Kalahari

Kalahari
Lokacija	Bocvana Južna Afrika Namibija
Površina	900.000 km2
Geografija
Naselja	Orapa

Kalahari pustinja je pustinja u južnoj Africi. Površina pustinje je oko 900.000 km² i prostire se na većem delu Bocvane i delovima Namibije i Južneafričke Republike. Basen oko pustinje se prostire na oko 2,5 miliona km², zahvatajući i delove teritorija Angole, Zambije i Zimbambea. Jedina reka koja prolazi pustinjom je Okavango, koja teče sa severozapada prema jugoistoku i nestaje u pustinji u vidu močvarne unutrašnje delte koja je bogata biljnim i životinjskim svetom.

Kalahari pustinja je bogata rezervama uglja, nikla i uranijuma. Jedan od najvećih rudnika dijamanata u svetu nalazi se kod grada Orapa u Bocvani, u severoistočnom delu pustinje.

Etimologija

Kalahari potiče od cvanske reči Kgala, što znači „velika žeđ“, ili Kgalagadi, što znači „mesto bez vode“; Kalahari ima ogromna područja prekrivena crvenim peskom bez ikakve stalne površinske vode.

Istorija

Pustinja Kalahari nije uvek bila suva pustinja. Fosilna flora i fauna iz pećine Gcvihaba, Bocvana, ukazuje na to da je region nekada bio mnogo vlažniji i hladniji od najmanje 30 do 11 hiljada godina pre sadašnjice, posebno pre 17.500 godina.

Geografija

Kalahari se prostire na površini od 930.000 km², od severa prema jugu proteže se u dužinu od 1600 km, a na najširem delu od istoka prema zapadu duga je 965 km. Kalahari je jednolična, blago valovita i peskom pokrivena pustinja, prosečne nadmorske visine 900 m (ponegde i nešto više). Neni geološki temelji vidljivi su samo u retkim, okomitim obroncima brda, zvanih kopjes, koja na retkim mestima prekidaju monotoniju pustinjske površine. Pored kopjesa, tri površine karakterišu gotovo celi Kalahari: bezbrojna peščana polja, uzdužne dine i povremene bare zvane vlei (tave). Peščana polja čini se da su nastala za vreme pleistocena (oko 2.600.000 do 11.700 godina pne) i od tad stoje na istom mestu. U nekim područjima izgleda da su nastala kao posledica nekadašnjih vodotokova, ali većina je nastala zbog delovanja vetra koji ih je naneo na ta polja. Peščana polja karakteristika su istočnog Kalaharija, imaju slične površine, a visina im varira vrlo malo, prosečno 3 metra po 1,6 km. Dubina nanosa peska uobičajeno je veća od 60 metara. Većinom je to pesak crvene boje, zbog tankog sloja željeznih oksida koji prekriva zrnca peska.

Pejzaž Kalaharija

Karakteristika celog Zapadnog Kalaharija su dugi lanci dina, orjentiranih otprilike prema severu i severozapadu. Te dine imaju prosečno oko 2 km, a visoke su od 6 do 60 metara. Svaka dina odvojena je od susedne širokom paralelnom udubinom, zvanom cesta (puteljak), preko kojih se dine sele po pustinji. Vlei (tave), su nešto poput pustinjskih kanalizacionih šahtova, suva jezera na krajevima privremenih vodotokova. Dobar deo njih su ostatci ranijih jezera, kad je Kalahari imao puno više padavina. Danas vrlo malo vodotokova koji teku preko Kalaharija uspeva da doteče do mora, većina ih završi u nekoj od depresija kojih po Kalahariju ima mnogo. Ta plitka jezera vrlo brzo presuše, a na njihovom dnu ostanu nataložene fine čestice mulja, zajedno sa otopljenim kalcijumom i soli, tako da dna tava imaju blistavo bele ravne površine, bez ikakve vegetacije. Ipak u pojedinim vleima u kojima količina soli nije visoka izraste nešto trave nakon kiša.

Vodotoci i odvodnjavanje

U južnim i centralnim delovima Kalaharija, površinskih voda ima samo po malim, jako raštrkanim škrapama, i nema nikakvih trajnih vodotokova. Gotova sva količina kiše koja padne odmah nestane u dubokom pesku. Nešto vlage se apsorbira pored stena, ali većina ispari, tako da retko bilje mora imati duboko korenje da dođe do nešto vlage. Ima nešto malo kratkih povremenih vodotokova nakon retkih kiša koji teku do svojih vleija. Pomoću aerofotografija otkriven je čitav sistem starih vodotokova koji su postojali u vreme kad je Kalahari imao više kiša.

Pejzaž Kalaharija u Bocvani kod planine Sving

Karakteristika severnog Kalaharija je neobični sistem drenaže koji tamo prevladava. Za vreme leta jake kiše padaju po visoravnima centralne Angole, daleko od Kalaharija. Tad velike količine vode otiču u reke Okavango i Kuando. Okavango teče prema jugoistoku, preko severnih delova Kalaharija, u Bocvani se račva u brojne rukavce koji natapaju veliko područje močvara na severu Bocvane koje se zove delta Okavangoa. Nakon ekstremnih kišnih sezona u Angoli, višak vode iz močvara preliva se u jezero Ngami dalje na jug Kalaharija i teče prema istoku u koritu reke Boteti do jezera Xau i vleija Makgadikgadi gde završava svoj tok. Isto tako i reka Kuando iz Angole teče prema jugu i natapa severoistočne delove delta Okavangoa. Tako postoji paradoksalna situacija da u Kalahariju, koji hronično nema vode postoji kraj koji ima veliki višak voda.

Zemljište

U velikoj meri je to pesak, crvenkaste boje, sa vrlo malo organskih primesa, hemijski je relativno alkalan i suv. Pored vleija tlo ima visok procenat krečnjaka i soli, i često je otrovno za većinu biljaka. Po Kalahariju ima nalazišta ugljena, urana i dijamanata.

Klima

Pustinja je po tradicionalnoj klimatologiji ono područje koje ima manje od 250 mm kiša godišnje. Tačnija definicija pustinje je da je to regija u kojoj stopa isparavanja dva puta veća od količina padavina. Jugozapadni Kalahari ispunjava oba kriterija, ali severoistočni Kalahari ima mnogo više padavina, tako da se po klimatologiji ne bi mogao kvalifikovati kao pustinja, ali je prava pustinja zbog nedostatka površinskih voda i potpuno suvog tla. Vlažni kišni oblaci dopiru do Kalaharija strujanjima iz Indijskog oceana, a količina padavina najveća je na severoistoku Kalaharija (srednja godišnja količina padavina veća je od 500 mm) i opada prema jugozapadu na manje od 125 mm u Južnom Kalahariju. Količine padavina, vrlo su promenjive. Najviše kiša padne tokom letnjih oluja, s velikim varijacijama zavisno od mesta i godini. Zime su izuzetno sušne, tad ne padnu kiše po šest do osam meseci. Kalahari karakteriše veliki raspon između dnevne i noćne temperature, zbog velike nadmorske visine i suvog vazduha, koji se po danu jako ugreje, a noću jako ohladi. Tako da leti po danu temperatura u hladu često iznosi 43 do 46 °C, noću se spušta od 21 do 27 °C, a zimi se mogu spustiti i do -12 °C.

Flora

Tribulus u Kalahariju

Duboki pesak koji pokriva veći deo površine Kalaharija, uveliko utiče na vegetaciju koja tamo raste, zbog tog biljke plitkih korena ne mogu duže opstati, iako ima vrsta koje vrlo brzo izrastu nakon sezana kiša, i još brže rasprše svoje seme, koje uspeva da se održi do sledeće dobre kišne sezone. Ali većina flore po Kalahariju su biljke s dubokim korenima koje na taj način imaju dovoljno vlage da prežive ekstremna sušna razdoblja. Po jugozapadnom Kalahariju koji ima vrlo malo padavina, raste vrlo retko razbacano nekoliko vrsta drveća i grmlja i oštra kratka trava. Po centralnom Kalahariju, koji ima više padavina, raste i više drveća (nekoliko vrsta akacija) i nešto više grmlja i trava. Severni Kalahari generalno nema izgled klasične pustinje. Po njemu ima šuma, tu rastu palme pored trnovitog grmlja, ima i baobaba te zimzelenog i belogoričnog drveća visokog do 50 m. Po močvarama Okavanga ima gustih gajeva papirusa i ostalog vodenog bilja.

Fauna

Орикс антилопа u Kalahariju

Flora Kalaharija bogatija je i raznolikija na severu nego na jugu. Ipak, čak i po sušnom jugu žive brojne vrste antilopa i ostaju u njemu veći deo godine, uprkos nedostatku površinskih voda. Glavne vrste antilopa koje žive na jugu Kalaharija su springboki, kogoniji, oriksi, elandi, kuduji, stenboki i dujkeri, uz njih žive i brojna stada gnua. U severnom Kalahariju živi znatno više životinjskih vrsta, poput žirafa, zebri, slonova, bivola, i antilopa, pored brojnih predatora kao što su lavovi, gepardi, leopardi, afrički divlji psi, lisice, pored drugih velikih i srednjih sisara kao što su šakali, hijene, bradavičaste svinje, pavijani, jazavci, mravojedi, zečevi i dikobrazi, te brojnih malih glodara, nekoliko vrsta zmija i guštera, te brojne vrste ptica.

Populacija

Bušman sakuplja divlju kandžu (2017)

Bušmani su u Kalahariju živeli 20.000 godina kao lovci-sakupljači. Oni love divljač lukovima i otrovnim strelicama i sakupljaju jestive biljke, poput bobica, dinja i orašastih plodova, kao i insekte. Bušmani većinu svojih potreba za vodom dobijaju od biljnih korena i pustinjskih dinja koje se nalaze na ili ispod pustinjskog poda. Oni često čuvaju vodu u izduvanim ljuskama nojevih jaja. Bušmani žive u kolibama sagrađenim od lokalnih materijala - okvir je napravljen od grana, a krov je pokriven dugom travom. Većina njihovih tehnika lova i sakupljanja preslikavaju naša praistorijska plemena.

Kalahari, Bušmani i dijamanti

Vidi još: Bušmani

Godine 1996, kompanija De Birs je procenila potencijal vađenja dijamanata u Gopeu. Godine 1997, počelo je iseljavanje bušmanskih i bakgalagadskih plemena iz rezervata Centralni Kalahari koji je njihova postojbina. Godine 2006, Viši sud Bocvane presudio je u korist plemena Bušmana i Bakgalagadi u rezervatu, utvrdivši da je njihovo iseljenje nezakonito. Vlada Bocvane odobrila je kompaniji De Beers' Gem Diamonds/Gope Exploration Company (Pty) Ltd. obavljanje rudarskih aktivnosti u okviru rezervata.

Galerija

• 
  Bušmani u Kalahariju
• 
  Merkat
• 
  Oriks antilopa
• 
  Ugroženi afrički divlji pas u rezervatu divljači Centralni Kalahari

Vidi još

• Pustinja
• Namib

Literatura

• Main, Michael (1987). Kalahari : life's variety in dune and delta. ISBN 1868120015. 
• Shostak, Marjorie (1983). Nisa: The Life and Words of a ǃKung Woman. New York: Vintage Books. ISBN 0-7139-1486-6. 
• Gordon, Robert J. (1999). The Bushman Myth: The Making of a Namibian Underclass. ISBN 0-8133-3581-7. 
• Howell, Nancy (1979). Demography of the Dobe ǃKung. New York: Academic Press. ISBN 0-12-357350-5. 
• Lee, Richard; Irven DeVore (1999). Kalahari Hunter-Gatherers: Studies of the ǃKung San & Their Neighbors. iUniverse. ISBN 0-674-49980-8. 
• Solomon, Anne (1997). „The myth of ritual origins? Ethnography, mythology and interpretation of San rock art”. The Antiquity of Man. South African Archaeological Bulletin. Arhivirano iz originala 04. 04. 2013. g. Pristupljeno 19. 07. 2021. 
• Minkel, J. R. (1. 12. 2006). „Offerings to a Stone Snake Provide the Earliest Evidence of Religion”. Scientific American. Pristupljeno 12. 1. 2014. CS1 održavanje: Format datuma (veza)
• Choi, Charles (21. 9. 2012). „African Hunter-Gatherers Are Offshoots of Earliest Human Split”. LiveScience. CS1 održavanje: Format datuma (veza)
• San Spirituality: Roots, Expression,(2004) and Social Consequences, J. David Lewis-Williams, David G. Pearce, ISBN 978-0759104327
• Barnard, Alan. (1992): Hunters and Herders of Southern Africa. Cambridge University Press. ISBN 978-0521411882.

Spoljašnje veze

• "Cry of the Kalahari"
• Kalahari desert's forgotten influence on carbon levels
• The site of the Khoisan Speakers Arhivirano na sajtu Wayback Machine (26. januar 2019)
• ǃKhwa ttu – San Education and Culture Centre
• Kuru Family of Organisations
• South African San Institute Arhivirano na sajtu Wayback Machine (26. januar 2021)