Šesti krajiški partizanski odred
| Peti krajiški partizanski odred | |
|---|---|
 Borci Kozarskog NOP odreda 1941/42. godine | |
| Postojanje | 1. maj 1942[1]-14. oktobar 1942[2] |
| Formacija | 1 bataljon i 1 polubataljon[2] |
| Jačina | oko 400-1.000 boraca[2] |
| Deo | Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije |
| Angažovanje | |
Šesti krajiški NOP odred bio je jedinica u sastavu NOVJ od maja do oktobra 1942., kada je ušao u sastav 7. krajiške udarne brigade NOVJ.[2]
Uvod[uredi | uredi izvor]
Ustanak u Bosanskoj krajini[uredi | uredi izvor]
Ustanak u Bosanskoj krajini (na teritoriji NDH) počeo je 27. jula 1941. i do kraja avgusta ustanici (većinom lokalno srpsko stanovništvo, delimično predvođeno od lokalnih članova KPJ) su potisli snage NDH i oslobodili veliku teritoriju, sa središtem u oslobođenom Drvaru (tzv. Drvarska republika). Pobeda ustanika naterala je vlasti NDH da zatraže pomoć Italije: oslanjajući se na srpske izbeglice na svojoj teritoriji i pozivajući na mir, garantujući bezbednost i preteći narodu represalijama svuda gde naiđu na otpor, italijanske trupe su 10. septembra prešle u nastupanje prema oslobođenoj teritoriji. Do polovine oktobra 1941., Italijani su, ne nailazeći na otpor, zauzeli čitavu južnu (italijansku) okupacionu zonu NDH, prodrevši duž drumova u Bosanski Petrovac, Ključ, Sanski Most, Bihać, Bosansku Krupu, Mrkonjić Grad, Jajce, Donji Vakuf, Bugojno, Kupres, Prozor i niz drugih mesta, uspostavljajući svuda svoje garnizone. To je dovelo do krize ustanka u Bosanskoj krajini.[3]
Naporima organizacija KPJ i vojnih štabova održalo se jezgro partizanskih odreda oko Drvara, Bosanskog Petrovca, u Podgrmeču, Janju, Plivi, Ključu i Livnu, dok je ustanak na Kozari (u nemačkoj okupacionoj zoni) i dalje napredovao. Nacionalističke snage obezbedile su dominantan uticaj oko Bosanskog Grahova i Glamoča, gde su formirani četnički odredi.
Stvaranje partizanskih odreda[uredi | uredi izvor]
Na Savetovanju u Stolicama (kod Krupnja), 26. septembra 1941., u prisustvu delegata iz BiH, odlučeno je da se pristupi reorganizaciji ustaničkih jedinica u čitavoj zemlji: formiran je Vrhovni štab NOVJ sa Titom na čelu, sa potčinjenim Glavnim štabovima u svim pokrajinama Jugoslavije; usvojen je zajednički naziv "partizani" za sve borce u čitavoj zemlji, obavezna crvena petokraka i partizanska zakletva, a osnovne borbene jedinice postali su partizanski odredi (sastavljeni od bataljona i četa) sa jedinstvenom komandom u sastavu: komandant, politički komesar i njihovi zamenici.[4]
Odluke Savetovanja u Stolicama, koje su stigle u Bosansku krajinu polovinom oktobra 1941., sprovođene su u znaku oštre političke borbe između KPJ i nacionalista za prevlast u ustaničkim jedinicama. Sve jedinice u Bosanskoj krajini i srednjoj Bosni objedinjene su krajem oktobra 1941. u tri partizanska odreda: 1. krajiški NOP odred (7 četa) obuhvatao je krajeve između Une i Sane, a na jugu zaključno sa Bosanskim Grahovom; 2. krajiški NOP odred (6 četa) krajeve između donjeg toka Une, Sane, Vrbasa i linije Prijedor-Banjaluka; 3. krajiški NOP odred (5 bataljona i više samostalnih četa) ostali deo Bosanske krajine i srednju Bosnu.[3]
U novembru, posle savetovanja u Glavnom štabu NOPO BiH na Romaniji, kojem su prisustvovali i predstavnici oblasnog rukovodstva Bosanske krajine, formiran je Operativni štab NOV i POJ za Bosansku krajinu. U januaru 1942. u tri odreda Bosanske krajine bilo je 17 bataljona. Uporna borba vodila se protiv shvatanja da se ostane pri ranijim seoskim odredima, da borci budu kod svojih kuća, a da se skupljaju samo u slučaju potrebe odbrane svoga sela (ova situacija slikovito je opisana u romanu Gluvi barut, Branka Ćopića). Svakodnevna borba za uvođenje vojničkog života i reda u ustaničkim jedinicama, neprekidna ofanzivna aktivnost i postignuti vojni uspesi, pored političke aktivnosti komunista, imali su presudan značaj u izgradnji vojne organizacije. Komunisti su radili na objašnjavanju ciljeva NOB, na stvaranju jedinstvenog sistema nove narodne vlasti, omladinskih i organizacija žena; na jačanju bratstva Srba, Hrvata i Muslimana i sprečavanju ustaških i (kasnije) četničkih pokolja. Radi toga, održane su krajem 1941. i početkom 1942. okružne i sreske konferencije KPJ i vojna savetovanja na Kozari, u Podgrmeču, Krnjeuši i Skender Vakufu, kao i mnogi zborovi sa vojskom i narodom. U februaru 1942. obrazovani su svuda sreski i okružni komiteti KPJ.[3]
Jačanje NOP[uredi | uredi izvor]
U međuvremenu je učvršćena komunistička vojna organizacija i eliminisan nacionalistički (četnički) uticaj u uglu između reka Une i Sane i na Grmeču. Manje četničke grupe bile su izolovane i potisnute, uglavnom, na teritoriju oko italijanskih garnizona. U januaru 1942. partizanske jedinice na tom području počele su napade na italijanske trupe. Posle nekoliko napada na italijanske kolone, od kojih je u Medenom Polju kod Bosanskog Petrovca bio najuspešniji, italijanski garnizoni izolovani su i blokirani. Početak borbe sa Italijanima označio je konačan prelom ustanka u tom delu Bosanske krajine u korist NOP.[5]
U februaru 1942. zbog priliva novih snaga formirani su 4. (na području Manjače i srednje Bosne) i 5. krajiški NOP odred (na prostoru južno od Grmeč planine). Početkom marta 1942. partizanske snage u Bosanskoj krajini i srednjoj Bosni bile su naoružane sa 6.500 pušaka, 163 puškomitraljeza, 41 mitraljezom, 5 minobacača i 5 topova.[5] Partizani su tada držali prostrane slobodne teritorije između Une i Sane, na Kozari, oko Jajca i u srednjoj Bosni. U martu je od dela boraca 1. i 5. krajiškog NOPO formiran Udarni bataljon i upućen na teritoriju 4. krajiškog NOPO radi borbe protiv četnika.[5]
Formiranje[uredi | uredi izvor]
Šesti krajiški NOP odred formiran je 1. maja 1942. od Manjačke partizanske čete i novomobilisanih boraca, uz pomoć Udarnog bataljona 1. i 5. krajiškog NOP odreda.[2]
Ratni put odreda[uredi | uredi izvor]
Prvo formiranje[uredi | uredi izvor]
Dejstvovao je u početku na teritoriji između reka Sane, Gomjenice, Vrbasa, Plive, a posle obnove i na ostatku sreza Ključ. U svom sastavu imao je 1 bataljon i 1 polubataljon. Nedovoljno učvršćen, stalno razjedan četničkom propagandom, Odred se raspao oko 20. maja, ubrzo posle odlaska Udarnog bataljona sa njegove teritorije.[2]
Drugo formiranje[uredi | uredi izvor]
Ponovo je formiran 17. avgusta 1942. od Ribničkog bataljona Soko iz 3. krajiškog NOPO, 2. bataljona Zdravko Čelar iz 5. krajiškog NOPO i bataljona Zmijanje. Tada je imao oko 1.000 boraca.[2]
Krajem avgusta i početkom septembra Odred učestvuje u borbama sa nemačkim i domobranskim snagama na pravcu Banjaluka-Sitnica, a potom dejstvuje oko Vrhpolja, gde obezbeđuje omladinske radne brigade i stanovništvo na spasavanju žetve. Krajem septembra i u prvoj polovini oktobra Odred je učestvovao u borbama u dolini gornjeg toka Sane i duž komunikacije Mrkonjić Grad-Banjaluka (operacija Jajce I) gde je posle dvodnevne odbrane morao da napusti Ključ. U okviru protivudara snaga Operativnog štaba za Bosansku krajinu učestvuje 7. oktobra u oslobođenju Ključa zajedno sa 1. proleterskom brigadom.[2]
Formiranje brigada[uredi | uredi izvor]
Od snaga Odreda obrazovana je 14. oktobra Krajiška polubrigada, koja je u decembru ušla u sastav 7. krajiške brigade. Bataljon Zdravko Čelar posle rasformiranja Odreda ušao je 22. oktobra u sastav 3. krajiške brigade.[2]
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Gažević, Nikola (1974). Vojna enciklopedija (tom 1). Beograd: Vojnoizdavački zavod. str. 750.
- Gažević, Nikola, ur. (1974). Vojna enciklopedija (tom 9). Beograd: Vojnoizdavački zavod. str. 167.
- Gažević, Nikola, ur. (1974). Vojna enciklopedija (tom 6). Beograd: Vojnoizdavački zavod. str. 573.
- Gažević, Nikola, ur. (1974). Vojna enciklopedija (tom 4). Beograd: Vojnoizdavački zavod. str. 689.
- Gažević, Nikola, ur. (1974). Vojna enciklopedija (tom 1). Beograd: Vojnoizdavački zavod. str. 749—750.
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b Gažević 1974, str. 573 harvnb greška: više ciljeva (7×): CITEREFGažević1974 (help)
- ^ a b v g d đ e ž z Gažević 1974, str. 689 harvnb greška: više ciljeva (7×): CITEREFGažević1974 (help)
- ^ a b v Gažević 1974, str. 749 harvnb greška: više ciljeva (7×): CITEREFGažević1974 (help)
- ^ Gažević, Nikola (1974). Vojna enciklopedija (tom 9). Beograd: Vojnoizdavački zavod. str. 167.
- ^ a b v Gažević, Nikola (1974). Vojna enciklopedija (tom 1). Beograd: Vojnoizdavački zavod. str. 750.
