Makedonska ulica (Beograd)

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Makedonska
ulica
Opština Stari Grad
Početak Trg republike (Beograd)
Kraj Trg Politike
Dužina 370 m
Širina 9,46-12,5 m
Nazvana 1872.
Stari nazivi Kastriotova, Makedonska, Poenkareova, Staljingradska
Makedonska ulica

Makedonska ulica se nalazi u centru Beograda, i prostire se u dužini od 370 m od Trga republike do Trga Politike. Pripada opštini Stari grad. Poznata je po takozvanom novinarskom trgu koji obuhvata Makedonsku ulicu do palate Politike i Radio Beograda gde se Makedonska račva na Cetinjsku, Hilandarsku i Svetogorsku ulicu i koji se proteže sve do Takovske. Ovaj trg je nazvan novinarskim po novinarima koji su redovno svraćali u kafane koje su bile raspoređene čitavom njegovom dužinom: Zora, Grmeč, Bohinj, Srpska kafana, Boka, Šumatovac. Godine 1989, ispred restorana Šumatovac postavljena je nova fontana.[1] Drugim svojim krajem Makedonska ulica gleda na Trg Zorana Đinđića i Narodno pozorište. Veoma je prometna jer njome prolaze autobusi sa Zelenog venca koji idu ka Zvezdari, i trolejbusi sa Studentskog trga.

Makedonska ulica prva je asfaltirana ulica u Beogradu.

Ime ulice[uredi | uredi izvor]

Prvi naziv Makedonske ulice bio je Kastriotova ulica po Đurđu Kastriotu Skenderbegu, srpskom borcu protiv Osmanlija. Kad je imenovana 1872. pružala se od Pozorišnog trga do Kondine ulice. Potom je 1896. primenovana u Makedonsku po oblasti Makedoniji.

Naziv Poenkareova po francuskom predsedniku Remonu Poenkareu, prijatelju Srbije tokom Prvog svetskog rata, dobija 1920. i tako se zvala do 1946. godine[2].

Narednih šest godina, do 1952, zvala se Staljingradska ulica, po Staljingradu (današnjem Volgogradu) po Staljingradskoj bitki koja predstavlja prekretnicu u Drugom svetskom ratu i koja se smatra najkrvavijom bitkom u istoriji.

Potom joj je vraćen naziv Makedonska kako se i danas zove.[3]

Istorija[uredi | uredi izvor]

Praistorija i antičko doba[uredi | uredi izvor]

Prva naselja na području današnjeg Beograda podignuta su pre više od 5000 godina pre nove ere o čemu svedoče iskopavanja u Cetinjskoj ulici, na Čukarici, na Banovom brdu i na obalama Save. Neolitska kultura na ovom prostoru bila je oličena u starčevačkoj i vinčanskoj kulturi. Pri kraju gvozdenog doba oko ušća Save u Dunav naseljava se keltsko pleme Skordiska za koje se vezuje nastanak grada Singidunuma. Pretpostavlja se da se ovaj keltski grad nalazio na području današnje Karaburme. U 1. veku pre n. e. ovaj kraj su preuzeli Rimljani, a keltsko pleme se preselilo u Panoniju. Iako se ne zna tačno mesto rimskog vojnog logora, njihovi grobovi u obliku bunara nađeni su na prostoru Trga republike i protezali su se čitavom Makedonskom ulicom prema Kosovskoj i Ulici Majke Jevrosime sve do Tašmajdana. U 5, 6. i 7. veku neretki su upadi Istočnih Gota, Gepida, Herula, Sarmata, Avara i Slovena. Grad su osvojili Huni 441. godine.[4]

Jedan rimski sarkofag je pronađen jula 1937, prilikom kopanja temelja za zgradu u Poenkareovoj 32,[5] u istom dvorištu je nađen i "veliki drumski kamen", možda putokaz na putu koji je prolazio tuda,[6] još nekoliko grobova od cigala i stela u obliku šišarke.[7]

Srednji vek[uredi | uredi izvor]

Hunska država se raspala 454. godine, a Singidunum postaje vizantijski grad. Potom su, u 5. veku, grad osvojili Sarmati, a posle njih Istočni Goti, da bi se ubrzo ponovo vratio u okrilje Vizantije. Ostaci rimskog kastruma koji se danas vide u temeljima Beogradske tvrđave korišćeni su za obnovu grada. Počev od 4. veka Sloveni sve češće prelaze Dunav. U 7. veku već naseljavaju ušće Save u Dunav sagradivši novi grad na ruševinama starog i nazvavši ga Beograd. Od 9. do 12. veka u gradu se smenjuju vlast Bugarske, Vizantije i Ugarske. 1284. Beograd potpada pod srpsku vlast i u njemu se naseljavaju Srbi i širi uticaj srpske crkve. Ugari ga ponovo osvajaju 1319.[4]

XV-XVII vek[uredi | uredi izvor]

Godine 1403, pod despotom Stefanom Lazarevićem Beograd postaje prestonica srpske države. Nakon njegove smrti, ponovo potpada pod ugarsku vlast (1427—1521) i u to vreme je Srbima bio zabranjen pristup u Gornji grad pa su naseljavali prostor od današnjeg Savskog pristaništa, Saborne crkve, Ulicom kralja Petra ka Dorćolu. Tursko osvajanje Beograda 29. avgusta 1521. je umnogome usporilo njegov razvoj. Za vreme turske vlasti (1521—1717) Beograd se pretvorio u orijentalnu varoš kakav će ponovo postati nakon austrijske okupacije(1717—1739). U doba austrijske vlasti u blizini Makedonske ulice na Trgu republike bila je Virtemberška (Stambol) kapija kroz koju se ulazilo u Beograd.[4]

XIX vek[uredi | uredi izvor]

Godine 1806, Karađorđe je svoju ustaničku vojsku razdvojio na tri grupe od kojih je treća udarna grupa od 8000 vojnika na čelu sa vojvodom Vasom Čarapićem krenula na Stambol-kapiju, glavni ulaz u Beograd. Vasa Čarapić je tom prilikom poginuo. Između dva srpska ustanka kad su Turci opet nadvladali od Tašmajdana do Stambol-kapije u blizini Makedonske ulice, mogli su se videti ljudi nabijeni na kolac zbog čega je ova kapija postala simbolom stradanja srpskog naroda pod Osmanlijama. Za vreme vladavine kneza Miloša počinje da se menja struktura jednog dela Beograda. On je trasirao nove kvartove od Stambol-kapije prema Carigradskom drumu.[4]

Miloš je želeo da se zanatlije presele sa turskog Dorćola na prostor Terazija i okoline - dobijali bi besplatan plac uz jedinu obavezu da ga ograde. Gazda Đina, kafedžija, je dobio plac na uglu Poenkareove i Dečanske, ali je navodno radije pobegao u Tursku nego da plati 80 groša za ogradu oko placa u "pustinji na Terazijama". Njegov unuk Kosta Ginić će isti plac platiti 42.000 dinara, Kostin sin Sima je prodao plac 1930-tih za 1.350.000 dinara, mada su njegovom ocu nudili i osam miliona.[8]

XX vek[uredi | uredi izvor]

Godine 1911. Makedonska ulica je bila prva beogradska ulica koja je asfaltirana. Posle nje asfaltirane su Skopljanska (današnja Nušićeva) i Knez Mihailova.[9]

Asfaltirana je i 1937.[10][11] Te godine je izgrađena i višespratnica na istočnom uglu sa Braće Jugović, umesto ranijih "naerenih straćara".[12][13][14] Glavna pošta se nalazila u ulici, u staroj zgradi Ilije Kolarca, do preseljenja u Palatu Glavne pošte.[15]

Između dva svetska rata kroz Makedonsku i Svetogorsku je prolazio tramvaj broj 7 na potezu od Paviljona Cvijete Zuzorić do Novog groblja. U aprilu 1940. tramvaji su zamenjeni autobusima linije 27.[16][17] Stariju arhitekturu Makedonske ulice dopunjuju graditelji modernijeg senzibiliteta. U prvoj polovini 20. veka to su između ostalih Jovan Smederevac, Dragiša Brašovan, Stojan Titelbah i Dragutin Đorđević; u drugoj polovini niču zdanja Zorana Tasića, Dragana Filipovića, Uglješe Bogunovića i Slobodana Janjića.[18] Imala je 46 brojeva i tu se smestilo: tri redakcije, po jedna gimnazija, crkva i apoteka i čak dvadeset tri kafane.[19]

Kulturna istorija[uredi | uredi izvor]

Mesto između kafana Šumatovac, Pod lipom i Grmeč odnosno između redakcije Politike, Borbe i Radio Beograda nazivano je beogradskim bermudskim trouglom zato što su tu gubili dane i noći posetioci navedenih kafana - novinari, glumci i muzičari.[20] Posetioci ovog trougla bili su i Momo Kapor, Raša Popov, Petar Lazić, Gale Janković, Dušan Prelević, Bora Đorđević (Riblja čorba je nastala u Šumatovcu), Dragan Nikolić, članovi bendova Idoli, Šarlo akrobata i Električni orgazam. Novinari i saradnici Radio Beograda su svraćali u kafanu Pod lipom (br. 44). Kafana je zatvorena 2003. zbog pada prometa, a na njenom mestu otvoren je Pica hat. Od 2012, na ovom mestu je kozmetička prodavnica. Restoran Grmeč se nalazio ispred zgrade broj 32 na broju 34, u koji su najviše svraćali novinari Politike. Kuća je sagrađena 1922. a danas je pod zaštitom grada Beograda kao spomenik kulture. Imao je mural Zuka Džumhura. 2011. se desio požar i tada je kafana zatvorena. Šumatovac na broju 33 imao je baštu koja je leti bila centar urbanog života Beograđana. U Šumatovac su svraćale mnoge poznate ličnosti iz kulture, sporta i medija. Ovde su snimljene neke scene za film Nacionalna klasa. Zbog dugova i slabog prometa i ovaj restoran je zatvoren i tako je beogradski Bermudski trougao prestao da postoji. Osnovu beogradskog trougla činilo je ugostiteljsko preduzeće Tri grozda koje je upravljalo ovim trima kafanama a koje je ugašeno 2006. nakon čega je i nestalo ovog trougla. Prethodnih godina Šumatovac i Grmeč su ponovo otvorene. Na ovom trgu koji se danas zove Trg politike nalazi se spomenik slikaru, novinaru, likovnom kritičaru i revolucionaru Moši Pijadi.[21]

Makedonskom ulicom[uredi | uredi izvor]

Br. 21[uredi | uredi izvor]

Makedonska 21

Dom Saveza nabavljačkih zadruga državnih službenika u Beogradu, Makedonska 21, spomenik je kulture.

Br. 22[uredi | uredi izvor]

Dom omladine, 2019.

Na broju 22 na uglu sa Dečanskom ulicom nekada je postojala čuvena kafana Ginić. U njoj je nastao časopis Ošišani jež. Ova kafana je srušena i na njenom mestu je podignuta zgrada Doma omladine koji je otvoren 1964. godine. Arhitekte su bili Zoran Tasić i Dragan Filipović.[1]

Dana 17. oktobra 2006. u Domu omladine je počeo da radi Američki kutak, deo Biblioteke grada Beograda. Knjižni fond Američkog kutka obuhvata publikacije na engleskom jeziku koje sadrže informacije o Americi, stručnu i referentnu literaturu, beletristiku, te razne publikacije američke vlade.[22]

Ugao Makedonske i Dečanske, ispred Doma omladine, nosi naziv Plato Milana Mladenovića.[23]

Br. 23[uredi | uredi izvor]

Crkva Sv. apostola Petra
Crkva Sv. apostola Petra, ulaz

Kuća Jovana Stejića se nalazi na broju 23. Na ovom broju se smestila Isusovačka crkva Svetog apostola Petra. Na ovom broju se nalazi nekoliko građevina: isusovačka rezidencija, kapela i crkva. Na mestu današnje crkve je 1845. lekar kneza Miloša Jovan Stejić sagradio jednospratnu porodičnu kuću u stilu neorenesanse i neobaroka prema nacrtu nepoznatog arhitekte. Isusovci su je 1930. otkupili za potrebe svoje župe. Danas je ova kuća pod zaštitom Zavoda za zaštitu spomenika. Prema nacrtu zagrebačkog arhitekte Juraja Denclera u dvorištu Stejićeve kuće jezuiti su 1933. podigli hram Svetog apostola Petra u koji su već naredne godine kada je završen smestili baroknu ikonu Marije Pomoćnice.[24] Na ovoj ikoni je naslikana Bogorodica u stilu rafaelovskih madona sa malim Isusom u naručju. Doneta je u Beograd 1718. iz bavarskog grada Pasaua, da bi je Isusovci u strahu od Osmanlija sklonili u Petrovaradin. Tom prilikom je urezan natpis po kojem je ova Bogorodica dobila ime Beogradska: „Iz Beograda izgnana Djevice, svojom zaštitom neprestano čuvaj Petrovaradince”.[25] Crkva ima bazilikalnu osnovu i dva broda. Ruski slikar Maljcev je na glavnom oltaru naslikao kompoziciju Isus Hrist predaje ključeve Sv. Petru. I Lojzika Ulman je ukrasila crkvu skulpturom i reljefom.[1] Na dan bombardovanja Beograda 6. aprila 1941. na crkvu i manastir su pale dve bombe od kojih je samo ona koja je bačena na crkvu eksplodirala. Izazvala je velike štete a zidovi su popucali. Politika je pisala: "Tako se dogodilo da je to bila jedina rimokatolička bogomolja koja je istinski podelila sudbinu srpskog naroda."[26]

Br. 24[uredi | uredi izvor]

Na broju 24 otvorena je 2005. Ambasada San Marina.[27]

Br. 25[uredi | uredi izvor]

Na mestu zgrade u kojoj se danas nalazi Institut za međunarodnu politiku i privredu (nekada broj 27) do kraja dvadesetih godina 20. veka nalazila se kuća dr Vladana Đorđevića, lekara, akademika, osnivača Srpskog lekarskog društva i Crvenog krsta Srbije, diplomate i predsednika Vlade (1897 - 1900). Prizemnu kuću koju je kupio 1872. godine, Đorđević je početkom 1880-ih nadzidao jednim spratom. U njoj je sa porodicom živeo gotovo pola, sve do prodaje kuće 1921.

Današnja petospratnica na broju 25 podignuta je oko 1930. po nacrtu arhitekte Dragiše Brašovana, kao stambeno-poslovni objekat. Prozore krase trougaoni timpanoni, a uz celu fasadu poređani su jonski pilasteri. U gornjem delu ove zgrade nalaze se četiri reljefa - alegorijski prikaz (sedeće figure četiri žene i dva muškarca).[1]

Br. 27[uredi | uredi izvor]

Kuću Svetislava Okanovića je napravio Stojan Titelbah oko 1910. To je ugaona zgrada sa manjom kupolom kvadratne osnove ukrašena u stilu renesanse i baroka.[18]

Ugao Nušićeve i Makedonske[uredi | uredi izvor]

Kuća Jovana Smederevca
Kuća Jovana Smederevca, balkon

Kuća Jovana Smederevca se nalazi na uglu Nušićeve i Makedonske (Nušićeva br. 27). Podigao je inžinjer i preduzimač Jovan Smederevac 1901. To je ugaona građevina sa kubetom prema trgu u stilu akademizma i secesije. Planirana je kao stambena zgrada. Pretpostavlja se da je fasadu na kojoj je i balkon sa ogradom od kovanog gvožđa koji obiluje floralnim elementima inače zastupljenim na celoj zgradi uradio neko drugi.[18] Ova zgrada je jedna od prvih u Beogradu na kojoj je fasada dekorisana u stilu secesije.[1] Zaštićena je kao spomenike kulture kao nepokretno kulturno dobro.

Br. 29[uredi | uredi izvor]

Zgrada Politike, 2019.
Spomenik Moši Pijade

Po projektu arhitekata Uglješe Bogunovića i Slobodana Janjića podignuta je na ovom broju zgrada Politike 1968. Ona je osnova malog novinarskog trga. Fasada je od belog mermera, stakla i presovanog aluminijuma. Ovde je smeštena kompanija Politika koja izdaje brojne časopise i novine (Politikin zabavnik, Ilustrovana politika, Bazar, NIN) kao i TV Politika. List Politika je počeo da izlazi 1904. i izlazi i danas mada je pravio manje pauze za vreme Prvog i Drugog svetskog rata.

Ispred Politike je 1969. podignut spomenik Moši Pijade. To je moderna skulptoralna grupa koja predstavlja Mošu Pijade i njegove slušaoce koju je isklesao vajar Branko Ružić. Spomenik je podignut povodom 10 godina od smrti Pijade.[1] Pre Politike na broju 29 bila je Druga beogradska gimnazija koju je projektovao Dragutin Đorđević. Podignuta je između 1909. i 1910. a srušena u bombardovanju za vreme Drugog svetskog rata.[18]

Br. 32[uredi | uredi izvor]

Kafana Grmeč, 2019.

Klasična srpska kafana Grmeč ponovo je otvorena 2018. Za razliku od Šumatovca koji je modernizovan, Grmeč je zadržao duh prošlog vremena.[28]

Br. 33[uredi | uredi izvor]

Šumatovac, 2019.

Restoran Šumatovac, jedan od najpoznatijih u Beogradu, koji sa prekidima radi preko 80 godina, ponovo je otvoren 2015. na starom mestu u Makedonskoj br. 33. Nekada je bio deo kafanskog Bermudskog trougla koji su još sačinjavali kafane Pod lipom i Grmeč.[29] Novi dom "Politike" podignut je 1921. u Poenkareovoj 33,[30] ranije se na tom mestu nalazila kuća sa sardinskim odn. italijanskim konzulatom.[31]

Br. 46[uredi | uredi izvor]

U suterenu zgrade na uglu sa Kondinom ulicom nalazila se nekad kafana Pod lipom u kojoj su se okupljali saradnici Radio Beograda, Politike i Borbe. To je bilo u staroj zgradi koja je srušena 1968, a na čijem mestu je podignuta velika zgrada koja se i danas tu nalazi, gde je nastavila da radi istoimena kafana, na čijem mestu je danas drogerija. U staroj zgradi je nekada živela Svetlana Velmar-Janković sa porodicom i tu je napisala svoju prvu knjigu Ožiljak.[32]

Susedne ulice[uredi | uredi izvor]

Makedonska ulica se nastavlja na Svetogorsku s jedne strane i Francusku s druge strane tako da povezuje ove dve ulice. Od Trga Politike do Trga republike dodiruje se sa Kondinom, Cetinjskom, Nušićevom, Dečanskom, Ulicom Braće Jugovića i Kolarčevom ulicom. Ispred Doma omladine gleda na Plato Milana Mladenovića a na Trgu republike na Plato dr Zorana Đinđića.[33] U neposrednoj je blizini Narodnog pozorišta, dečijeg pozorišta Boško Buha, Narodnog muzeja, Muzeja automobila, Ateljea 212 i Terazijskog tunela.

Galerija[uredi | uredi izvor]

  • Kuća Jovana Smeerevca, fasada
    Kuća Jovana Smeerevca, fasada
  • Kuća Jovana Smederevca, dekoracija na fasadi
    Kuća Jovana Smederevca, dekoracija na fasadi
  • Makedonska ulica, 2, detalj na fasadi
    Makedonska ulica, 2, detalj na fasadi
  • Fasada u Makedonskoj ulici
    Fasada u Makedonskoj ulici
  • Novinarski trg
    Novinarski trg
  • Makedonska ulica, preko puta Doma omladine
    Makedonska ulica, preko puta Doma omladine
  • Makedonska ulica, stambene zgrade
    Makedonska ulica, stambene zgrade

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b v g d đ Vujović, Branko (2003). Beograd u prošlosti i sadašnjosti. str. 311—314. ISBN 978-86-441-0014-0. 
  2. ^ „Po kome je Poenkareova ulica dobila ime?”. Pristupljeno 21. 11. 2020. 
  3. ^ Leko, Milan (2003). Beogradske ulice i trgovi : 1872-2003. str. 207. ISBN 978-86-17-10816-6. 
  4. ^ a b v g Vujović, Branko (2003). Beograd : kulturna riznica. str. 7—78. ISBN 978-86-7547-053-3. 
  5. ^ "Politika", 8. jul 1937
  6. ^ "Politika", 9. jul 1937
  7. ^ "Politika", 11. jul 1937
  8. ^ "Politika", 13. mart 1938
  9. ^ „Hronika jednog vremena : veličanstveni zamah Beograda”. Srbiju volimo.rs. Pristupljeno 14. 12. 2019. 
  10. ^ "Politika", 18. avg. 1937, str. 9
  11. ^ "Politika", 30. sept. 1937
  12. ^ Ruše se mnoge straćare u centru Beograda. "Politika", 1. jan. 1937
  13. ^ Milom ili silom, ruše se redom straćare po Beogradu. "Politika", 8. maj 1937]
  14. ^ "Vreme", 14. nov. 1937
  15. ^ "Politika", 23. nov. 1938
  16. ^ Radojičić, Ivan. „Od Belog goluba do Svete gore - Kratka istorija Svetogorske ulice”. 011info. Pristupljeno 19. 3. 2019. 
  17. ^ "Politika", 23. april 1940
  18. ^ a b v g Đurić-Zamolo, Divna (2009). Graditelji Beograda : 1815-1914 (2 izd.). str. 88, 110, 302, 323,. ISBN 978-86-80619-51-4. 
  19. ^ "Politika", 26. jul 1936
  20. ^ Vasiljević, Branka. „Makedonska – ulica novinara i kafana”. Politika Online. Pristupljeno 2024-01-28. 
  21. ^ Minić, Petar. „Beogradski Bermudski trougao - Mesto na kome su boemi nestajali bez traga”. 011info. Pristupljeno 19. 3. 2019. 
  22. ^ „O Kutku”. American Corner Beograd. Arhivirano iz originala 09. 08. 2020. g. Pristupljeno 19. 3. 2019. 
  23. ^ Županjevac, Ana. „Završava se uređenje Platoa Milana Mladenovića”. Pristupljeno 19. 3. 2019. 
  24. ^ „Župa Svetog Petra”. Istorijat župe. Pristupljeno 19. 3. 2019. 
  25. ^ Stefanović, Nenad Novak. „Manastir u centru grada”. Politika. Pristupljeno 19. 3. 2019. 
  26. ^ Radojičić, Ivan. „Jezuitski manastir u Beogradu: Relikvija sakrivena u centru grada”. 011info. Pristupljeno 19. 3. 2019. 
  27. ^ „Bilateralni odnosi sa stranim državama”. Ministarstvo spoljnih poslova Republike Srbije. Arhivirano iz originala 05. 03. 2016. g. Pristupljeno 19. 3. 2019. 
  28. ^ Antonijević, Marija. „"Bermudski trougao" Posle osam godina ponovo otvorena kultna kafana u centru grada”. Blic. Pristupljeno 19. 3. 2019. 
  29. ^ „Ponovo radi "Šumatovac"!”. Večernje novosti. Pristupljeno 19. 3. 2019. 
  30. ^ "Politika", 24. mart 1921
  31. ^ "Politika", 25. mart 1921
  32. ^ Anđić, Jovo (2015). Književni vodič kroz Beograd (2 izd.). str. 253. ISBN 978-86-521-1859-5. 
  33. ^ „Plato Dr Zorana Đinđića”. Večernje novosti. Pristupljeno 19. 3. 2019. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • Đurić-Zamolo, Divna (2009). Graditelji Beograda : 1815-1914 (2 izd.). str. 88, 110, 302, 323,. ISBN 978-86-80619-51-4. 
  • Vujović, Branko (2003). Beograd : kulturna riznica. str. 7—78. ISBN 978-86-7547-053-3. 
  • Leko, Milan (2003). Beogradske ulice i trgovi : 1872-2003. str. 207. ISBN 978-86-17-10816-6. 
  • Vujović, Branko (2003). Beograd u prošlosti i sadašnjosti. str. 311—314. ISBN 978-86-441-0014-0. 
  • Istorija Beograda. 3. Beograd: Srpska akademija nauka i umetnosti i dr.1974.
  • Jovanović-Stojimirović, Milan (2008). Siluete starog Beograda. Beograd: Prosveta. ISBN 978-86-07-01807-9. 
  • Nušić, Branislav. Stari Beograd : (iz poluprošlosti). Beograd : 3D+.2014. ISBN 978-86-6367-033-4.

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Makedonska ulica na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Македонска_улица_(Београд)&oldid=27430303”