Pregovori o ograničenju strateškog naoružanja

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Džimi Karter i Leonid Brežnjev potpisuju sporazum SALT 2 u Beču 18. juna 1979. godine.

Pregovori o ograničenju strateškog naoružanja (engl. Strategic Arms Limitation Talks, rus. Переговоры об ограничении стратегических вооружений, skraćeno SALT) su bili pregovori između diplomatskih predstavnika SAD i Sovjetskog Saveza čiji je cilj bio postizanje sporazuma oko ograničenja proizvodnje nuklearnog naoružanja.[1] Prva runda pregovora održana je 1969. godine i njihov rezultat je bio donošenje sporazuma kojim je regulisana proizvodnja antibalističkih projektila. Takođe je ograničen dozvoljeni broj interkontinentalnih raketa koje se lansiraju sa postrojenja na zemlji i u podmornicama. Taj sporazum potpisan je 1972. godine. Njega su potpisali predsednici Leonid Brežnjev i Ričard Nikson. SALT 2 sporazum (ograničenju broja lansera) postignut je 18. juna 1979. u Beču i potpisali su ga Brežnjev i Džimi Karter. Iako ovi sporazumi nisu ratifikovani u američkom Senatu obe sile su se pridržavale njihovih odredaba.[2]

SALT I[uredi | uredi izvor]

Pregovori o sporazumima SALT I počeli su 17. novembra 1969. godine, u Helsinkiju. Ostali sastanci su se odvijali naizmenično u Beču i Helsinkiju. Dana 26. maja 1972. godine, američki predsednik Ričard Nikson i sovjetski generalni sekretar Leonid Brežnjev potpisali su u Moskvi Ugovor o ABM i privremeni sporazum kao rezultat pregovora, koji se u suštini sastojao od zabrane izgradnje novih kopnenih i morskih ICBM raketa - postojale su balističke rakete (SLBM).

Frontovi su nakon prvih razgovora smatrani ojačanim, a tek nakon više od 130 sastanaka u maju 1972. godine, ostvaren je iskorak u pregovorima o ograničenju antibalističkih projektila (ABM). Ugovor o ABM čini jedan od dva dela SALT I. Nakon toga, obe države su se dogovorile o po dve ABM baze sa maksimalno 100 protivraketnih projektila za zaštitu glavni gradova (Moskva, Vašington) i po jednu bazu za ICBM. U dodatnom protokolu iz 1974. godine dogovoren je samo jedan stav za ABM.[3]

Drugi deo SALT I bio je preliminarni sporazum, petogodišnji privremeni sporazum. Obe strane su se obavezale da zamrznu svoje strateške ofanzivne rakete, kopnenog i morskog baziranja, na nivou iz sredine 1972. godine. Broj ICBM bio je 1.054 na američkoj strani i 1.618 na sovjetskoj strani. Sovjetski Savez je u međuvremenu pretekao Sjedinjene Države u trci u naoružanju. U tu svrhu, SAD su sada opremile svoje rakete sa više bojevih glava (MIRV) koji su mogli da budu usmereni na različite mete dok Sovjetski Savez još nije imao ovu tehnologiju. Sporazum je dozvolio stacioniranje 1.000 američkih ICBM, neke sa 10 bojevih glava i 1.408 sovjetskih ICBM, neke sa 3 bojeve glave. Tako je Sovjetski Savez morao da demontira veći broj ICBM od SAD.[4]

Privremeni sporazum je takođe zamrznuo broj balističkih raketa (SLBM) lansiranih sa podmornica na 44 američke nuklearne podmornice sa maksimalno 710 SLBM i 62 sovjetske nuklearne podmornice sa 950 SLBM. U stvari, kada je potpisan ugovor SALT I, inventar je bio 41 američki i 656 SLBM i 25 sovjetskih nuklearnih podmornica i 740 SLBM. To je značilo da samo nove raketne podmornice mogu biti stavljene u upotrebu ako se u isto vreme stavljaju iz upotrebe starije interkontinentalne balističke rakete (ICBM) ili SLBM. Modernizacija i zamena ICBM-a i SLBM-a ostala je dozvoljena.[5]

To se uklapalo u planove američke mornarice, koja je htela da svoje stare rakete Posejdon zameni raketama Trident stacioniranim na novim tipovima podmornica iz 1978. godine, odnosno po isteku privremenog sporazuma.

U razvoju višestrukih vođenih bojevih glava (MIRV), obe strane su zadržale slobodu izbora. Strateški bombarderi nisu bili uračunati u SALT I, niti je njihova konstrukcija bila ograničena. U njima su Sjedinjene Države bile daleko superiornije od Sovjetskog Saveza. Takođe nisu uračunati avioni i nosači aviona stacionirani ui oko Evrope i Pacifika. Niti ugovor nije uključivao nuklearno oružje Francuske i Britanije, koje je imalo manji domet. Ni SALT I nije zahtevao napuštanje jednog programa razvoja ofanzivnog naoružanja. SO. Mislio sam da je Sovjetski Savez u velikoj meri odustao od svog vođstva u nuklearnom oružju, a petogodišnje zamrzavanje dalo je SAD priliku da ga sustignu.

Pregled[uredi | uredi izvor]

Konkurencija u naoružanju između SAD i Sovjetskog Saveza u pogledu strateškog naoružanja mogla je samo malo da uspori SALT I. Pošto su dogovorene samo brojčane maksimalne granice za lansere, ali ne i za bojeve glave, njihov broj se u periodu od 1970. do 1983. godine učetvorostručio, kako na američkoj tako i na sovjetskoj strani. Bez obzira na to, politički je to bio iskorak u američko-sovjetskim odnosima.

SALT II[uredi | uredi izvor]

Bojeve glave tipa V78 kao više bojevih glava (MIRV) MK-12A za LGM-30G Minuteman III, slika snimljena 1985.

Sporazum SALT II potpisan je u Beču 18. juna 1979. godine, nakon pregovora koji su započeti u Ženevi 1972. godine.[6] Potpisnici su bili Leonid Brežnjev i Džimi Karter. SALT II je bila reakcija na SALT I, pošto je SALT I ograničavao samo rakete dugog dometa, a ne rakete srednjeg dometa. Period važenja ugovora je prvobitno bio ograničen do 31. decembar 1985. godine. Ratifikacija ugovora od strane američkog Senata, koja je sama po sebi bila neophodna i koju je želeo predsednik Karter, nikada nije izvršena. Negativan stav Veća bio je rezultat sovjetske invazije na Avganistan u decembru 1979. godine Međutim, 4. januara 1980. američka vlada je pristala da nastavi da poštuje ugovor uz očekivanje da će se i Sovjetski Savez pridržavati sporazuma SALT II. 31. maja 1982. godijne, američki predsednik Ronald Regan je izjavio da su SAD spremne da zaobiđu odredbe SALT II sve dok Sovjetski Savez čini isto. Sporazum je u velikoj meri poštovao i Sovjetski Savez.[7]

Od 28. novembra 1986. godine. Sjedinjene Države više nisu poštovale odredbe ugovora. iz 1991. godine, START I zamenio je SALT II.[8]

Sadržaj ugovora[uredi | uredi izvor]

Ugovorne strane su se obavezale na međusobno jednaka brojčana ograničenja svojih nuklearno-strateških oružanih sistema. To uključuje ICBM-ove lansirane sa kopna sa dometom većim od 5.500 kilometara, balističke rakete lansirane sa podmornica (SLBM), američke B-52 i B-1 teške bombardere i sovjetske teške Tu-95 i M-4 bombarderi i njihovi naslednici, kao i bilo koji tip bombardera koji može da nosi ALCM (krstare rakete sa vazdušnim lansiranjem) ili balističke rakete vazduh-zemlja(ASBM, balističke rakete vazduh-zemlja) sa dometom većim od 600 kilometara i nekrstareće balističke rakete vazduh-zemlja (ASBM, balističke rakete vazduh-zemlja) sa dometom većim od 600 kilometara.[9]

Dogovoreni limiti:

  • Od 6 meseci nakon početka ugovora: maksimalno 2.400 nuklearno-strateških sistema za isporuku
  • Od 1. januara 1982: najviše 2.250 nuklearno-strateških sistema za isporuku, od kojih najviše 1.320 sistema za isporuku (ICBM i SLBM) sa više bojevih glava i ne više od 820 ICBM sa više bojevih glava (MIRV).

Ugovorne strane su bile slobodne da odlučuju o sastavu svog potencijala odvraćanja u okviru ovih ograničenja. Ugovor je takođe zabranio izgradnju dodatnih ICBM lansera i pretvaranje balističkih raketa na kopnu (ne-ICBM) u ICBM lansere.[traži se izvor] Nadalje, dogovoreno je ograničenje broja bojevih glava. Broj više bojevih glava (MIRV) po raketi je zamrznut, tako da su ICBM mogle da budu naoružane sa najviše 10 bojevih glava svaka, rakete za lansiranje podmornica (SLBM) sa najviše 14 i balističke rakete vazduh-zemlja ( ASBM) sa najviše 10 bojevih glava svaka. Američkim bombarderima B-52 i B-1 je bilo dozvoljeno da nose u proseku najviše 28 krstarećih projektila, a sovjetskim Tu-95 i M-4 ne više od 20 krstarećih raketa.

Pored toga, ugovor SALT II predviđao je odustajanje od razvoja sledećih sistema:

  • balističke rakete na brodovima (osim podmornica) sa dometom većim od 600 kilometara
  • stacionarni ili mobilni lanseri za balističke rakete ili krstareće rakete na ili u morskom dnu okeana ili unutrašnjih voda
  • Sistemi za stacioniranje oružja za masovno uništenje u Zemljinoj orbiti, vidi Frakcioni orbitalni sistem bombardovanja (FOBS)
  • mobilni lanseri za teške ICBM, kao što su sovjetski R-36 (SS-9 Scarp) i RS-20 ( SS-18 Satan ), i teške balističke rakete lansirane sa podmornica (SLBM)
  • teške balističke rakete vazduh-zemlja
  • Krstareće rakete lansirane iz vazduha sa više bojevih glava (MIRV) sa dometom od preko 600 kilometara.[10]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Schram, Martin (19. 6. 1979). „Carter and Brezhnev Sign SALT II”. Washington Post. 
  2. ^ „Strategic Arms Limitation Talks (SALT II)”. The Nuclear Threat Initiative (na jeziku: engleski). 
  3. ^ „Strategic Arms Limitation Treaty I (1972) | Nuclear Arms Control Treaties”. www.atomicarchive.com. 
  4. ^ „STRATEGIC OFFENSIVE ARMS (SALT I)” (PDF). web.archive.org. 2. 5. 2014. Arhivirano iz originala (PDF) 02. 05. 2014. g. Pristupljeno 23. 12. 2022. 
  5. ^ „SALT 1 - Strategic Arms Limitation Treaty”. www.nationalcoldwarexhibition.org. 
  6. ^ Schumann, Anna (16. 11. 2022). „Strategic Arms Limitation Treaty II”. Center for Arms Control and Non-Proliferation. 
  7. ^ „U.S. to Break SALT II Limits Friday”. Washington Post. 
  8. ^ „Strategic Arms Limitation Talks II (SALT II) | Arms Control Association”. www.armscontrol.org. 
  9. ^ „Strategic Arms Limitation Talks (SALT) | Facts & History | Britannica”. www.britannica.com (na jeziku: engleski). 
  10. ^ „Strategic Arms Limitation Talks (SALT II)”. U.S. Department of State. 

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Mediji vezani za članak Pregovori o ograničenju strateškog naoružanja na Vikimedijinoj ostavi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Преговори_о_ограничењу_стратешког_наоружања&oldid=26981216”