBN 978-86-331-0245-2. 
  • Petrović, Ognjan M. (2/2000). „Vojni aeroplani Kraljevine SHS/Jugoslavije (Deo I : 1918 – 1930)”. Let - Flight (na jeziku: (jezik: srpski)). YU-Beograd: Muzej jugoslovenskog vazduhoplovstva. 2: 21—84. ISSN 1450-684X.  Proverite vrednost paramet(a)ra za datum: |date= (pomoć)
  • Petrović, Ognjan M. (3/2004). „Vojni aeroplani Kraljevine SHS/Jugoslavije (Deo II: 1931 – 1941)”. Let - Flight (na jeziku: (jezik: srpski)). YU-Beograd: Muzej jugoslovenskog vazduhoplovstva. 3: 30—87. ISSN 1450-684X.  Proverite vrednost paramet(a)ra za datum: |date= (pomoć)
  • Ilić, Vidosava (3/2004). „Škole vojnog vazduhoplovstva Kraljevine SHS/Jugoslavije”. Let - Flight (na jeziku: (jezik: srpski)). YU-Beograd: Muzej jugoslovenskog vazduhoplovstva. 3: 88—106. ISSN 1450-684X.  Proverite vrednost paramet(a)ra za datum: |date= (pomoć)
  • Uzelac, Milan (3/2004). „Memoar o organizaciji vazduhoplovstva u Kraljevstvu Srba, Hrvata i Slovenaca”. Let - Flight (na jeziku: (jezik: srpski)). YU-Beograd: Muzej jugoslovenskog vazduhoplovstva. 3: 139—157. ISSN 1450-684X.  Proverite vrednost paramet(a)ra za datum: |date= (pomoć)

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Југословенско_краљевско_ратно_ваздухопловство&oldid=27555651”