Tržište pšenice

Pšenica je važna vrsta žitarice na svetu, kako po rasprostranjenosti tako i po svojoj hranljivoj vrednosti. Ima veliki privredni značaj, u svetu, i u našoj zemlji. Procenjuje se da se gaji više od 15.000 godina.

Međunarodno tržište

Proizvodnja

U svetu se gaji na 220 miliona hektara (2013-2014). Najveće površine ima Indija, koja pšenicu gaji na 30 miliona hektara. Prinos u svetu iznosi 3,3 tone po hektaru i različit je u pojedinim regionima i zemljama sveta.

Najznačajniji proizvođački regioni za pšenicu su:

• Evropa: Panonska nizija, Zapadna Evropa, Lombardija, Donje podunavlje, Ukrajina.
• Azija: područja Inda i Ganga, istočna i centralna Kina, Kazahstan.
• Severna Amerika: centralni delovi SAD i južni delovi Kanade.
• Južna Amerika: oblast Pampa u Argentini, južni Čile.
• Australija: jugoistočni region.

Proizvodnja pšenice u svetu iznosi 715 miliona tona (2013-2014), što po stanovniku iznosi nešto preko 100 kilograma. Regionalno posmatrano najviše se proizvodi u Aziji, preko 40% ukupne svetske proizvodnje, što je i očekivano s obzirom da je tamo lociran najveći deo svetskog stanovništva. Evropa se nalazi na drugom mestu, sa trećinom svetske proizvodnje. Najveći proizvođač pšenice u svetu je Kina sa 126 miliona tona i daje 17% svetske proizvodnje. Tamo je druga najvažnija žitarica, odmah posle pirinča. Zatim slede Indija sa 96, Rusija 59, SAD 55 i Francuska sa 39 miliona tona.

Izvoz

Izvoz pšenice iznosi 175 miliona tona (2013-2014). Od Drugog svetskog rata pa do početka 21. veka, izvoz se povećao skoro pet puta. Vrednost realizovane pšenice iznosi 48 milijardi dolara godišnje. Prosečna izvozna cena iznosi 275 dolara po toni, dosta je nestabilna i varira usled delovanja čitavog niza činilaca: sorta, kvalitet, klasa (tvrda, meka), nivoa ponude i tražnje na međunarodnom tržištu, stanja zaliha i sl.

Najveći regionalni izvoznik je Severna Amerika, koja u svetskom izvozu učestvuje sa 40%, Evropa se nalazi na drugom mestu sa neznatno manjim učešćem. Najveći izvoznik pšenice u svetu je SAD sa 26 miliona tona, što čini 20% svetskog izvoza. Najveći izvoz usmeren je u Japan, Meksiko i Brazil. Najveći svetski izvoznici, pored SAD-a su Kanada, Rusija, Francuska i Australija koje daju dve trećine svetskog izvoza. Prekookeanski izvoznici SAD, Kanada, Australija i Argentina uglavnom izvoze "tvrdu" (durum) pšenicu, dok evropske zemlje izvoze "meku" pšenicu. Najveći izvoznik durum pšenice je Kanada.

Uvoz

Najveći regionalni uvoznik pšenice je Azija, koja apsorbuje trećinu ukupnih svetskih količina. Ona svojom proizvodnjom nije u stanju da podmiri potrebe potrošača za ovim hlebnim žitom. Evropa se nalazi na drugom mestu sa četvrtinom svetskog uvoza. Najveći uvoznik pšenice na svetu je Italija sa osam miliona tona, što čini 5% ukupnog svetskog uvoza.Najveći uvoz se realizuje iz Kanade, Francuske i Austrije. Iako uvozi značajne količine pšenice, Italija ima epitet "Zemlja paste-testenine". Najveći je proizvođač testenine u svetu sa preko 3 miliona tona godišnje. Takođe, najveći je i potrošač testenine u svetu, sa 26 kilograma godišnje po stanovniku.

Najveći svetski uvoznici su i Indonezija, Alžir, Iran i Brazil. One zajedno sa Italijom apsorbuju četvrtinu svetskog uvoza. To su zemlje koje imaju veliki broj stanovnika i osnovni cilj uvoza jeste zadovoljenje domaćih potreba u pšenici. Raniji veliki uvoznici, pre svega Kina i Rusija, gube svoje uvozne pozicije, prvenstveno zahvaljujući povećanju domaće proizvodnje. Na osnovu toga javljaju se i kao izvoznici pšenice na međunarodnom tržištu.

Potrošnja

Najveći globalni potrošač pšenice jeste Kina, koja godišnje potroši 124 miliona tona. Slede Evropska unija, Indija, Rusija, SAD i Pakistan. Najveći regionalni potrošač je Evropa sa potrošnjom od 120 kilograma po stanovniku godišnje.Najveću potrošnju pšenice po glavi stanovnika ima Azerbejdžan, sa 220 kilograma. Najveći evropski potrošač pšenice, izraženo kroz ekvivalent brašna, je Italija.

Tržište pšenice u Republici Srbiji

Proizvodnja

Pšenica predstavlja osnovnu hlebnu žitaricu. Zbog njenog značaja u ishrani ona je dugo, pa i danas, bila "miljenik" države, koja je svojim merama makroekonomske agrarane politike u raznim etapama kanalisala proizvodnju, promet, cene i sl. Mere ekonomske politike imale su za cilj da doprinesu stabilizaciji tržišta.

Pšenica se u Republici Srbiji gaji na manjim površinama u odnosu na raniji vremenski period. Gaji se na 605 hiljada hektara (2013-2014). Prinos iznosi 3,9 tona po hektaru, što je na nivou evropskog proseka. Proizvodnja iznosi 2,4 miliona tona, što preračunato po stanovniku iznosi 333 kilograma (2013-14). U Evropskoj proizvodnji Srbija učestvuje sa nešto iznad jedan posto i nalazi se na polovini evropske lestvice. Nosilac proizvodnje su porodična domaćinstva (privatni, individualni proizvođači), koji daju tri četvrtine ukupne proizvodnje. Poljoprivredna - agroindustrijska preduzeća, predstavljaju znatno manjeg proizvođača.

Najveća proizvodnja ostvaruje se u regionu Vojvodine 60%, sledi region Južne i Istočne Srbije (20%), region Šumadije i Zapadne Srbije (15%) i region grada Beograda sa 5%. Posmatrano po okruzima najveća proizvodnja ostvaruje se u Južno-bačkom okrugu (opštine: Bač, Bačka Palanka, Bački Petrovac, Beočin, Bečej, Vrbas, Žabalj, Novi Sad, Srbobran, Sremski Karlovci, Temerin i Titel) koji daje 15% domaće proizvodnje pšenice.

Promet

Najveći deo pšenice otkupljuju izvoznici i mlinovi, kao i zadruge. Manji deo pšenice svake godine otkupi i Republička direkcija za robne rezerve radi stabilizacije tržišta i zanavljanja strateških rezervi.

Prerada

Mlinsko-pekarska industrija raspolaže preradnim kapacitetima od ukupno 2,1 miliona tona pšenice. Postoji preko 350 mlinova raznih kapaciteta, od malih, privatnih pa do velikih industrijskih. Najveći kapaciteti za preradu pšenice su: „Danubius“ Novi Sad, „Žitko“ Bačka Topola, „Fidelinka“ Subotica, “Žitopromet-bratstvo“ Sremska Mitrovica, „Žitoprodukt“ Zrenjanin, „Žitopromet“ Senta, „Kikindski mlin“ Kikinda, „Žito Bačka“ Kula, “Panonija promet” Stara Pazova,

„Graneksport“ Pančevo, kao i čitav niz drugih kapaciteta. Industrija keksa i vafla i konditorska industrija predstavlja značajnog potrošača pšenice i brašna. Čini je petnaestak većih kapaciteta: „Štark“ Beograd, „Bambi-Banat“ Požarevac, „Pionir“ Beograd, „Jaffa“ Crvenka, „Medela“ Vrbas, „Banini“ Kikinda i dr.

Potrošnja

Potrošnja iznosi 150 kilograma proizvoda u ekvivalentu pšenice po stanovniku godišnje, što je više od evropskog proseka. Prema ostvarenoj potrošnji Srbija se nalazi se na petom mestu u Evropi. Godišnji minimum potrošnje pšenice, po članu domaćinstva, na nivou je od 130 kilograma. Visoka potrošnja rezultanta je niskog dohotka potrošača, odnosno male kupovne moći, kao i navika i tradicije u potrošnji.

Spoljnotrgovinska razmena

Spoljnotrgovinska razmena – pšenica predstavlja tradicionalno značajan izvozni proizvod za Republiku Srbiju. Izvoz iznosi 400 hiljada tona, što vrednosno iznosi 92 miliona dolara (2014). Pšenica se izvozi u 18 zemalja sveta. Najveći izvoz realizuje se u Rumuniju u količini od 125 hiljada tona, odnosno 31% ukupnog izvoza. Uvoz je dosta skroman, iznosio je oko tri hiljade tona. Najveći uvoz ostvaruje se iz Ukrajine, Mađarske, Republike Severne Makedonije, Bosne i Hercegovine

i Francuske. Republika Srbija ostvaruje značajan pozitivan bilans spoljnotrgovinske razmene pšenice.

Literatura

Vlahović, prof. dr Branislav (2015). Tržište agroindustrijskih proizvoda - specijalni deo. Novi Sad. Univerzitet u Novom Sadu, Poljoprivredni fakultet. ISBN 978-86-7520-359-9

Spoljašnje veze

• TRŽIŠTE ŽITARICA U 2014. GODINI Arhivirano na sajtu Wayback Machine (21. октобар 2015)
• Rast cene pšenice
• Grain: World Markets and Trade Архивирано на сајту Wayback Machine (27. oktobar 2020)