Atanasije Šola

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Atanasije Šola
Potret Atanasija Šole, djelo Spiridona Špire Bocarića
Lični podaci
Datum rođenja1878.
Mesto rođenjaTrst, Austro-Ugarska
Datum smrti19. septembar 1955.(1955-09-19) (76/77 god.)
Mesto smrtiSarajevo, FNR Jugoslavija
Politička karijera
Politička
stranka		JNS (1933–1941)
DS (1919–1933)
poslanik u Senatu Drinske banovine
1932 — 1941.
MonarhPetar II Karađorđević
Aleksandar I Karađorđević
predsjednik Zemaljske vlade Bosne i Hercegovine
31. januara 1919 — 11. jula 1921.
MonarhPetar I Karađorđević
1. novembra 1918 — 31. januara 1919.
PredsednikAnton Korošec
MonarhPetar I Karađorđević
1907 — 1914.
MonarhFranc Jozef
Guverner(i)Oskar Poćorek
Marijan Varešanin
Anton fon Vincor

Atanasije Šola (Trst, 1878 — Sarajevo, 19. septembar 1955) je bio istaknuti srpski političar i kulturni radnik iz Bosne i Hercegovine. Obavljao je dužnost predsjednika Narodnog vijeća BiH od 3. novembra 1918. do 31. januara 1919. i predsjednika pokrajinske vlade BiH od 1. februara 1919. do 11. jula 1921. godine.[1]

Mladost i školovanje[uredi | uredi izvor]

Atanasije je rođen 1878. godine u Trstu, gdje se njegov otac Jovan sklonio pred Turcima.[2] Šola je pripadao uglednoj trgovačkoj porodici. Njegov djed Risto Šola je bio bogati trgovac, jedan od najaktivnijih i najobrazovanijih kulturnih radnika u Mostaru, a bio je nadležan za nadgledanje škole u manastiru Žitomisliću.[3] Atanasijev prvi rođak bio je poznati srpski političar Vojislav Šola.[3] Jovan Šola je u radio Trstu kao trgovački preduzimač, a nakon smrti žene vratio se 1886. u Mostar sa dvoje male djece.[4] Atanasije je kao dječak pratio rad srpskog pjevačkog i kulturnom-umjetničkog društva „Gusle” (SPKUD „Gusle”) i njihovog pozorišta, koje su vodili Aleksa Šantić, Svetozar Ćorović i Jovan Dučić.[4] Nije pohađao osnovnu školu, nego se obrazovao kod kuće i onda polagao ispite u Mostaru.[5] Poslije toga se godinu dana školovao u Trstu, a onda se šest godina školovao u Parizu, gdje je završio gimnaziju i tri semestra studija francuske književnosti.[5] Zbog očeve bolesti morao je 1899. da prekine školovanje i vrati se u Mostar, da bi nadzirao porodičnu trgovinu.[6]

Kulturna aktivnost[uredi | uredi izvor]

Srpski poetski krug

Još kao mlad bio je veoma aktivan u SPKUD „Gusle”, pa je jedno vrijeme bio sekretar društva. Bio je i reditelj pozorišnih predstava, po čemu se isticao od 1899. do 1904.[7] Kao pozorišni kritičar uticao je na razvoj svoga prijatelja Svetozara Ćorovića kao dramskog pisca.[7] Od 1904. do 1908. bio je predsjednik SPKUD „Gusle”.[8] Zajedno sa Aleksom Šantićem, Svetozarom Ćorovićem i Jovanom Dučićem pokrenuo je 1895. proces osnivanja književnog lista „Zora”.[9] Idejni tvorac „Zore” bio je Svetozar Ćorović. Prvi broj izašao je 1896. Atanasije je bio urednik „Zore” 1900. i 1901. godine, upravo u vrijeme kada se pun znanja vratio sa studija u Parizu.[10] List „Zora” je ugašen 1901. zbog finansijskih razloga, a i da ne bi došlo do rasipanja snage u trenutku kada je osnovan „Srpski književni glasnik”.[11]

Politička aktivnost[uredi | uredi izvor]

U Mostaru je 1907. osnovan list „Narod”, a među njegovim osnivačima bili su Aleksa Šantić, Nikola Stojanović, Svetozar Ćorović, Dušan Vasiljević, Kosta Kostić, Luka Grđić, Milan Radulović, Lazar Milićević i Atanasije Šola.[12] Risto Radulović je bio prvi urednik lista. Šola je 1907. izabran za poslanika u Bosansko-hercegovačkom saboru.[13] Pripadao je poslaničkoj grupi okupljenoj oko lista „Narod”,[13] oko kog se počela okupljati opozicija, koja se nazivala Narodna grupa.[14] Narodna grupa se zalagala za potpunu političku autonomiju Bosne i Hercegovine kao sastavnog dijela Osmanskog carstva, ali sa demokratskim i parlamentarnim uređenjem.[14] Tu autonomiju su shvatali samo kao prelaznu etapu prema ujedinjenju sa Srbijom i Crnom Gorom. U toj grupi pored Atanasija Šole bili su Uroš Krulj, Risto Radulović, Vasilj Grđić, Šćepan Grđić, Nikola Stojanović, Aleksa Šantić, Svetozar Ćorović, Kosta Kujundžić, Gligorije Jeftanović, Dušan Vasiljević i Milan Srškić.[15] Atanasije Šola je bio i jedan od pokretača lista Srpska riječ, koji je izlazio u Sarajevu od 1905. do 1914.[13] Šola je imao značajnu ulogu u raskrinkavanju austrijskog špijuna Đorđa Nastića.[16] Nakon aneksije Bosne i Hercegovine Atanasije Šola, Dušan Vasiljević i Rista Radulović zajedno sa još nekoliko srpskih i muslimanskih predstavnika otišli u Pariz, London, Berlin, Sankt Peterburg i Beograd agitujući protiv aneksije.[17] Kasnije su im se pridružili Nikola Stojanović, Uroš Krulj i Vasilj Grđić.[15] U aprilu 1909. Šola je prisustvovao Sveslovenskom kongresu u Sankt Peterburgu.[18]

Predsednik srpskog poslaničkog kluba[uredi | uredi izvor]

Izabran je za poslanika Bosansko-hercegovačkog sabora 1912. godine.[19] Od 1912. do 1914. bio je predsjednik srpskog poslaničkog kluba „Narod”.[19] U to vreme obavljao je povjerljive misije u Beogradu i Cetinju, a sarađivao je i sa predstavnicima Hrvatsko-srpske koalicije.[19] Često je sarađivao sa Nikolom Pašićem.[19] Za razliku od grupe okupljene oko Petra Kočića, vodio je politiku poboljšanja položaja Srba putem političke borbe u Saboru nastojeći da nađe kompromis sa austrougarskim vlastima na čelu sa Oskarom Poćorekom.[20] Grupa oko Petra Kočića prebacivala je Narodnoj grupi da vodi isuviše kompromisnu politiku.[21] Kočićeva grupa se zalagala za ubrzano sprovođenje agrarne reforme. Iako je Kočićeva grupa kritikovali Šolinu kompromisnu politiku smatrali su da je on lično ispravan i možda najbolji od cijele narodske klike.[21] Krajem 1913. Kočićeva grupa i Šolina narodska grupa su zajedno izašle na izbore. Napustili su svečanu sjednicu sabora krajem 1913. zbog diskriminacije vlasti prema srpskom narodu.[22] Atanasije Šola se borio za saradnju pravoslavnih Srba sa muslimanima i sa Hrvatima.[23] Pred Prvi svjetski rat mnogo je sarađivao sa dalmatinskim političarima Antom Trumbićem i Josipom Smodlakom.[24] Sa njima i sa Nikolom Stojanovićem januara 1913. održao je u Splitu sastanak, na kome su odlučili da se nakon oslobođenja svi južnoslovenski narodi ujedine u jednu državu sa Srbijom u pijemontskoj ulozi.[24]

U zatvoru[uredi | uredi izvor]

Nakon Sarajevskog atentata počeo je lov na istaknute Srbe, pa je Šola uhapšen u julu 1914, kao istaknuti kulturni i sokolski radnik.[25] Do suđenja je bio utamničen u Mostaru, Sarajevu i Banjoj Luci.[25] Suđeno mu je na Banjalučkom veleizdajničkom procesu, a osuđen je 22. aprila 1916. na 12 godina teške tamnice.[26] Optužili su ga da je često boravio u Beogradu, da je sarađivao sa Srbijom, a posebno sa organizacijom Narodne odbrane.[26] Zatvorsku kaznu izdržavao je u Nevesinju, Zenici i Travniku.[27] Pušten je iz zatvora krajem oktobra 1918.[27]

Predsjednik Zemaljske vlade Bosne i Hercegovine[uredi | uredi izvor]

Odmah nakon izlaska iz zatvora postavljen je za predsjednika Narodnog vijeća Slovenaca, Hrvata i Srba za Bosnu i Hercegovinu.[28] Narodno vijeće je formiralo Narodnu vladu, a Atanasije je 3. novembra 1918. postao predsjednik Narodne vlade Bosne i Hercegovine.[1] Narodna vlada je odmah na slobodu pustila sve političke zatvorenike. Šola je kao predsjednik doprineo stabilizaciji političke situacije. Uticao je na Svetozara Pribićevića kao glavnog u zagrebačkom Narodnom vijeću da se što ranije izvede ujedinjenje.[29] I nakon formiranja Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca ostao je na položaju predsjednika Narodnog vijeća u Sarajevu. Narodno vijeće je preraslo u Zemaljsku vladu Bosne i Hercegovine, pa je Šola 1. februara 1919. postao predsednik Zemaljske vlade.[1] Zemaljsku vladu zamijenila je 11. jula 1921. godine Pokrajinska uprava za Bosnu i Hercegovinu.[1] Na zahtijev Svetozara Pribićevića rukovodio je zborom, na kome je u Sarajevu 15. i 16. februara 1919. osnovana Demokratska stranka.[30] Tada se većina bivših članova političkoga kluba „Narod” priključilo Demokratskoj stranci. Na Svetozarovo insistiranje je kao predsjednik Zemaljske vlade ometao zbor Radikalne stranke u Sarajevu 18. maja 1919.[31]

Povučenost[uredi | uredi izvor]

Krajem 1919. povukao se sa mjesta predsjednika Zemaljske vlade. Nakon toga bio je kraće vrijeme poslanik u Kopenhagenu.[31] Vratio se u Sarajevo, gdje je otada živio kao penzioner.[32] Bio je ranije predložen za regentovog sekretara, ali je regent to odbio. Kao ubjeđeni jugoslovenski integralista podržavao je djelovanje Organizacije jugoslovenskih nacionalista, osnovane 23. marta 1921. u Splitu.[33] Posle rascjepa u Demokratskoj stranci ostao je uz Ljubomira Davidovića. Izabran je 1932. za senatora u Drinskoj banovini.[34] Priključio se 1933. Jugoslovenskoj nacionalnoj stranci.[34]

Tokom i nakon Drugog svjetskog rata živio je usamljeno u svojoj kući u Sarajevu. Obnovio je 1945. društvo „Gusle”, ali vlasti su ga ukinule 1948. Umro je u Sarajevu 19. septembra 1955.[35]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b v g „Političko predstavljanje BiH u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca/Kraljevini Jugoslaviji (1918–1941)”. https://www.parlament.ba. Parlamentarna skupština Bosne i Hercegovine. Pristupljeno 4. 5. 2016.  Spoljašnja veza u |work= (pomoć)[mrtva veza]
  2. ^ Ilić 2011, str. 27.
  3. ^ a b Ilić 2011, str. 18.
  4. ^ a b Ilić 2011, str. 28.
  5. ^ a b Ilić 2011, str. 32.
  6. ^ Ilić 2011, str. 32—33.
  7. ^ a b Ilić 2011, str. 41.
  8. ^ Ilić 2011, str. 48.
  9. ^ Ilić 2011, str. 56.
  10. ^ Ilić 2011, str. 65.
  11. ^ Ilić 2011, str. 71.
  12. ^ Ilić 2011, str. 75-76.
  13. ^ a b v Ilić 2011, str. 77.
  14. ^ a b Mastilović 2013, str. 48.
  15. ^ a b Mastilović 2013, str. 49.
  16. ^ Ilić 2011, str. 80.
  17. ^ Mastilović 2013, str. 55.
  18. ^ Ilić 2011, str. 89.
  19. ^ a b v g Ilić 2011, str. 96.
  20. ^ Ilić 2011, str. 98.
  21. ^ a b Ilić 2011, str. 100.
  22. ^ Ilić 2011, str. 101.
  23. ^ Ilić 2011, str. 103.
  24. ^ a b Ilić 2011, str. 105.
  25. ^ a b Ilić 2011, str. 118.
  26. ^ a b Ilić 2011, str. 119-123.
  27. ^ a b Ilić 2011, str. 123.
  28. ^ Ilić 2011, str. 127.
  29. ^ Ilić 2011, str. 135.
  30. ^ Ilić 2011, str. 145.
  31. ^ a b Ilić 2011, str. 147.
  32. ^ Ilić 2011, str. 148.
  33. ^ Ilić 2011, str. 149.
  34. ^ a b Ilić 2011, str. 152.
  35. ^ Ilić 2011, str. 157.

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Atanasije Šola na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Атанасије_Шола&oldid=26814885”