Nerodimlje
| Spomenici Nerodimlja | |
|---|---|
 Crkva Uspenja Bogorodičinog, Nerodimlje | |
| Opšte informacije | |
| Mesto | Lipljan |
| Opština | Lipljan |
| Vreme nastanka | od 6. do 14. veka |
| Tip kulturnog dobra | Spomenik kulture od izuzetnog značaja |
| Nadležna ustanova za zaštitu | Pokrajinski zavod za zaštitu spomenika kulture Kosova i Metohije |
Nerodimlje (ponekad i Porodimlje) je bio kompleks neutvrđenog dvora srpskih vladara u prvoj polovini 14. veka koji se nalazi 5 km zapadno od Uroševca na prostoru sela Gornjeg i Donjeg Nerodimlja oko reke Nerodimke. U njemu je 29. oktobra 1321. godine preminuo kralj Milutin (1282—1321), a njegovog sina Stefana (1322—1331) je u njemu iznenada napao njegov sin i naslednik Dušan (kralj 1331—1346, car 1346—1355), posle čega se on povukao u Petrič u kome je zarobljen, posle čega je sproveden u Zvečanski Grad u kome je i umro 11. novembra 1331. godine. Tu je "letnjikovac" imao i srpski car Uroš Nemanjić.
Na širokom prostoru ima više ostataka, mahom sakralne arhitekture iz doba Nemanjića, ali je pre arheoloških istraživanja bilo nemoguće preciznije utvrditi precizan položaj samog dvora. Krajem `80 godina 20. veka su na širem prostoru obavljena istraživanja u kojima je otkriven i stavljen pod zaštitu lokalitet nekadašnjeg dvorca za koji je utvrđeno da potiče još iz 6. veka.
Istorija[uredi | uredi izvor]
Krajem 19. veka Nerodimlje je mesto sa srpskom crkvom i školom. Crkva posvećena Sv. arhanđelu Mihailu je dugo imala nezagrađeno crkveno dvorište sa starim srpskim grobljem. Meštanin doseljenik Blaga Trojić je 1899. godine o svom trošku ozidao deo ograde crkvene porte, dužine 15 m, kojim je zaštitio spolja oltar crkveni. Tada je mesni paroh bio pop Jovan Anđelković. Za ogradu oko škole dugu 25 m, koju je takođe ozidao Trojić učestvovali su prilogom još neki darodavci meštani, među kojima i dućandžija Cvetko Lazić rodom iz Prizrena, sa 64 groša.
Selo je sa tri strane bilo okruženo obroncima Šar planine, a seoska rečica delila naselje na dve mahale. Dana 7. jula 1899. godine bila je velika bujica koja je nanela veliku štetu i odnela sve mostiće, voće, vodenice itd.[1]
U mahali na desnoj obali reke bila je pravoslavna crkva posvećena Sv. arhanđelu Gavrilu a na drugoj strani srpska osnovna škola. Škola je otvorena 1870. godine ali kako nije imala svoju zgradu, često se premeštala po iznajmljenim kućama. Tako je bilo sve dok stari bakalin Hadži Nikola Stošić (rodom iz Prizrena) nije pred smrt zaveštao svoju kuću za srpsku školu. Prvi učitelj koji je i otvorio školu bio je Vasilije Bandović, rodom iz Peći. Za njim su učiteljevali kraće ili duže kadrovi: Jova iz Srbije (1875), Mihailo iz Lepine (1875—1876), Rista Prištinac (1876—1879), zatim slede meštanini Stole Bogožević (1879-1881. i 1882-1883) i Dimitrije Vulić (1881-1882. i 1883-1892). Svi oni su radili po metodu stare škole, a najstariji su bili čitači knjiga tzv. "psaltirci" i "časlovci". Dolaskom učenijeg i vrednijeg učitelja Davida Parlića iz Vučitrna (1892—1896), škola postaje savremenija i naprednija. Kada je učitelj David rukopložen za sveštenika, njegov posao preuzima 1896. godine Milan Nikšić. Nikšić se posle dvogodišnje pauze, ustalio ponovo 1899. godine. Tokom pomenute pauze 1897-1899. godine tu je radio Petar Ćićarić iz Prizrena.[2]
Pri srpskoj školi je 1899. godine proslavljena je školska slava Sv. Sava. U hramu i školi služio je pop Anđelković. Kolač slavski je prerezan sa kumom, školskim tutorom Janićijem Stevanovićem. Usledila je beseda koji je izgovorio učitelj Petar Ćićarić. Nakon izvođenja svetosavske himne čule se se tradicionalne dečije deklamacije.[1]
Devastiranje 1999. godine[uredi | uredi izvor]
Posle završetka NATO agresije na SRJ i povlačenja jugoslovenskih snaga bezbednosti sa prostora AP Kosovo i Metohija u junu 1999. godine, albanski teroristi su, nakon dolaska KFORa i UNMIKa, uništili veći deo crkava, a ostatke bora, čije se sađenje pripisivalo caru Dušanu, su posekli i zapalili.
Ostaci građevina na prostoru Nerodimlja[uredi | uredi izvor]
Prvobitne pretpostavke o položaju dvora[uredi | uredi izvor]
Na osnovu pregleda nadzemnih ostataka objekata, Ivan Zdravković je 1975. godine pretpostavio da bi najverovatnija lokacija samog dvora mogla biti na jednom uzvišenju između dva sela, na kome se nalaze ostaci crkve posvećene svetom Nikoli oko koje ima naznaka postojanja bedema, a nedaleko od njih se nalazi stara vodenica koja se u narodu naziva kaluđerskom. Međutim, na samom terenu ima vrlo malo ostataka u tragovima. Pored toga, on je ukazao na još dve potencijalne lokacije:
- U samom selu Gornje Nerodimlje u dvorištu porodične kuće Lukića ima ostataka temelja građevina i starog groblja.
- U samom selu Gornje Nerodimlje se nalazi stara crkva svetih Arhangela čiju gradnju narodno predanje smešta u 13. vek, u čijoj se porti nalazio bor Cara Dušana.
Pored ovih mesta, na prostoru Gornjeg Nerodimlja ima ostataka crkava posvećenih svetom Jovanu i Bogorodici, dok se u Donjem Nerodimlju nalaze ostaci crkve svetog Stefana i još jedne crkve čiji je hramovni svetac nepoznat, a u susednom selu Manastircu ima ostataka crkve za koju se ne zna kome je bila posvećena.
Današnje stanje objekata[uredi | uredi izvor]
Milutinov dvorac[uredi | uredi izvor]
Kasnija istraživanja su potvrdila Zdravkovićevu pretpostavku i na prostoru oko crkve posvećene svetom Nikoli odnosno na prostoru groblja su otkriveni ostaci vizantijske palate ili letnjikovca koji je datiran u 6. vek. Građevina je prvobitno pripisana samom Milutinu i kao takva je zaštićena kao dvorac kralja Milutina, da bi arheološkim istraživanjima koja su obavljema 1988. godine utvrđeno da je mnogo starija.
Njena unutrašnjost je bogato ukrašena freskama po zidovima, ornamentalnim motivima i mozaičkim podovima. U njenom središtu se nalazi bazen ukrašen mozaikom, kao i stepenište, dok su na zapadnom delu poda, mozaikom izvedeni likovi sedam grčkih mudraca uz koje su ispisane njihove misli na latinskom jeziku. Pretpostavlja se da je cela građevina podignuta u doba cara Justinijana I (527—565) koji je u ovom delu Balkanskog poluostrva rođen i poznat je po podizanju čitavih gradova u blizini (Iustiniana Prima kod današnjeg Lebana odnosno Iustiniana Secunda na prostoru Lipljana i Gračanice).
Istraživanja su utvrdila da su pojedini delovi građevine dodati u 17. veku, a da je poslednji sloj upotrebe ovog prostora groblje iz 19. veka, tako da nije isključeno da su palatu koristili i srpski kraljevi u 14. veku.
Na starim temeljima crkve svetog Nikole je 1983. godine podignuta nova jednobrodna građevina sa apsidom i malim kubetom. Nju su posle dolaska američkih snaga KFORa 1999. godine u ovaj rejon, demolirali, zapalili i minirali albanski teroristi[3].
Ostali sakralni objekti[uredi | uredi izvor]
Crkva svetih Arhangela je datirana u 14. vek i zapravo predstavlja središte manastirskog kompleksa. Sama crkva je obnovljena 1700. godine i sačinjavala ju je jednobrodna građevina sa pripratom koja je spolja omalterisana i okrečena. U njenoj unutrašnjosti se većim delom nalazio živopis sa početka 18. veka koji mahom prekriva stariji sloj iz XIV odnosno 15. veka. Ispred crkve je bio smešten veliki crni bor čije sađenje je narodno predanje pripisivalo samom caru Dušanu. Sa dolaskom američkih snaga KFORa crkva je demolirana, zapaljena i minirana, dok su ostaci samog velikog bora posečeni i zapaljeni od strane albanskih terorista[4].
Crkva Uspenja Bogorodice je bila smeštena na oborncima Neredičkog brda u sklopu manastira za koji se pretpostavlja da je podugnut krajem XIV veka. Narodno predanje ga povezuje sa mestom smrti srpskog cara Uroša (1355—1371) koji je na tom mestu navodno umro, posle čega je nad njegovim telom njegova majka Jelena podigla crkvu i manastir za njegov grob, zbog čega se često sam lokalitet navodi i kao manastir svetog Uroša. Po narodnom predanju ubio ga je u lovu, kralj Vukašin Mrnjavčević, udarivši "topuzom u glavu" da je mrtav pao i nestao u jednom šumskom izvoru.[5] Manastir je zapusteo 1584. godine, a sama crkva je srušena u prvoj polovini 19. veka, o čemu svedoči i Giljferding koji je 1858. godine video samo ruševine. Crkva je ponovo obnovljena, ali su je posle dolaska američkih snaga KFORa albanski teroristi minirali i digli u vazduh, tako da je ona danas u potpunosti sravnjena sa zemljom[6].
Sličnu sudbinu su doživele i crkve svetog Stefana iz XIV veka koja je obnovljena 1996. godine i crkva posvećena Bogorodici koja je na starijim temeljima podignuta 1925. godine. Obe su posle dolaska američkih snaga KFORa u ovaj region opljačkali, demolirali, zapalili i minirali albanski teroristi[7][8].
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b "Carigradski glasnik", Carigrad 1899. godine
- ^ "Carigradski glasnik", Carigrad 1900. godine
- ^ „Crucified Kosovo: Destroyed and Desacrated Sanctuaries (8)”. Rastko.rs. Pristupljeno 15. 11. 2010.
- ^ „Crucified Kosovo: Destroyed and Desacrated Sanctuaries (7)”. Rastko.rs. Pristupljeno 15. 11. 2010.
- ^ "Politika", Beograd 10. jula 1928. godine
- ^ „Crucified Kosovo: Destroyed and Desacrated Sanctuaries (6)”. Rastko.rs. Pristupljeno 15. 11. 2010.
- ^ „Crucified Kosovo: Destroyed and Desacrated Sanctuaries (9)”. Rastko.rs. Pristupljeno 15. 11. 2010.
- ^ „Crucified Kosovo: Destroyed and Desacrated Sanctuaries (44)”. Rastko.rs. Pristupljeno 15. 11. 2010.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Zdravković, Ivan (1975). Srednjovekovni gradovi i dvorci na Kosovu. Beograd.
.svg){kind=icon}