Predeo izuzetnih odlika Željin
| Predeo izuzetnih odlika Željin | |
|---|---|
IUCN kategorija II (nacionalni park) | |
 Željin | |
  | |
| Najbliži grad | Kraljevo,  Srbija |
| Koordinate | 43° 26′ 49.89″ N 20° 45′ 27.83″ E / 43.4471917° S; 20.7577306° I |
| Površina | 6.379,0983 hektara |
| Osnovano | 2022. godine |
Predeo izuzetnih odlika Željin je zaštićeno područje pozicionirano u centralnom delu Srbije (region Šumadije i zapadne Srbije) između donjeg toka Ibra i srednjeg toka Zapadne Morave, između planina Kopaonik, Stolovi i Goč, koje je Vlada Republike Srbije 2022. godine stavila pod zaštitu i proglasila zaštićenim područjem pod imenom Željin, kao prirodno dobro od regionalnog, odnosno velikog značaja i svrstala u ΙΙ kategoriju zaštite, kao predeo izuzetnih odlika.[1]
Istorijat[uredi | uredi izvor]
Na osnovu člana 42. stav 8. Zakona o zaštiti prirode („Službeni glasnik RS”, br. 36/09, 88/10, 91/10 – ispravka i 14/16) Ministarstvo zaštite životne sredine obavestila je javnost o postupku pokretanja zaštite prirodnog područja II (druge) kategorije, kao Predeo izuzetnih odlika Željin dana 6. januara 2015. godine, kada je Zavod za zaštitu prirode Srbije dostavio studiju zaštite Ministarstvu poljoprivrede i zaštite životne sredine, kao nadležnom organu.[2]
Godine 2022. Vlada Srbije donela je uredbu kojom je predeo Željin proglašen za područje izuzetnih odlika i time ga zaštitila kao veoma vredan planinski prostor.[1]
Prostor[uredi | uredi izvor]
Predeo izuzetnih odlika Željin se nalazi u centralnoj Srbiji između Ibra na zapadu, Stolova na severozapadu, Goča na severu i severoistoku i Kopaonika na jugu.[2]
Celine i vlasništvo[uredi | uredi izvor]
Predeo se prostire na površini od ukupno 6.379,0983 ha, na nadmorskoj visini od 360 do 1.785 m. Teritorijalno pripada opštinama Aleksandrovac i Raška i gradu Kraljevo. Prema strukturi površina katastarskih opština po vlasništvu, oko 83% površina u zaštićenom području je u državnom vlasništvu, dok privatnom i ostalim oblicima vlasništva ukupno pripada oko 17%.[2]
Kategorija zaštićenog područja[uredi | uredi izvor]
Prema Pravilniku o kriterijumima vrednovanja i postupku kategorizacije zaštićenih područja („Službeni glasnik RS”, broj 97/15) Predeo izuzetnih odlika Željin je svrstan u II kategoriju – regionalnog, odnosno velikog značaja. Na zaštićenom području utvrđeni su režimi zaštite I, II i III stepena. Usled prisustva biljnih i životinjskih vrsta od nacionalnog i međunarodnog značaja, kao i za zaštitu prioritetnih tipova staništa, područje planinskog masiva Željin je Uredbom o ekološkoj mreži je identifikovano kao ekološki značajno područje „Vrh Željina – Pločka čuka” pod rednim brojem 54.[2]
Biljni i životinjski svet[uredi | uredi izvor]
Na ovom prostoru bogata je hidrografska mreža koja je dosta gusta i čini je mnoštvo izvora, reka i potoka. Zastupljene su bukove šume, koje su dominantne u centralnom planinskom delu, dok hrastove šume dominiraju u nižem, blago zatalasnom delu planine. Planinski pojas ispod samog vrha, pokriven je bukovim zajednicama, koje čine karakterističnu subalpsku šumu. Procenjuje se ja je zastupljeno preko 355 biljnih vrsta i podvrsta, od čega su zaštićena 42 biljna taksona, od koji su 39 u kategoriji zaštićenih, dok su 3 taksona strogo zaštićena. Endemična flora je predstavljena sa 8 biljnih vrsta. Na tresavi Jezero, sreću se i staništa sfagnumskih mahovina, koja su u Srbiji retka i ugrožena, a sve vrste iz ove grupe mahovina spadaju u strogo zaštićene vrste nanacionalnom nivou. Značajno je prisustvo taksona ljutić, novog za floru Republike Srbije, kao i 48 vrsta iz 32 roda i 5 familija pravokrilaca. Severni deo planine Željin spada u jedno od 40 Odabranih područja za dnevne leptire u Srbiji, a na celom području zabeležene su 94 vrste dnevnih leptira. Zabeleženo je prisustvo 10 vrsta riba (dvo prugasta uklija, potočna mrena, krkuša, klen, srebrni karaš, gavčica, potočna pastrmka, dužičasta pastrmka , balkanski vijun, brkica), dok faunu vodozemaca i gmizavaca Željina čine 6 vrsta iz klase vodozemaca i 7 vrsta iz klase gmizavaca. Tu je i 132 vrste ptica, od kojih je prisutno ukupno 112 zaštićenih vrsta ptica među kojima je suri orao, gaćasta kukumavka, zmijar, prdavac, buljina i dr, kao i najmanje 45 vrsta sisara.[3]
Upravljač[uredi | uredi izvor]
Predeo izuzetnih odlika Željin povereno je na upravljanje Javnom preduzeću „Srbijašume”, Beograd.[4][3]
Vidi još[uredi | uredi izvor]
- Predeo izuzetnih odlika
- Predeli izuzetnih odlika Srbije
- Zaštićeno područje
- Kraljevo
- Spisak zaštićenih područja u Šumadiji i zapadnoj Srbiji
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b „UREDBA O PROGLAŠENJU PREDELA IZUZETNIH ODLIKA „ŽELJIN”” (PDF). srda.rs. Pristupljeno 5. 6. 2024.
- ^ a b v g „OBAVEŠTENjE O POSTUPKU POKRETANjA ZAŠTITE PREDELA IZUZETNIH ODLIKA „ŽELjIN””. ekologija.gov.rs. Pristupljeno 5. 6. 2024.
- ^ a b „UREDBA O PROGLAŠENjU PREDELA IZUZETNIH ODLIKA „ŽELjIN”” (PDF). ekologija.gov.rs. Pristupljeno 5. 6. 2024.
- ^ „PLAN UPRAVLjANjA PREDELOM IZUZETNIH ODLIKA „ŽELjIN“ za period 2023 - 2032. godine” (PDF). srbijasume.rs. Pristupljeno 5. 6. 2024.
