Banjalučki partizanski odred
| Banjalučki partizanski odred | |
|---|---|
 Borci Kozarskog NOP odreda 1941/42. godine | |
| Postojanje | maj 1943[1] — maj 1945.[2] Mesto formiranja: okolina Banjaluke |
| Formacija | 4 čete, 2 bataljona |
| Jačina | oko 400 boraca (avgusta 1943)[2] |
| Deo | Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije |
Banjalučki NOP odred bio je jedinica NOVJ od maja 1943. do maja 1945, kada je ušao u sastav 53. udarne divizije Jugoslovenske armije (JA).[2]
Uvod[uredi | uredi izvor]
Ustanak u Bosanskoj krajini[uredi | uredi izvor]
Ustanak u Bosanskoj krajini (na teritoriji NDH) počeo je 27. jula 1941. i do kraja avgusta ustanici (većinom lokalno srpsko stanovništvo, delimično predvođeno od lokalnih članova KPJ) su potisli snage NDH i oslobodili veliku teritoriju, sa središtem u oslobođenom Drvaru (tzv. Drvarska republika). Pobeda ustanika naterala je vlasti NDH da zatraže pomoć Italije: oslanjajući se na srpske izbeglice na svojoj teritoriji i pozivajući na mir, garantujući bezbednost i preteći narodu represalijama svuda gde naiđu na otpor, italijanske trupe su 10. septembra prešle u nastupanje prema oslobođenoj teritoriji. Do polovine oktobra 1941, Italijani su, ne nailazeći na otpor, zauzeli čitavu južnu (italijansku) okupacionu zonu NDH, prodrevši duž drumova u Bosanski Petrovac, Ključ, Sanski Most, Bihać, Bosansku Krupu, Mrkonjić Grad, Jajce, Donji Vakuf, Bugojno, Kupres, Prozor i niz drugih mesta, uspostavljajući svuda svoje garnizone. To je dovelo do krize ustanka u Bosanskoj krajini.[3]
Naporima organizacija KPJ i vojnih štabova održalo se jezgro partizanskih odreda oko Drvara, Bosanskog Petrovca, u Podgrmeču, Janju, Plivi, Ključu i Livnu, dok je ustanak na Kozari (u nemačkoj okupacionoj zoni) i dalje napredovao. Nacionalističke snage obezbedile su dominantan uticaj oko Bosanskog Grahova i Glamoča, gde su formirani četnički odredi.
Stvaranje partizanskih odreda[uredi | uredi izvor]
Na Savetovanju u Stolicama (kod Krupnja), 26. septembra 1941, u prisustvu delegata iz BiH, odlučeno je da se pristupi reorganizaciji ustaničkih jedinica u čitavoj zemlji: formiran je Vrhovni štab NOVJ sa Titom na čelu, sa potčinjenim Glavnim štabovima u svim pokrajinama Jugoslavije; usvojen je zajednički naziv "partizani" za sve borce u čitavoj zemlji, obavezna crvena petokraka i partizanska zakletva, a osnovne borbene jedinice postali su partizanski odredi (sastavljeni od bataljona i četa) sa jedinstvenom komandom u sastavu: komandant, politički komesar i njihovi zamenici.[4]
Odluke Savetovanja u Stolicama, koje su stigle u Bosansku krajinu polovinom oktobra 1941, sprovođene su u znaku oštre političke borbe između KPJ i nacionalista za prevlast u ustaničkim jedinicama. Sve jedinice u Bosanskoj krajini i srednjoj Bosni objedinjene su krajem oktobra 1941. u tri partizanska odreda: 1. krajiški NOP odred (7 četa) obuhvatao je krajeve između Une i Sane, a na jugu zaključno sa Bosanskim Grahovom; 2. krajiški NOP odred (6 četa) krajeve između donjeg toka Une, Sane, Vrbasa i linije Prijedor-Banjaluka; 3. krajiški NOP odred (5 bataljona i više samostalnih četa) ostali deo Bosanske krajine i srednju Bosnu.[3]
U novembru, posle savetovanja u Glavnom štabu NOPO BiH na Romaniji, kojem su prisustvovali i predstavnici oblasnog rukovodstva Bosanske krajine, formiran je Operativni štab NOV i POJ za Bosansku krajinu. U januaru 1942. u tri odreda Bosanske krajine bilo je 17 bataljona. Uporna borba vodila se protiv shvatanja da se ostane pri ranijim seoskim odredima, da borci budu kod svojih kuća, a da se skupljaju samo u slučaju potrebe odbrane svoga sela (ova situacija slikovito je opisana u romanu Gluvi barut, Branka Ćopića). Svakodnevna borba za uvođenje vojničkog života i reda u ustaničkim jedinicama, neprekidna ofanzivna aktivnost i postignuti vojni uspesi, pored političke aktivnosti komunista, imali su presudan značaj u izgradnji vojne organizacije. Komunisti su radili na objašnjavanju ciljeva NOB, na stvaranju jedinstvenog sistema nove narodne vlasti, omladinskih i organizacija žena; na jačanju bratstva Srba, Hrvata i Muslimana i sprečavanju ustaških i (kasnije) četničkih pokolja. Radi toga, održane su krajem 1941. i početkom 1942. okružne i sreske konferencije KPJ i vojna savetovanja na Kozari, u Podgrmeču, Krnjeuši i Skender Vakufu, kao i mnogi zborovi sa vojskom i narodom. U februaru 1942. obrazovani su svuda sreski i okružni komiteti KPJ.[3]
Jačanje NOP[uredi | uredi izvor]
U međuvremenu je učvršćena komunistička vojna organizacija i eliminisan nacionalistički (četnički) uticaj u uglu između reka Une i Sane i na Grmeču. Manje četničke grupe bile su izolovane i potisnute, uglavnom, na teritoriju oko italijanskih garnizona. U januaru 1942. partizanske jedinice na tom području počele su napade na italijanske trupe. Posle nekoliko napada na italijanske kolone, od kojih je u Medenom Polju kod Bosanskog Petrovca bio najuspešniji, italijanski garnizoni izolovani su i blokirani. Početak borbe sa Italijanima označio je konačan prelom ustanka u tom delu Bosanske krajine u korist NOP.[5]
U februaru 1942. zbog priliva novih snaga formirani su 4. (na području Manjače i srednje Bosne) i 5. krajiški NOP odred (na prostoru južno od Grmeč planine). Početkom marta 1942. partizanske snage u Bosanskoj krajini i srednjoj Bosni bile su naoružane sa 6.500 pušaka, 163 puškomitraljeza, 41 mitraljezom, 5 minobacača i 5 topova.[5] Partizani su tada držali prostrane slobodne teritorije između Une i Sane, na Kozari, oko Jajca i u srednjoj Bosni. U martu je od dela boraca 1. i 5. krajiškog NOPO formiran Udarni bataljon i upućen na teritoriju 4. krajiškog NOPO radi borbe protiv četnika.[5]
Formiranje[uredi | uredi izvor]
Banjalučki NOP odred formiran je u prvoj polovini maja 1943.[1] na teritoriji srednje Bosne od dela 4. krajiškog NOP odreda. Kada je 1. juna 1943. formirana 11. udarna divizija NOVJ (ranije 12. divizija), Banjalučki NOPO je ušao u njen sastav. Naredbom štaba 12. udarne divizije NOVJ, iz odreda je izdvojen Prnjavorski bataljon.[2]
Ratni put[uredi | uredi izvor]
1943[uredi | uredi izvor]
Odred je dejstvovao u srednjoj Bosni, jugoistočno od Banja Luke, između Vrbasa i Vrbanje, na teritoriji pod jakim uticajem četnika. Imao je zadatak da se bori protiv četnika, suzbija njihov uticaj i radi na mobilizaciji novih boraca za partizanske jedinice. Borbe sa četnicima vodio je u više navrata oko Karanovca, Osmače, Čelinaca, Memića, Javorana, Krmine, Sokolina, Živinica. Po naređenju Vrhovnog štaba NOVJ Odred je 19. jula 1943. ušao u sastav 1. bosanskog udarnog korpusa. Avgusta 1943. Odred je imao 4 čete (od kojih dve muslimanske), a uskoro 2 bataljona. Sredinom oktobra, 1. bataljon je ušao u sastav 14. srednjobosanske brigade.[2]
1944[uredi | uredi izvor]
Za vreme nemačkih operacija na teritoriji srednje Bosne početkom januara 1944. Odred je pretrpeo znatne gubitke, pa je 13. januara rasformiran, a njegovo ljudstvo, kao 4. bataljon, ušlo je u sastav 12. krajiške brigade 11. divizije. Od 50 boraca iz 12. krajiške udarne brigade, ponovo je, u Kotor Varoši, 18. februara formiran Banjalučki NOPO. Naredbom Vrhovnog štaba NOV ušao je 26. marta 1944. u 29. diviziju 5. korpusa NOVJ. Rasformiran je u prvoj polovini maja 1945, a ljudstvo je ušlo u sastav 53. udarne divizije JA.[2]
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b Gažević, Nikola (1974). Vojna enciklopedija (tom 6). Beograd: Vojnoizdavački zavod. str. 573.
- ^ a b v g d đ Gažević, Nikola (1974). Vojna enciklopedija (tom 1). Beograd: Vojnoizdavački zavod. str. 483.
- ^ a b v Gažević 1974, str. 749 harvnb greška: više ciljeva (10×): CITEREFGažević1974 (help)
- ^ Gažević, Nikola (1974). Vojna enciklopedija (tom 9). Beograd: Vojnoizdavački zavod. str. 167.
- ^ a b v Gažević, Nikola (1974). Vojna enciklopedija (tom 1). Beograd: Vojnoizdavački zavod. str. 750.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Gažević, Nikola (1974). Vojna enciklopedija (tom 1). Beograd: Vojnoizdavački zavod. str. 483.
- Gažević, Nikola (1974). Vojna enciklopedija (tom 6). Beograd: Vojnoizdavački zavod. str. 573.
- Gažević, Nikola (1974). Vojna enciklopedija (tom 1). Beograd: Vojnoizdavački zavod. str. 750.
- Gažević, Nikola, ur. (1974). Vojna enciklopedija (tom 9). Beograd: Vojnoizdavački zavod. str. 167.
- Gažević, Nikola, ur. (1974). Vojna enciklopedija (tom 1). Beograd: Vojnoizdavački zavod.
- Gažević, Nikola, ur. (1974). Vojna enciklopedija (tom 6). Beograd: Vojnoizdavački zavod.
