Zgrada prve srpske opservatorije

Zgrada prve srpske opservatorije
Zgrada prve srpske opservatorije
	Zgrada prve srpske opservatorije
Opšte informacije
Mesto	Beograd
Opština	Savski venac
Država	Srbija
Vreme nastanka	1891.
Tip kulturnog dobra	Spomenik kulture od velikog značaja
Nadležna ustanova za zaštitu	Zavod za zaštitu spomenika kulture
	beogradskonasledje.rs

Zgrada prve srpske opservatorije se nalazi u Beogradu, u Bulevaru oslobođenja 8. Zbog navedenih kulturno-istorijskih, društvenih i arhitektonskih vrednosti Zgrada prve srpske opservatorije utvrđena za kulturno dobro od velikog značaja 1979. godine.^[1]

Istorijat i izgled[uredi | uredi izvor]

Zgrada Meteorološke opservatorije sagrađena je 1890—1891. godine kao paviljon sa spratom manje površine od prizemlja, prema projektu arhitekte Dimitrija T. Leka, a po skici^[2] njenog osnivača i upravnika, profesora Milana Nedeljkovića. Zahvaljujući njegovom zalaganju, opservatorija je bila opremljena najsavremenijim mernim instrumentima. Njena izgradnja vremenski se poklapa sa pojavom ove vrste institucija u razvijenijim zemljama Evrope.

Interesovanje za meteorologiju u Srbiji počelo je sredinom 19. veka.^[3] Vrlo je verovatno da je Vladimir Jakšić, profesor Beogradskog Liceja i Velike škole, osnivač statistike, prvi čovek koji je u Srbiji počeo da se bavi meteorologijom. Nakon povratka u Beograd sa školovanja u Nemačkoj i Austriji, 1847. godine on je počeo da vrši svakodnevna meteorološka istraživanja i merenja u Beogradu.

U svojim dnevnicima meteoroloških osmatranja, klimatološkim i statističkim radovima Jakšić je ostavio dragocene podatke o klimatskim i hidrološkim pojavama svoga vremena. Osamdesetih godina 19. veka došlo je do osnivanja katedre za astronomiju i meteorologiju na Velikoj školi. Dolazak Milana Nedeljkovića za profesora astronomije i meteorologije predstavlja jedan od najvažnijih momenata u razvoju ove nauke u Srbiji.

„Milan Nedeljković kao izvanredni poznavalac tadašnjeg stanja meteorologije u svetu i njenog velikog značaja, kako na polju naučne delatnosti, tako i u razvitku raznih grana privredne delatnosti, razvio je neumornu aktivnost na osnivanju moderne opservatorije za meteorološka i astronomska osmatranja i ispitivanja i na uspostavljanju i održavanju sistematskih meteoroloških osmatranja po celoj teritoriji Srbije, nastavljajući tako pionirsko delo svoga prethodnika na tom polju Vladimira Jakšića.“^[4] Prvi zadatak koji je Milan Nedeljković smatrao važnim je bilo podizanje opservatorije i meteoroloških stacija u Srbiji. Njegovim zalaganjima Ministar prosvete, 1887. godine odlučio je da se za kraljevinu Srbiju podigne provizorna meteorološka i astronomska opservatorija u privatnoj kući na Vračaru. U tu svrhu je iskorišćena kuća G. Gajzlera na jugozapadnom Vračaru, danas u ulici Svetozara Markovića broj 63.

Milan Nedeljković je nastavio da vodi živu akciju za podizanje stalne opservatorije Velike škole, pa je zemljište za njeno podizanje dobijeno od Beogradske opštine, na najvišoj tački na Zapadnom Vračaru. Druga važna stvar koju je trebalo rešiti nakon dobijanja zemljišta je bilo podizanje zgrade. U tom cilju Ministarstvo prosvete na Nedeljkovićevo zalaganje je uputilo nacrt objekta Ministarstvu građevina, odnosno arhitektonskom odeljenju ovog ministarstva koje je prema njemu uradilo detaljni plan zgrade. Zgrada je konačno podignuta 1891. godine po projektu arhitekte Dimitrija T. Leka.^[5]^[6]

Izvedena u duhu romantizma, specijalno je projektovana i sagrađena za potrebe meteoroloških i astronomskih osmatranja, što je uslovilo i njeno osobeno arhitektonsko rešenje. Slobodno postavljena u prostoru zgrada je zamišljena kao objekat paviljonskog tipa, oko koje je formiran park. Glavna fasada završava se zupcima koji obrazuju atiku i ogradu terase, postavljene iznad jednog dela potkrovlja, a ostale fasade stepenastim zabatima. Prozori u prizemlju i ulazna vrata su lučno završeni. Dekoraciju fasada čine okviri prozora i ispupčene horizontalne trake na zidovima.

Konzervatorsko-restauratorski radovi završeni su 1987—1988.

Zgrada meteorološke opservatorije je podignuta gotovo u isto vreme kada i u razvijenim zemljama Evrope. U vreme podizanja predstavljala je prvu namenski podignutu zgradu za meteorološka i astronomska osmatranja u Srbiji.

Meteorološka opservatorija^[2]^[4] osposobljavala je najbolje kadrove u toj oblasti, a kao pedagoški centar ona je zajedno sa katedrom za astronomiju i meteorologiju na Velikoj školi, dala niz priznatih i poznatih stručnjaka. Istorijski značaj ovog objekta je višestruk. Pre svega meteorološka opservatorija reprezentuje domete društva svoga vremana. Gledano u celini, zgrada predstavlja uspelo autorsko, arhitektonsko ostvarenje Dimitrija T. Leka i značajno ostvarenje srpske arhitekture.

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Spisak spomenika kulture u Beogradu

Izvori[uredi | uredi izvor]

^ Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Beograd
^ ^a ^b Nedeljković, Milan (1963). Opservatorija Velike škole meteorološke stacije. Beograd: Dokumentacioni centar Zavoda za zaštitu spomenika kulture grada Beograda.
^ „Dokumentacioni centar Zavoda za zaštitu spomenika kulture grada Beograda.”.
^ ^a ^b Dobrilović, Borivoje (1963). Katedra za meteorologiju, Sto godina Filozofskog fakulteta. Beograd.
^ Ivanović, Marija (2004). „Arhitekt Dimitrije T. Leko, Godišnjak grada Beograda, LI” (PDF). Beograd. Arhivirano iz originala (PDF) 27. 08. 2020. g. Pristupljeno 12. 03. 2017.
^ Đurić Zamolo, Divna (2009). Graditelji Beograda 1815-1914. Beograd. str. 208-217.

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

[1] Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Beograd

[Милан_Недељковић,_Опсерваторија_Велике_школе_метеоролошке_стације,_Београд_1963.-2] Nedeljković, Milan (1963). Opservatorija Velike škole meteorološke stacije. Beograd: Dokumentacioni centar Zavoda za zaštitu spomenika kulture grada Beograda.

[3] „Dokumentacioni centar Zavoda za zaštitu spomenika kulture grada Beograda.”.

[Др_Б._Добриловић,_Катедра_за_метеорологију,_Сто_година_Филозофског_факултета,_Београд_1963.-4] Dobrilović, Borivoje (1963). Katedra za meteorologiju, Sto godina Filozofskog fakulteta. Beograd.

[5] Ivanović, Marija (2004). „Arhitekt Dimitrije T. Leko, Godišnjak grada Beograda, LI” (PDF). Beograd. Arhivirano iz originala (PDF) 27. 08. 2020. g. Pristupljeno 12. 03. 2017.

[6] Đurić Zamolo, Divna (2009). Graditelji Beograda 1815-1914. Beograd. str. 208-217.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

p r u Nepokretna kulturna dobra u gradu Beogradu
Barajevo	Kuća porodice Jeftić Crkva brvnara u Vraniću Zgrada škole u Vraniću Nadgrobni spomenik Milisava Čamdžije Stara škola, Boždarevac Stara mehana u Barajevu Kuća porodice Stevanović Crkva Svetog arhanđela Mihaila u Beljini Crkva Svete Trojice u Baćevcu
Voždovac	Rodna kuća vojvode Stepe Stepanovića u Kumodražu Stara kuća porodice Živković Mitrovićev dom na Avali Banjički logor Spomenik Neznanom junaku na Avali Hotel „Avala“ u Beogradu Crkva Svete Trojice u Ripnju
Vračar	Kuća vojvode Petra Bojovića Zgrada Treće beogradske gimnazije Zgrada Državne hemijske laboratorije u Beogradu Dom braće Krstić Kuća braće Nikolić Socijalistički narodni dom Kafana „Tri lista duvana“ Kuća vajara Đorđa Jovanovića Dom Društva za ulepšavanje Vračara Vozarev krst Muzička škola „Stanković“ Genčićeva kuća Spomenik Vasi Pelagiću Narodna biblioteka Srbije Kuća arhitekte Milana Zlokovića Kuća arhitekte Momira Korunovića Kuća Popovića Kuća Bogdana Gavrilovića Dom Udruženja novinara Srbije Kuća Mihaila Popovića Kuća Flašar u Beogradu Kuća pukovnika Elezovića u Beogradu Zgrada Tehničkog fakulteta u Beogradu Dom Udruženja jugoslovenskih inženjera i arhitekata u Beogradu Spomenik Karađorđu u Beogradu Zgrada auto servisa „Fiat” u Beogradu Kuća Josifa Šojata u Beogradu Kuća Petronijevića
Grocka	Rimska grobnica u Brestoviku Rimska grobnica na lokalitetu Dubočaj Rančićeva kuća Mitrovićeva kuća Karapešićeva kuća Vlajkovićeva kuća Cincarska kuća u Grockoj Teomirovićeva kuća Panićeva kuća Topalovićeva kuća Popovićeva kuća Smiljanićeva kuća Markovićeva kuća Božićeva kuća u Grockoj Manastir Rajinovac Spomenik i spomen kosturnica u Ritopeku
Zvezdara	Spomenik Vuku Karadžiću Novo groblje (Beograd) Astronomska opservatorija u Beogradu Crkva Sv. Nikole u Višnjici Hram Pokrova Presvete Bogorodice u Beogradu Studentski dom kralj Aleksandar I u Beogradu Crkva Svetog Antuna Padovanskog u Beogradu
Zemun	Zemunska tvrđava Nikolajevska crkva u Zemunu Kuća porodice Karamata Kuća u kojoj se rodio Dimitrije Davidović Kuća Afrodite Bialo Kuća sa sunčanim satom Crkva Sv. Trojice u Zemunu Kuća u Ul. Glavnoj 7 Špirtina kuća Magistrat u Zemunu Zgrada carinarnice u Zemunu Markovićeva kuća u Grockoj Ičkova kuća Kontumacka kapela Svetih arhanđela Mihaila i Gavrila Kontumacka kapela Svetog Roka Livnica Pantelić Kuća Burovca na Gardošu Crkva Sv. Dimitrija (Hariševa kapela) Crkva Svetih Arhanđela Mihaila i Gavrila u Batajnici Bogorodičina crkva (Zemun) Dom srpske pravoslavne crkvene opštine Zemun Zemunsko groblje na Gardošu Zemunska gimnazija Kuća inženjera Pavla Horvata Kuća dr Save Nedeljkovića Srpska škola u Gornjoj varoši u Zemunu Zemunska pošta Evangelistička crkva (Zemun) Zgrada komande vazduhoplovstva Zgrada Dečjeg doma kraljice Marije Osnovna škola Kraljica Marija Binderova kuća u Zemunu Stara kapetanija u Zemunu Zgrada Vodne zajednice u Zemunu Stara zgrada Poljoprivrednog fakulteta u Zemunu Srpska škola u Batajnici Crkva Uznesenja Blažene djevice Marije
Lazarevac	Spomen crkva u Lazarevcu Spomenik knezu Stanoju Nadgrobni spomenik knezu Aksentiju Miladinoviću Čaršijska kuća porodice Vasić Kuća porodice Dimitrijević Kuća porodice Đurđić Kuća porodice Miletić Kuća porodice Perlić Kuća porodice Krdžalić Crkva Svetog Velikomučenika Dimitrija
Mladenovac	Manastir Pavlovac Spomenik despotu Stefanu Lazareviću (Crkvine) Spomen česma „Crkvenac“ Spomenik palim ratnicima 1912—1918. Kuća porodice Badžak Crkva Svetih apostola Petra i Pavla u Jagnjilu sa sobrašicama
Novi Beograd	Staro sajmište Muzej savremene umetnosti Crkva Svetog Georgija u Bežaniji Palata Srbije Hangar Starog aerodroma Zgrada Stare osnovne škole u Bežaniji Sava centar Zapadna kapija Beograda
Obrenovac	Kuća u selu Draževcu Kuća u kojoj se rodio narodni heroj Vlada Aksentijević Crkva brvnara u Orašcu Stara mehana u Ušću Mehana Uzun Mirka Apostolovića Stara Osnovna škola Dom porodice Mihajlović Crkva u Obrenovcu Stara varoška kuća Spomenik streljanim taocima Stara zadružna kuća Rankovića Manastir Grabovac Crkva Svetog Vaznesenja u Drenu Crkva Pokrova Presvete Bogorodice u Bariču Sokolski dom (Obrenovac)
Palilula	Memorijalni muzej Nadežde i Rastka Petrovića Crkva Svetog Marka u Beogradu Univerzitetska biblioteka „Svetozar Marković“ Zgrada Arhiva Srbije Groblje oslobodilaca Beograda Poslovno-stambena zgrada Petra Jankovića Hotel „Metropol“ Kuća Milutina Milankovića Crkva Svetog cara Konstantina i carice Jelene u Ovči Zgrada Seizmološkog zavoda Zgrada Pravnog fakulteta u Beogradu Palata Glavne pošte Zgrada Vojnogeografskog instituta u Beogradu Kuća Nevene Zaborski u Beogradu Vila Prendić u Beogradu Stara mehana u Velikom Selu
Rakovica	Manastir Rakovica
Savski venac	Konak kneza Miloša u Topčideru Topčiderska crkva (Crkva Sv. Apostola Petra i Pavla) Crkveni konak u Topčideru Amam kneza Miloša Muzej Tome Rosandića Manakova kuća Porodična kuća Nikole Nestorovića Skulptura „Žetelica“ Muzej 4. jula Ilegalna štamparija CK KPJ na Banjičkom vencu Obelisk u Topčiderskom parku Spomenik Arčibaldu Rajsu Doktorova kula u Beogradu Zgrada Oficirske zadruge Vaznesenjska crkva Kuća porodice Veljković Kuća Branislava Nušića Zgrada prve srpske opservatorije Zaostavština Dragomira Glišića Kuća porodice Popović-Predić Abadžijske kuće Beogradska nadbiskupija Železnička stanica Beograd–Glavna Kuća dr Arčibalda Rajsa Kuća Isidore Sekulić Kuća porodice Najdanović Zgrada Oficirskog doma Stara zgrada Generalštaba Zgrada „Manježa“ Kuća dr Aleksandra Belića Dom sirote dece Parni mlin u Beogradu Krst sa Male pijace Hotel „Bristol“ Vojna bolnica na Vračaru Zgrada državne štamparije Univerzitetska dečja klinika Kasarna 7. puka Kuća kralja Petra I Karađorđevića Kuća Vukićevića Vučina kuća na Savi Kuća Dragoljuba Gošića Palata Ministarstva finansija Kraljevine Jugoslavije Vila Dušana Tomića Vila Olge Mos Palata Ministarstva šuma i ruda i Ministarstva poljoprivrede i voda Zgrade Generalštaba vojske Srbije i Crne Gore i Ministarstva odbrane Manastir Vavedenje Presvete Bogorodice u Beogradu Crkva Svetog arhangela Gavrila u Beogradu Zgrada Sokolskog doma „Matica“ Zgrada Arhiva Jugoslavije Kuća trgovca Dušana Lazića u Beogradu Vila Stevke Milićević u Beogradu Zgrada Ministarstva saobraćaja u Beogradu Hala 1 Beogradskog sajma Dvorski kompleks na Dedinju u Beogradu Fabrika hartije Milana Vape Vila Rajh u Beogradu Zgrada Socijalnog osiguranja u Beogradu Vila Lazića i Mitrovića u Beogradu Vila glumice Marice Popović u Beogradu Zgrada Ministarstva socijalne politike i narodnog zdravlja u Beogradu Kuća arhitekte Jovana Ilkića u Beogradu Dom Radničke komore u Beogradu Vila Šterić u Beogradu
Sopot	Crkva Sv. Nikole u Sibnici Sopotski han Stara kuća porodice Žujović Han Radosavljevića Han Pantića Osnovna škola u Malom Popoviću Manastir Kastaljan Nadgrobni spomenik vojvodi Pavlu Cukiću Stara kuća porodice Žmurić Crkva Svetog Marka u Stojniku
Stari grad	Dositejev licej Konak kneginje Ljubice Beogradska tvrđava Božićeva kuća Terazijska česma Turbe Šeih Mustafe Kafana "?" Spomenik knezu Mihailu Kapetan Mišino zdanje Bajrakli džamija u Beogradu Kuća slikara Đorđa Krstića Dom Jevrema Grujića Zgrada zadužbine Nikole Spasića Dom Jovana Cvijića Krsmanovićeva kuća na Terazijama Prva varoška bolnica Zgrada Uprave fondova u Beogradu Zgrada Realke u Beogradu Spomenik zahvalnosti Francuskoj Čukur česma Stara kuća na Varoš kapiji Zgrada Ministarstva pravde Zgrada Smederevske banke Zgrada Narodne banke Srbije u Ulici kralja Petra Osnovna škola Kralj Petar Prvi Dorćolska osnovna škola Palilulska osnovna škola Kuća Jovana Smederevca Građanske kuće u Ul. Knez Mihailovoj br. 46, 48 i 50 Dom Mike Alasa Zgrada Beogradske zadruge Zgrada Ministarstva prosvete Zgrada trgovca Stamenkovića Robni magazin Spomenik Dositeju Obradoviću Spomenik Josifu Pančiću Saborna crkva u Beogradu Palata „Anker“ Palata „Atina“ Zgrada stare telefonske centrale Zgrada hotela „Moskva“ Dom porodice Pavlović Umetnički paviljon „Cvijeta Zuzorić“ Kuća Branislava Kojića Igumanova palata Zgrada „Srpska kruna“ Zgrada u Ul. Kralja Milana 1 Zgrada u Ul. Kralja Milana 3 Zgrada Narodnog pozorišta u Beogradu Crkva Aleksandra Nevskog Dom Svetog Save Kuća Stevana Mokranjca u Beogradu Zgrada Beogradske opštine Zgrada Starog dvora Zgrada Novog dvora Grobnica narodnih heroja na Kalemegdanu Hotel „Nacional” Zgrada umetničke škole Zgrada Narodne skupštine Palata „Albanija“ Kuća Nikole Pašića Bioskop „Balkan“ Kuća Filipa Filipovića Kuća Nikole Predića Zanatski dom Dom vojske u Beogradu Zgrada Patrijaršije Zgrada PRIZAD-a (TANJUG) Zgrada Prometne banke Kuća Bete i Riste Vukanovića Kuća Jovana Skerlića Kuća porodice Ribar Kuća Milana Piroćanca Zgrada Velike škole Zgrada Kolarčevog narodnog univerzizeta Etnografski muzej Kuća Laze Pačua Zgrada Agrarne banke Kuća dr Stanoja Stanojevića Dom društva Crvenog krsta Atelje Uroša Predića Kuća u Ul. Cara Dušana 10 Kuća Stevana Kaćanskog Spomenik Moši Pijade Kuća Dimitrija Krsmanovića Kuća vajara Dragomira Arambašića Kafana „Ruski car“ Zgrada Ekonomske škole Zgrada Prve beogradske gimnazije Spomenik Pobedniku Kuća Miladina Pećinara Palata SANU Zgrada Druge ženske gimnazije (Škola „Nikola Tesla“) Zgrada Trgovačke akademije Fotografski atelje Milana Jovanovića Kuća porodice Hristić-Mijušković Kuća Milana A. Pavlovića Moderna garaža u Beogradu Hotel „Mažestik“ Kuća Leone Panajot Kuća Mihaila Đurića Kuća porodice Milovanović Kuća Radisava Jovanovića Zgrada Društva svetog Save Kuća Dimitrija Živadinovića Kuća Andre Đorđevića Parno kupatilo braće Krsmanović Kuća Zdravka Đurića Zgrada Ljubomira Miladinovića Kuća trgovca Crvenčanina Zgrada Josifa Šojata Kuća Milorada Pavlovića Zgrada Jakova Čelebonovića Spomen dom vajara Radete Stankovića Botanička bašta Jevremovac Zgrada Ministarstva pošta Kompleks radničkih stanova Palata penzionog fonda Zgrada Aero kluba Dom vračarske štedionice u Beogradu Zgrada Penzionog fonda Beočinske fabrike cementa u Beogradu Kuća izdavača i knjižara Gece Kona u Beogradu Dom sindikata (Beograd) Bitef teatar Beogradska sinagoga Kuća knjižara Marka Markovića Termoelektrana „Snaga i svetlost“ Zgrada Klasne lutrije u Beogradu Hotel „Prag” u Beogradu Umetnička livnica „Plastika“ u Beogradu Spomenik vojvodi Vuku Kuća građevinara Karla Knola u Beogradu Zgrada sa slikarskim ateljeima i galerijom Salona Muzeja savremene umetnosti u Beogradu Dom Saveza nabavljačkih zadruga državnih službenika u Beogradu Spomenik Vasi Čarapiću u Beogradu Zgrada predstavništva Prvog dunavskog parobrodarskog društva u Beogradu Zgrada „Progresa” u Beogradu Zgrada Doma štampe Zgrada Hempro Zgrada Službe društvenog knjigovodstva Jugoslavije
Surčin	Crkva Sv. Paraskeve u Boljevcima Crkva Svetog Vaznesenja u Jakovu Crkva Sv. Nikole u Dobanovcima Manastir Fenek Crkva Svetog Arhanđela Gavrila u Progaru Stara porodična kuća Aćimovića Crkva Svete Petke u Surčinu Crkva Svetog Save u Bečmenu Crkva Svetog Jovana Preteče u Petrovčiću Muzej vazduhoplovstva u Beogradu Crkva Svetog velikomučenika Georgija u Ugrinovcima
Čukarica	Zgrada škole u Žarkovu Osnovna škola „Ljuba Nenadović“ Crkva Svetog Nikole u Ostružnici Janićevi dućani u Ostružnici Janićeva kafana u Ostružnici Zgrada u Ul. Turgenjevljevoj 1 Fabrika šećera Zgrada Kovnice novca Crkva Rođenja Bogorodice sa Boračkim grobljem