Park prirode Golija

Park prirode Golija i
rezervat biosfere Golija–Studenica
Park prirode Golija i ; rezervat biosfere Golija–Studenica
IUCN kategorija Ia (strogi rezervat prirode)
	Golija
Mjesto	Srbija
Najbliži grad	Ivanjica, Raška, Novi Pazar
Koordinate	43° 20′ 00″ N 20° 17′ 00″ E / 43.33333° S; 20.28333° I
Površina	75.183 ha
Osnovano	2001. godina
Upravljačko tijelo	36,3% Srbija;; 63,7% privatna svojina

Park prirode Golija nalazi se u jugozapadnoj Srbiji, na planinama Golija, Radočelo i Čemerno. Zahvata površinu od 75.183 ha u okviru opština Ivanjica, Kraljevo, Raška, Novi Pazar i Sjenica^[1]. Ovaj prostor proglašen je parkom prirode u julu 2001. godine, a deo parka (površine 53.804 ha) je iste godine UNESKO-v program „Čovek i biosfera" proglasio rezervatom biosfere „Golija–Studenica“.^[2] Park prirode Golija smatra se i objektom geonasleđa Srbije, značajnim biljnim područjem (IPA) Srednje i istočne Evrope, kao i potencijalnim Emerald područjem^[3].

Vlada Republike Srbije poverila je Goliju na staranje javnom preduzeću „Srbijašume“, čija šumska gazdinstva „Golija“ (Ivanjica), „Stolovi“ (Kraljevo) i „Šumarstvo“ (Raška) obavljaju poslove zaštite i razvoja ovog parka prirode^[4].

Ciljevi zaštite

Park prirode Golija stavljen je pod zaštitu radi očuvanja vrednosti i poboljšanja stanja: šumskih ekosistema, raznovrsnosti predela i pejzaža, kulturnih dobara, trajnosti i kvaliteta osnovnih prirodnih resursa (vode, zemljište i biljni pokrivač), biološke raznovrsnosti zasnovane na velikom broju vrsta biljaka i životinja i njihovih zajednica i prisustvu retkih, endemičnih i reliktnih vrsta, kao i geo-nasleđa^[1].

Geografske i klimatske odlike

Ovo zaštićeno dobro obuhvata planinski predeo jugozapadne Srbije (planine Goliju, Radočelo i Čemerno). Planina Golija je, posebno sa severne strane, ispresecana brojnim vodotocima koji su usekli klisuraste doline^[3]. Najznačajniji rečni tokovi su Moravica i Studenica. Ove reke i njihove pritoke razdvajaju uzvišenja različitog oblika i veličine, koja su često zasečena serijom visoravni. Najviši vrh Golije je Jankov kamen (1833 m), pa slede Radulovac (1785 m), Bojovo brdo (1748 m) i Crni vrh (1725 m).^[5]

U parku prirode se mogu uočiti tri mikroklimatska regiona. Dolinsko-brdski, na nadmorskim visinama do 700 m, karakteriše kotlinska umereno-kontinentalna klima. Prelazni region, do oko 1300 m, karakterišu duge i oštre zime bogate padavinama i kratka, sveža leta. Planinski klimatski region, iznad 1300 m, karakterišu oštre i hladne zime.

Živi svet Golije

Golija se smatra najšumovitijom planinom Srbije, koju krase brojne širokolisne i mešovite šume sa ponegde prašumskim karakterom. Najprostranije su bukove, smrčeve i šume sa planinskim javorom (Acer heldreichii)^[4]. U okviru pojasa smrčevih šuma, posebno su značajni očuvani tresavski i jezerski ekosistemi (Dajićko jezero, Košaninova jezera).

Biljni svet Golije gradi oko 1100 biljnih vrsta^[3]. Pored reliktnog planinskog javora, značajne su i zelenika (Ilex aquiifolium) i brojne reliktne ili endemične vrste (Allysum markgrafi, Allysum jancheni, Viola elegantula i Verbascum adamovicii). Vrste pančićeva bedrenica (Pancicia serbica) i adamovićeva majčina dušica (Thymus adamovicii) su lokalni endemiti.

Pored brojnih važnih vrsta sisara (slepo kuče, alpska rovčica, mrki medved, vuk, lisica), prisutno je i stotinak značajnih vrsta ptica (npr. šumska ševa, kamenjarka, crvenonogi prudnik)^[3].

Spomenici kulture

Kulturno-istorijske vrednosti Golije predstavljene su spomenicima kulture od izuzetnog značaja (srednjovekovni manastiri Studenica, Brezova i Gradac) i spomenicima kulture od velikog značaja (crkva sv. Aleksija u Milićima, crkva sv. Đorđa u Vrhu, crkva sv. Bogorodice u Dolcu, crkva sv. Nikole u Paležu, gornja isposnica u Savovu, manastir Kovilje u Kovilju, manastir Pridvorica).

U severnom delu parka, u dolini reke Studenice, kao najznačajniji spomenik kulture nalazi se manastir Studenica iz 13. veka, pod zaštitom UNESKO-a.