Arhitektura ekspresionizma

Erih Mendelson Ajnštajnova kula u Postdamu

Valter Gropijus- spomenik u Vajmaru 1921. godine

Ekspresionistička arhitektura je jedna arhitektura koja je nemački fenomen nastala u godinama posle Prvog svetskog rata. 1913. godine je Adolf Bene arhitekturu Bruno Tauta u časopisu „Pan“ nazvao ekspresionističkom upoređujući je sa slikarskim pravcem ekspresionizma.

Istorija

Iako je 20. vek sebe nazivao modernim nije prestao da se overava smisao ove reči. Primer je traganje za izvorima moderne i interesovanje za secesiju i za ekspresionizam. Zahvaljujući osnivanju nemačkog verkbunda ("Deutsche Werkbund") koji je osnovan 1907. godine i radovima Peter Berensa, Hans Pelciga a i Valter Gropijusa još iz mladosti povezivanje arhitekture i industrije stvara se osnova za novu arhitekturu. Tu je bio u prvom redu značajan Peter Berens u čijem su berlinskom ateljeu radili Le Korbizije, Ludvig Mis van der Roe i Valter Gropijus i koga interesuju redukcije forme na kupu, kocku i krug. Ali ne deluje samo Berns tu je i Hans Pelcig koji radi u jednom sasvim individualističkom stilu i postaje jedan od pionira ekspresionizma u arhitekturi koja kasnije postaje prihvaćena i doživljava kulminaciju i tome stilu pripadaju i kasniji projekti Petera Bernsa. Na presudne korake za nepoznatim odlučuju se zatim mlađi arhitekti kao braća Taut, Gropius Mis van der Roe, i drugi.

Izraz ekspresionistička arhitektura sa pominje u vezi sa imenima Bruna Tota i Erih Mendelsona. U svojim delima oni odbacuju historizam kao i puteve gradnje arhitektonskog dela, geometrizam je zamenjen krivim linijama i arhitektura nastaje kao vajarsko delo a skulptura je preuzimala arhitektonsku tektoniku. Još u delima Antoni Gaudija su određeni neki vidovi deformacija oblika i formi koji će biti razrađeni u arhitekturi ekspresionizma. Od velikog značaja je bilo osnivanje pomenute organizacije verkbund u nemačkoj čiji je cilj bio oplemenjivanje proizvodnog rada putem koordinacije umetnosti, industrije i zanatstva i koji je sebi za cilj stavio da odabire najbolje radove što ih ostvaruje umetnost, industrija i zanatstvo. Verkbund 1914. godine organizuje veliku izložbu kojom skreće pažnju na svoje ciljeve i tu su izložbeni radovi Petera Bernsa, Valtera Gropijusa, Henrija van de Veldea, Bruna Tauta i Josefa Hofmana. Značajno je bilo prekoračavanje granica između pojedinih vrsta u umetnosti. 1918. - 1919. godine su nakon organizovanja prvih grupa kao Most, održane i prve izložbe u kojim su uzeli učešće i arhitekti ekspresionisti. Pod vodstvom Bruna Tota nastaje grupa arhitekata „Arbeitsrat für Kunst“ koja izlazi i sa svojih šest principa nove arhitekture u kojim se proklamuje misao da se sve umetnosti treba da spoje u stvaralački rad arhitekta. Pored toga izlaze i manifesti a i knjige. 1918. – 1921. godine izlazi i prvi manifest Bauhausa (koji je u velikoj meri doprineo povezivanju zanata, industrije i umetnosti) od strane Valtera Gropiusa i s time u vezi i njegovo ekspresionističko delo, spomenik na groblju u Vajmaru. U vezi toga treba pomenuti i utopije koje su karakteristične za ovaj pravac, Ludvig Mis van der Roea iz 1919. – 1921. godine koji su veoma smeli i vizionarski kao projektat staklenih oblakodera „kosti i kože“ oblik staklene građevine sa ogromnim staklenim zidovima.

Posle Prvog svetskog rata se javljaju dve struje jedna kojaje vezana za upotrebu tradicionalnih materijala i individualističko osećanje moderne arhitekture i u čijim se primerimanalaze više dekorativističke građevine, i druga grana koja prekoračivši prag realnosti ostaje na utopijama i kao nerealizovana i postaje prava esencija ekspresionizma i inspiracija u arhitekturi sve do danas. U ovu drugu grupu spada Erih Mendelson sa svojim sasvim izuzetno realizovanim delom Ajnštajnove kule. Neki projekti iz 1919/20. kruga arhitekata kojem pripadaju braća Taut, braća Lukhart, Herman Finsterlin i drugi nose u sebi karakteristiku arhitekture budućnosti koja je fantastična i slobodna i koja će odigrati odlučujuću ulogu ali su ovi projekti u velikom delu projekti Eriha Mendelsona koji se izvršili ogroman uticaj na nemačku arhitekturu.

Ekspresionizam je bio iz gledišta razvoja moderne arhitekture neobično efektan pravac, pun fantazije i novih oblika sa likovnom spontanošću. Nije ga vezivao trajan estetski kanon već potreba za stalnim traganjem i otkrivanjem. Iako je vrednovanje ekspresionizma povezano sa vrednovanjem svakog pojedinca posebno, smatra se da je on bio revolt protiv tradicije, kao i stepenovana želja za traganjem za novim stilom koji bi odgovarao novom načinu života, novim shvatanjima, materijalima i mogućnostima. On ostaje jedna od najznačajnijih etapa u istoriji arhitekture jer se tu ne radi o promeni forme već o samoj promeni predstave i načinu stvaranja.

Karakteristike

Ekspresionistička arhitektura upotrebljava zaobljene i okrugle forme. Beton je materijal koji primenjuje ova arhitektura koji je u godinama 1920.-tim relativno nov materijal i u kojemu se eksperimentisalo u svim umetničkim pravcima toga doba i koji je omogućavao ekspresionističke forme. Takođe je poznata Ajnštajnova kula Erih Mendelsona građena u betonu. Kako je livenje u oplati predstavljalo još probleme ona je nakon odlivanja omalterisana.

Mnoga ekspresionistička dela su ostala u projektima i neostvarene su utopije.

Izabrani predstavnici

• Maks Berg („Max Berg“)
• Hugo Hering („Hugo Häring“)
• Erih Mendelson („Erich Mendelsohn“)
• Hans Pelcig („Hans Poelzig“)
• Bruno Taut („Bruno Taut“)
• Maks Taut („Max Taut“)
• Peter Berens („Peter Behrens“)
• Hans Lukhart („Hans Luckhardt“)
• Vasili Lukhart („Wasilli Luckhardt“)
• Herman Finsterlin ("Hermann Finsterlin")

Primeri ekspresionističke arhitekture

• Staklena kuća, Bruno Taut- 1914. godine- cilindrična i prozračna arhitektura od tada novog materijala, staklene opeke izgrađena je za izložbu Verkbunda u Kelnu.
• Pozorište u Berlinu, Hans Pelcih- 1919. godine sa zavesama od stalaktita koji vise iz ravni krova kao kiša koja pada i prikladnim osvetljavajućim telima.
• Čilehauz u Hamburgu, Fric Heger- 1921. godine sa oštrim uglovima kao na pramcu broda.
• Spomenik palim borcima u Vajmaru, Valter Gropijus- 1921.- 1922. godine sa novim oblicima i formom.
• Opservatorija za Ajnštajna u Postdamu, Erih Mendelson- 1920. – 1922. godine sa novim oblicima u tada novom materijalu- betonu.

Galerija

• 
  “Chilehaus“ zgrada u Hamburgu
• 
  Crkva u Berlinu
• 
  Crkva u Gelzenkirhenu
• 
  Crkva “Kreuzkirche“ u Berlinu

Literatura

1. Đina Piskel, Opšta istorija umetnosti, Beograd 1972.
2. Arhitektura ČSR 5/71 Josef Pechar Moderní arhitektura a expresionismus, Praha 1971.
3. Udo Kuterman, Savremena arhitektura Novi Sad 1971.
4. iz de. Vikipedije
5. Alfirevic, Djordje. Expressionism as The Radical Creative Tendency in Architecture. Arhitektura i urbanizam (Belgrade), No.34 (2012), pp. 14–27.
6. Alfirević, Đorđe. Ekspresionizam u srpskoj arhitekturi. Beograd: Orionart, 2016.

Vidi još

• Ekspresionizam
• Organska arhitektura