Palata Ministarstva finansija Kraljevine Jugoslavije

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Palata Ministarstva finansija Kraljevine Jugoslavije
Zgrada Vlade Republike Srbije
Opšte informacije
MestoBeograd
OpštinaSavski venac
Država Srbija
Vreme nastanka1928.; pre 96 godina (1928)
Tip kulturnog dobraSpomenik kulture
Nadležna ustanova za zaštituZavod za zaštitu spomenika kulture
beogradskonasledje.rs

Palata Ministarstva finansija Kraljevine Jugoslavije[a], današnja zgrada Vlade Republike Srbije, nalazi se u Beogradu, na teritoriji gradske opštine Savski venac, u ulici Kneza Miloša 22. Palata zbog značaja kao antologijsko delo beogradske akademske međuratne arhitekture predstavlja nepokretno kulturno dobro kao spomenik kulture.[1]

Palata je sagrađena je između 1926. i 1928. godine, po projektu arhitekte Nikolaja Krasnova,[1] ruskog arhitekate, najznačajnijeg predstavnika akademskog istoricizma u srpskoj međuratnoj arhitekturi, zaposlenom u Arhitektonskom odeljenju Ministarstva građevina, kome je poveravano dovršavanje, uređenje ili projektovanje kapitalnih državnih zdanja.[2] Nikolaj Krasnov je autor prvobitnog projekta zgrade, kao i njene kasnije dogradnje trećeg sprata iz 1938. godine. Zgrada je građena kao uglovnica i reprezentativni je objekat sa osnovom u obliku nepravilnog kvadrata sa unutrašnjim dvorištem. Raščlanjenost fasada, oblikovanih u duhu akademizma, postignuta je masivnim pilastrima, smeštenim između prozora prvog i drugog sprata.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Početkom 20. veka, finansijske ustanove Kraljevine Srbije su osetno ojačale, naručujući putem javnih konkursa ili direktnim angažovanjem istaknutih graditelja neophodne prostorne kapacitete.[3]

Prema konkursu za palatu Uprave državnih monopola i Ministarstva finansija 1908. godine, zgrada je zamišljena da bude reprezentativna dominanta administrativnog centra, na raskrsnici ulica Kneza Miloša i Nemanjine i pozicionirana naspram Ministarstva vojske, izgrađenog 1895. godine. Prema uslovima konkursa, učesnicima je dopuštena stilska sloboda, uz mogućnost primene srpskih motiva.[3]

Na konkursu su mogli učestvovati isključivo stvaraoci slovenskog porekla iz Kraljevine Srbije i inostranstva, a sedmočlani žiri je bio sastavljen od stranih i domaćih predstavnika: akademik Vladimir Pokrovski, profesora Akademije umetnosti iz Sankt Peterburga, Osvald Polivka, pionir praške arhitektonske secesije, Andra Stevanović (1859–1929), rektor Beogradskog univerziteta, lokalni arhitekti Dušan Živanović (1853–1937) i Dragutin Maslać (1875–1937), kao predstavnici Ministarstva građevina.[4] Na konurs je prispelo jedanaest radova, od čega je danas identifikovano svega pet: ruski tandem Vasiljev i Kričinski, češki arhitekta František Blažeka, kome je pomagao profesor Horžica, domaći duet Nikola Nestorović i Dragutin Đorđević i samostalni nacrti, koje su priložili Vladimir Popović i Momir Korunović.[5]

Na mali broj prijava uticala je i napeta politička situacija u Srbiji i njenom okruženju nakon austrougarske Aneksije BiH 1908. godine, koja je dodatno usložnjavala razradu zahtevnog programa, unoseći osećanje nesigurnosti. Žiri je već na početku eliminisao pet prispelih nacrta zbog nepotpunosti i nepreciznosti, pristeklih iz preterano složenog konkursnog programa, u kojem je trebalo premostiti i razliku u nagibu od osam metara između bočnog krila u ulici Admirala Geprata i ugaonih partija na raskrsnici Nemanjine i Kneza Miloša, kao i prekratkog roka za pripremu radova.[5] Na konkursu je odabran projekat Kričinskog i Vasiljeva pod indikativnom šifrom „Ujedinjena Srbija”, kao najkompletniji i najprikladniji propisanom programu,[4] uz napomenu da je taj rad svojom umetničkom obradom daleko odmakao od ostalih i zaključak da nagrađene skice mogu poslužiti za izradu definitivnog plana.[5]

Pobednički konkursni crtež za perspektivni izgled zdanja, načinjen je na bojenom kartonu, koji nije mogao da se jasnije reprodukuje u stručnoj štampi, kao na primer u „Srpskom tehničkom listu”, marta 1909. godine. Nacrti su izlagani na veoma posećenoj izložbi u sali osnovne škole kod Saborne crkve, a član žirija Dragutin Maslać, je zatim u odlomcima publikovao iscrpne komentare.[5] Projekat je ipak bio prikladniji za oštru severnjačku klimu Baltika, nego za balkansko kontinentalno podneblje. Uprkos pohvali i dodeljenoj nagradi od sedam hiljada dinara, projekat nije realizovan, zbog kriza i ratova u periodu (1908–1918).[4]

U oktobru 1923, vlada je potpisala rešenje kojim se društvu Srbija ustupa građenje nove palate Ministarstva trgovine i industrije za 19,3 miliona dinara.[6]

Početkom 1924. godine, ponovo je raspisan konkurs za novu zgradu Ministarstva finansija. Rezultati konkursa su objavljeni avgusta iste godine. Prva nagrada nije dodeljena, a drugu je dobilo preduzeće „Arhitekt”, na čelu sa Dragišom Brašovanom, koji je u to vreme već izvodio radove na projektu za Palatu Ministarstva šuma i ruda. U istom preduzeću je radio i Bogdan Nestorović, sin Nikole Nestorovića, koji se nalazio u žiriju konkursa. Zbog toga što je na dodeli nagrade za projekat, učestvovao i sin člana žirija, izbio je skandal, a jedan član žirija, zagrebački arhitekta Edo Šen je demostrativno podneo ostavku.[7]

Nagrađeni projekat preduzeća „Arhitekt”, urađen najverovatnije u duhu akademizma, nije sačuvan. Verovatno nezadovoljni spoljašnjim izgledom objekta, invesititori su naredne 1925. organizovali novi konkurs za projekat fasade, uz uslov da bude projektovana u srpsko-vizantijskom stilu. Udruženje arhitekata jugoslovenskih inženjera je ovu odluku ocenilo samovoljnom, te je svojim članovima preporučilo da ne učestvuju na konkursu pod takvim uslovima. Uprkos protestima, konkurs je ipak održan i na njemu je učestvovalo pet autora.[7]

Međutim, invesititor je najednom promenio odluku i projektovanje Ministarstva finansija odlučilo da poveri Nikoli Krasnovu. Novi elaborat je izrađen u duhu ruskog akademizma, za manje od dva meseca, mada na idejnim skicama postoji i potpis Nikole Nestorovića.[7]

Tako je monumentalna palata sagrađena prema projektu Nikolaja Krasnova.[4]

Arhitektura[uredi | uredi izvor]

Kupola palate

Palata je građena u periodu od 1926. godine do 1928. godine. Deset godina kasnije, 1938. godine je dozidan i treći sprat po projektu istog arhitekte, što predstavlja njegovo poslednje projektno ostvarenje.[8] Nadziđivanje je doprinelo boljem usklađivanju volumena i u beogradskoj arhitekturi je poznato kao „majstorska dogradnja”.[9]

Palata je koncipirana kao monumentalni objekat na raskršću prometnih ulica Kneza Miloša i Nemanjine. Ima osnovu u obliku kvadrata sa prostranim unutrašnjim dvorištem. Enterijer je rešen u skladu sa svojom namenom. Izrazita likovnost fasada ogleda se u bogatstvu dekorativne arhitektonske plastike, mnoštvu detalja, prostudiranom odnosu masa.

Karakteristična dominantna ugaona pozicija zgrade naglašena je kupolom,[9][10] na koju je postavljena bronzana skulptura – personifikacija „Srbije”, odnosno „Jugoslavije”, visoka preko tri metra, livena od oko 1.000 kilograma bronze, devojka sa Lovorovim vencem na glavi, koja u desnoj ruci drži visoko podignutu baklju (prvobitno krunu kralja Petra I Karađorđevića[b][v][11]), a u levoj štit sa grbom četiri ocila u plitkom reljefu.[g][d]

Autor skulpture Srbije, kao i slobodnih skulptura – alegorijskih predstava zanatstva, trgovine (Merkur), industrije i finansija, od veštačkog kamena, na kružnom ugaonom rizalitu, između prozora trećeg, dograđenog sprata, je bio istaknuti vajar Đorđe Jovanović.[12] Simbolika motiva, prosperitet i plodna budućnost države, je uslovljena samom delatnošću institucije, kojoj je objekat prvobitno bio namenjen.

Do teškog razaranja jednog krila zgrade prema ulici Kneza Milioša, sa oštećenjima od krova do podruma je došlo direktnim pogotkom tokom NATO bombardovanja SRJ 1999. godine.[8]

Zgrada Vlada Republike Srbije[uredi | uredi izvor]

Danas je u ovom objektu smeštena Vlada Republike Srbije. Palata Ministarstva finansija Kraljevine Jugoslavije je utvrđena za kulturno dobro (Odluka o utvrđivanju, „Sl. glasnik RS“ br. 32/01).

Napomene[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Zvaničan naziv spomenika kulture je Palata Ministarstva finansija Kraljevine Jugoslavije, prema odluci o utvrđivanju, „Sl. glasnik RS“ br. 32/01), ZZSKGB; Dokumentacija Zavoda za zaštitu spomenika kulture grada Beograda
  2. ^ Kruna je u heraldici simbol državne nezavisnosti
  3. ^ Kruna je najverovatnije 1948. zamenjena bakljom
  4. ^ Đorđe Jovanović je izradio ukupno tri figure personifikacije Srbije. Jedna je na Spomeniku kosovskim junacima u Kruševcu, druga je poprosje u Zgradi Narodne banke Srbije. Treća je 1900. ili 1901. godine izvajana po narudžbini Udruženja počasnih konzula Kraljevine Srbije i nalazila se u Vojno-tehničkom zavodu u Kragujevcu, ali je nestala za vreme Prvog svetskog rata. Sličnu njoj je za potrebe zgrade Ministarstva finansija izradio novu figuru i nazvao je „Jugoslavija”.
  5. ^ Figura Srbije je utisnuta u obliku žiga na današnjim ličnim kartama Republike Srbije

Izvori[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b Katalog 2010.
  2. ^ Kadijević 2003, str. 134, 137.
  3. ^ a b Kadijević 2017, str. 70.
  4. ^ a b v g Kadijević 2017, str. 71.
  5. ^ a b v g Kadijević 2017, str. 72.
  6. ^ "Politika", 7. okt. 1923, str. 6
  7. ^ a b v Manević 1979, str. VIII.
  8. ^ a b Belorusov 1999, str. 214.
  9. ^ a b Gordić & Pavlović Lončarski 2001, str. 2.
  10. ^ Sikimić 1965, str. 72.
  11. ^ Ilustrovani list & 31. 12. 1927, str. 1.
  12. ^ Grgurić & Čamber 2011.

Literatura[uredi | uredi izvor]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Palata Ministarstva finansija Kraljevine Jugoslavije na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Палата_Министарства_финансија_Краљевине_Југославије&oldid=27383294”