Rumunski jezik u Srbiji

S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Rumunski jezik je široko rasprostranjen u Srbiji. Ova zemlja je domaćin velikom broju starosedelaca koji govore rumunski jezik, koji se mogu podeliti na etničke Rumune u Autonomnoj oblasti Vojvodine i Vlahe Timočke doline, geografskog regiona u Centralnoj Srbiji . Prvi govore banatski rumunski dijalekt, identifikuju se kao Rumuni i imaju puna prava u autonomnoj oblasti. Zapravo, rumunski je jedan od šest zvanično priznatih jezika u Vojvodini. S druge strane, Vlasi govore arhaične varijante banatskog i oltenskog dijalekata, ali se ne identifikuju kao Rumuni i njihov jezik takođe nije priznat kao rumunski u Srbiji. "Vlaški jezik" je prošao kroz pokušaje standardizacije u zemlji, što bi išlo uz ćirilicu za Vlahe. Ovo je kritikovano u Rumuniji, a srpske vlasti su blokirale pokušaje da se timočkim Vlasima dovedu resursi i obrazovanje na rumunskom jeziku.

Vojvodina[uredi | uredi izvor]

Rumunski i vlaški jezik u Srbiji 2002. godine

Pravni status[uredi | uredi izvor]

Članom 10. Ustava Republike Srbije (2006) propisano je da se u Republici Srbiji u službenoj upotrebi srpski jezik i ćirilično pismo. Pored toga, odredbom člana 10. utvrđeno je da se na područjima Republike Srbije u kojima žive nacionalne manjine u službenoj upotrebi upotrebljavaju i sopstveni jezici i pisma, na način utvrđen zakonom.

Članom 6 Statuta Autonomne Pokrajine Vojvodine (objavljen u „Službenom listu APV“) utvrđeno je da se, zajedno sa srpskim jezikom i ćiriličnim pismom, i latiničnim pismom u skladu sa zakonom, mađarski, slovački, rumunski i rusinski jezik i njihova pisma, kao i jezici i pisma drugih nacionalnosti, istovremeno se službeno koriste u radu organa Autonomne Pokrajine Vojvodine, na način utvrđen zakonom. [1]

Nacionalni savet rumunske nacionalne manjine ima odeljenje koje se bavi analizom i promocijom službene upotrebe rumunskog jezika.

Između ostalog, odluke i zakoni koje donosi Skupština Autonomne Pokrajine Vojvodine, bilteni i publikacije Skupštine i Izvršnog veća, kao i drugi akti od pokrajinskog interesa koje donose organi Republike Srbije moraju biti prevedeni na rumunski. Takođe sednice Skupštine se simultano prevode na rumunski. Pokrajinski sekretarijat za propise, upravu i nacionalne manjine, preko svojih odeljenja i odeljenja, prikuplja i analizira podatke o ostvarivanju prava nacionalnih manjina u oblasti kulture, obrazovanja, informisanja, službene upotrebe jezika i pisma. kao i da pazi na urednost zakona koji ovo predviđa. Sekretarijat priprema i materijale koji se objavljuju u „Službenom listu AP Vojvodine”, na srpskom jeziku i na jezicima nacionalnih manjina koji su u službenoj upotrebi u AP Vojvodini. Pokrajinski sekretarijat za propise, upravu i nacionalne manjine šalje i sudske tumače na rumunskom okružnim sudovima u Novom Sadu i Pančevu. [2]

Etnički sastav Vojvodine crvenom bojom prikazana su područja sa rumunskom etničkom većinom

Na lokalnom nivou rumunski jezik i pismo se zvanično koriste u 8 opština: Alibunar, Bela Crkva, Žitište, Zrenjanin, Kovačica, Kovin, Plandište i Sečanj. U opštini Vršac, rumunski je zvaničan i u selima sa etničkom rumunskom većinom: Vojvodinci, Markovac, Straža, Mali Žam, Malo Središte, Mesić, Jablanka, Sočica, Ritiševo, Orešac i Kuštilj. [3]

Nevladina organizacija „Opštinski parlament slobodni grad Vršac“ (rum. Parlamentul orășenesc orașul "liber" Vârșeț) pokrenula je projekat čiji je cilj da podstakne javnu upotrebu rumunskog jezika kao službenog jezika. Kampanja je uključena u program „Manjinska prava u praksi u Jugoistočnoj Evropi“, koji su zajedno pokrenuli Fondacija Kralja Boduena, Fond za otvoreno društvo Beograd, Fondacija Čarls Stjuart Mot i Građanske inicijative.

Na Popisu stanovništva iz 2002. godine, poslednjem u Srbiji, 1,45% građana Vojvodine izjasnilo se rumunski kao maternji jezik (jedva 0,1% svetskih romanofona).

Crkva u Vojvodini u kojoj se obavlja verska služba na rumunskom jeziku ( Alibunar).

U veronauci i službi[uredi | uredi izvor]

U Vojvodini postoji 40 rumunskih istorijskih parohija, sa 42 sveštenika, [4] pod jurisdikcijom Rumunske pravoslavne eparhije „Dacia Felix“ sa sedištem u Vršcu, a na čelu sa Danilom Partošanulom, vikarnim episkopom Temišvarske arhiepiskopije.

Od 2006. godine veronauka se predaje na rumunskom jeziku u državnim školama u Srbiji. Izdata su dva nova udžbenika za prvi i drugi razred za učenike koji pohađaju veronauku na rumunskom jeziku. Udžbenike je odobrila Komisija Vlade Republike Srbije za versku nastavu u osnovnim i srednjim školama. [5]

Umetnost[uredi | uredi izvor]

Dana 15. novembra 2003. ponovo je osnovano profesionalno rumunsko pozorište, posle skoro 50 godina, pozorište koje izvodi predstave na rumunskom jeziku za zajednice rumunskog govornog područja. Sedište pozorišta je u Vršcu, na sceni Narodnog pozorišta "Sterija".

Književnost na rumunskom jeziku zastupljena je u Banatu počevši od Viktora Vlada Delamarine pa sve do sadašnjih pisaca. Značajan je doprinos vojvođanskih pisaca u delima objavljenim u celom Banatu, preko autora kao što su Vasile Barbu, predsednik Književno-umetničkog društva „Tibiscus” u Uzdinu, Pavel Gatajantu, Ana Nikulina Ursulesku, Virdžinija Popovići, Slavko Almajan i Marina Puija Badescu. Postoji izdavačka kuća koju finansira država Libertatea. Za 45. izdanje Beogradskog sajma knjiga, izdavačka kuća je pripremila CD sa devet najuspešnijih naslova, pod sloganom „3.000 stranica za treći milenijum” (rum. 3.000 de pagini pentru mileniul trei). Štaviše, postoje i druge izdavačke kuće sa sedištem u Vojvodini, kao na primer „Editura Fundaţiei“.

Obrazovanje[uredi | uredi izvor]

U Vojvodini postoji 37 obrazovnih ustanova koje koriste rumunski kao nastavni jezik, uključujući dve srednje škole. [6] Sto četrdeset pet rumunskih učenika iz Vojvodine i Timočke Krajine učestvovalo je u intervjuima za stipendije u rumunskim srednjim školama i univerzitetima za školsku 2005–2006. godinu. [7] Što se tiče višeg obrazovanja, postoji pedagoška škola u Vršcu, kao i odsek za rumunski jezik Univerziteta u Novom Sadu. Školski programi se izrađuju na rumunskom jeziku od vrtića i do srednje škole; postoji i Zavod u kome se pripremaju udžbenici rumunskog jezika. [8] Postoje četiri škole u kojima se nastava izvodi isključivo na rumunskom jeziku, u mestima sa etničkim rumunskom većinom: Grebenac, Nikolinci, Kuštilj i Lokve.

Mediji[uredi | uredi izvor]

Autonomna Pokrajina Vojvodina omogućava javno informisanje građana na rumunskom jeziku, u skladu sa Statutom APV, član 15. Vlada delimično finansira dnevne i nedeljne novine na jezicima nacionalnih manjina, među kojima je i rumunski nedeljnik Libertatea (Pančevo). Ostale rumunske publikacije uključuju Tinereţea i Cuvântul Românesc (Vršac). Radio Novi Sad [9] i TV Novi Sad [10] imaju rubrike na rumunskom jeziku, koje emituju program na rumunskom 6 sati dnevno na radiju i jedan do jedan i po sat na TV-u. Rumunski Bi-Bi-Si reemituje Radio FAR u Alibunaru na FM. [11] Takođe, Vojvodina prima kanal 1 (În direct, România) Radio România Internaţional (24/24) i rumunske nacionalne TV stanice TVR1. Takođe, dalji kanali na rumunskom jeziku mogu se primati preko satelitske usluge koju nudi srpska podružnica rumunske telekomunikacione kompanije RCS & RDS (Digi TV),[12]: Antena 1, Minimax Romania, Jetix, UTV, DDTV, OTV, Discovery Civilisation, Discovery Science, Discovery Travel & Living, Animal Planet, Animax, Zone Reality, National Geographic Channel, Eurosport, Viasat History i Viasat Explorer u osnovnom paketu, kao i: Pro TV Internaţional, Antena 3, Realitatea TV, TVS Oradea, TVS Craiova, Etno TV, Favorit TV, Taraf TV u specijalnom rumunskom paketu.

Viktorija, 24-časovna radio stanica na rumunskom jeziku, pokrenuta je 2006. godine. Emituje se na 96.1 FM kao jedini manjinski radio na rumunskom jeziku u Srbiji koji emituje 24 sata dnevno. Radio stanica se može slušati i preko interneta. [13]

Timočka Krajina[uredi | uredi izvor]

Karta Vlaha Timočke doline koji govore rumunski

Za razliku od Vojvodine, rumunski jezik ima daleko manje prava u dolini Timoka gde žive srpski Vlasi. Iako se vodi polemika da li je govor Vlaha zaista rumunski, endonim limba vlaha („vlaški jezik“) [14] postoji, svi lingvisti smatraju da Vlasi Srbije govore rumunski. [15] [16] [17]

Srpska statistika posebno navodi vlaški i rumunski jezik u zavisnosti od toga šta su se ljudi izjasnili na popisu. To, međutim, ne znači da Vlada Srbije ima zvaničan stav da li su vlaški i rumunski odvojeni jezici. MOS mu nije dodelio poseban kod jezika standardu MOS 639. Na popisu iz 2002. godine, 40.054 ljudi u Srbiji izjasnilo se kao etnički Vlasi, a 54.818 ljudi izjasnilo se kao maternji govornik vlaškog jezika.

Timočki rumunski jezik nema nikakav zvanični status i nije standardizovan. Tako neki pripadnici zajednice Timočkih Vlaha traže zvaničnu upotrebu standardnog rumunskog jezika u oblastima naseljenim Vlasima do standardizacije „vlaškog jezika“ za njih. [18]

Prema nekim izvorima u medijima, Srbija je priznala „rumunski“ kao maternji jezik vlaške zajednice aktom o potvrđivanju Nacionalnog saveta vlaške (rumunske) nacionalne manjine avgusta 2007. godine; organizacija je navela rumunski kao maternji jezik zajednice u svom statutu.  [19] [20]

Jezičke karakteristike[uredi | uredi izvor]

Njegove dve glavne varijante, „Ungurean“ i „Țăran“, su podređeni oblici rumunskih varijeteta koji se govore u Banatu i Olteniji.

Govornici su izolovani od Rumunije i njihov govor nije pratio neologizme (za neke apstraktne pojmove, kao i tehnološke, političke i naučne koncepte) koje su rumunski govornici na drugoj obali Dunava pozajmili od francuskog i italijanskog, umesto njih koriste srpske parnjake, pošto je srpski jezik bio obrazovni jezik skoro dva veka.

Mediji[uredi | uredi izvor]

Radio Zaječar [1] i Radio Pomoravlje [2] Arhivirano 14 septembar 2007 na sajtu Wayback Machine emituju programe na vlaškom jeziku.

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ „Official use of languages and scripts in the Autonomous Province of Vojvodina”. Provincial Secretariat for Regulations, Administration and National Minorities. Pristupljeno 18. 10. 2010. 
  2. ^ „Funcționari”. www.puma.vojvodina.gov.rs. Pristupljeno 2022-06-26. 
  3. ^ „Official use of the Romanian language in the APV” (XLS). Provincial Secretariat for Regulations, Administration and National Minorities. 
  4. ^ Romanian Global News: "PS Daniil Stoenescu va înfiinţa un centru religios la Vârşeţ“ Arhivirano 28 jun 2009 na sajtu Wayback Machine (jezik: rumunski), published on 17 August 2005
  5. ^ Marinica Ciobanu: "Moise Ianeş, Părintele Vicar al Vicariatului Ortodox Român: Între ciocan şi nicovală” Arhivirano 6 oktobar 2011 na sajtu Wayback Machine (jezik: rumunski) published in Libertatea on 11 March 2007
  6. ^ "Copiii românilor din Serbia-Muntenegru vor învăţa la şcoli din Romania“ Arhivirano 27 septembar 2007 na sajtu Wayback Machine (jezik: rumunski), published in the informative bulletin Divers
  7. ^ Marcel Baica: "La studii spre România: Un mare interes pentru înscrierea la facultăţii“ Arhivirano 6 oktobar 2011 na sajtu Wayback Machine (jezik: rumunski), published in the weekly Libertatea, on 20 August 2005
  8. ^ Procesul verbal al şedinţelor din 3, 4 şi 5 decembrie 2002 Arhivirano na sajtu Wayback Machine (17. jun 2022) ale Comisiei pentru Învâţământ, Ştiinţă, Tineret şi Sport din Cadrul Camerei Deputaţilor a României (jezik: rumunski)
  9. ^ Radio Novi Sad – Romanian language section[mrtva veza] (jezik: rumunski)
  10. ^ „Today's schedule of TV Novi Sad 2”. Arhivirano iz originala 10. 10. 2004. g. Pristupljeno 26. 06. 2022. 
  11. ^ BBCRomanian.com (jezik: rumunski)
  12. ^ Digi TV Serbia – About Arhivirano 20 januar 2016 na sajtu Wayback Machine (jezik: srpski)
  13. ^ Fluxul audio "Radio Victoria” Arhivirano 10 oktobar 2007 na sajtu Wayback Machine
  14. ^ Website of the Federaţia Vlahilor(Rumânilor) din Sârbie Arhivirano 26 oktobar 2006 na sajtu Wayback Machine
  15. ^ Gustav Weigand, Linguistischer Atlas des dacorumänischen Sprachgebiets, 1909, Leipzig: Barth
  16. ^ Petru Neiescu, Eugen Beltechi, Nicolae Mocanu, Atlas lingvistic al regiunii Valea Timocului – Contribuţii la atlasul lingvistic al graiurilor româneşti dintre Morava, Dunăre şi Timoc, Cluj-Napoca, 2006
  17. ^ Slavoljub Gacović, Od Rimljana i latinskog do Rumuna Timočana i vlaškog, Nacionalni savet vlaške nacionalne manjine, Bor, 2008
  18. ^ Danas "Svedeni smo na vlaško kolo" Архивирано 25 јул 2011 на сајту Wayback Machine, 19 March 2007
  19. ^ "Vlachs of Serbia recognised as a national minority" ("Vlahii din Serbia recunoscuţi ca minoritate naţională"), published by BBC on 17 August 2007: "Vlachs were finally recognised as a national minority and the Romanian language was accepted as their native language"
  20. ^ Ştirile ProTV: "Romanian language recognised as native language in Serbia" ("Limba română recunoscută drept limbă maternă în Serbia"], news report made by Ştirile ProTV on 19 August 2007
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Румунски_језик_у_Србији&oldid=27570559”