Pređi na sadržaj

Istorija astronomije

S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Najstarija astronomska opservatorija u Evropi su takozvani Gosecki krugovi u Saksonija-Anhaltu (Nemačka), koji su bili izgrađeni pre gotovo 7000 godina (oko 4900. p. n. e.).

Istorija astronomije započinje još u praistorijsko vreme, davno pre prvih pisanih dokumenata. Čovek se razvijao u uslovima okolne prirode; ljudski organizam i životne aktivnosti prilagođavali su se pravilnim izmenama dana i noći, te izmenama godišnjih doba. Pojedinačni i društveni opstanak i razvoj zavisio je o tome koliko je prirodna okolina upoznata i iskorištena. Ali neposredna je okolina deo mnogo veće celine, svemira. Tako je spoznavanjem prirodne okoline i iz stalnih praktičnih potreba iznikla astronomija.[1]

Astronomija je jedna od najstarijih prirodnih nauka, sa svojim začecima u religiji, mitologiji, kosmologiji i astrologiji. Prvi astronomi su razlikovali planete i zvezde, jer su se plantete kretale po nebeskom svodu, dok su zvezde prividno stojale u mestu vekovima.

Počeci[uredi | uredi izvor]

Prva društva su nebeska tela dovodila u vezu sa bogovima i duhovima.[2] Nebeska tela i njihova kretanja su povezivana sa prirodnim fenomenima kao što su kiša, suša i vremenska doba. Veruje se da su prvi „profesionalni“ astronomi bili sveštenici.

Praistorijska astronomija[uredi | uredi izvor]

Tragovi spoznavanja svemira se nalaze i kod pećinskog slikarstva (paleolitska umetnost). Na njima se prepoznaje sazvežđe Velikog medveda, Kasiopeja i neka druga sazvežđa, pogotovu sazvežđa zodijaka. O ulozi astronomije u kameno doba svedoče i megalitski ostaci, kao što su Gosecki krugovi (stari gotovo 7000 godina) ili Stounhendž (star gotovo 5000 godina). To su bili i ostaci kulturnih središta i prvih astronomskih opservatorija.

Mnogi smatraju da je Stounhendž sagrađen kao vidi poštvanja Sunca. Otvor u krugu je okrenut prema letnjem izlasku Sunca. Ranih 1960-ih američki je astronom Džerald S. Hokins izložio teoriju u kojoj je Stounhendž opservatorija i kalendar iznenađujuće složenosti, a koja je danas veoma popularna. On je smatrao da su stari ljudi pomoću Stounhendža predviđali astronomske pojave, uključujući i zimski i letnji solsticijum, te pomračenja Sunca i Meseca.
Amisadukina Venerina tablica iz Vavilnskog carstva (7. vek pne)
Severnjača se nalazi na nebu tako da se prvo pronađe Veliki medved, koji ima oblik velikih kola (7 zvezda) i zatim se od zadnje dve zvezde produži linija (otprilike 5 dužina) i smer vodi na Severnjaču u Malom medvedu.
Delimično pomračenje Meseca.
Aristarhov proračun relativnih veličina Sunca, Zemlje i Meseca (s leva na desno) iz 3. veka p. n. e. (starogrčka kopija iz 10. veka).
Eratosten je znao da se u Seni (današnji Asuan) 21. jun u podne Sunce nalazi tačno u zenitu. S druge strane, tog istog dana u Aleksandriji, Sunce je udaljeno od zenita 7.2° (ili ugao sene okomitog štapa) i tako je Eratosten uspeo da izmeri veličinu Zemlje.

Astronomija drevnih civilizacija[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Vavilonska astronomija

U svim civilizacijama koje su prethodile starogrčkoj civilizaciji ili su se razvijale nezavisno, a to su drevni Vavilon, Kina, Egipat, kao i civilizacije pretkolumbijske Amerike, koje su zemljopisnim položajem bile otcepljene od razvojnih tokova Starog sveta, nalaze se neke zajedničke opšte osobine. Rezultati do kojih su te civilizacije došle postignuti su stalnim ponavljanjem radnih postupaka; u astronomiji ponavljanjem posmatranja. Pravila su se izvodila na osnovi proverenih činjenica, ali bez izgradnje teorijskog modela. Zato je tačnost rezultata zavisila o dužini vremena koje je jedna civilizacija imala na raspolaganju. Visoka tačnost je postignuta u određivanju trajanja godine i u pretkazivanju pomračenja. Ali suština pojava ostala je nepoznata, pa su se one mogle istodobno opravdati raznim naivnim i praznovernim objašnjenjima. Tako su, na primer, Vavilonci smatrali da Zemljina ploča leži na leđima slonova koji se upiru u leđa kornjače, a ova pak jaši na zmiji koja pliva beskrajnim okeanom.

Astronomija kod drevnih civilizacija Mesopotamije se javlja oko 3000. p. n. e, a vrhunac svoga razvoja doživljavaju u godinama od 600. do 500. p. n. e. Bili su veoma praktični i potrebna su im tačna merenja. Od njih je čovečanstvo nasledilo podjelu kalendara u 12 meseci po 30 dana. Gotovo svi nazivi sazvežđa zodijaka potiču od njih.

U drevnoj Kini astronomija se javlja takode oko 3000. p. n. e. Opažanja su dovela do pretkazivanja pomračenja. Razlikovali su 5 lutajućih zvezda (planeta) od ostalih zvezda. Vreme su merili veoma tačnim sunčanim satovima. Astronome su uvažavali u društvu. S propadanjem državne organizacije i znanja su nestajala, te se nisu dalje prenosila.

Astronomi drevnog Egipta su mnogo pažnje obratili određivanju trajanja godine. Razlog je bio što su privredno jamčano zavisili od pravilnog ponavljanja poplava Nila. Trajanje godine određivali su istovremenim izlaskom Sunca i Siriusa, što se događa jednom godišnje. Uveli su prestupne godine.

Maje, a i ostale drevne američke civilizacije, su se razvijale nezavisno, od 500. p. n. e. do 1500. Imali su veoma tačne podatke o kretanjima nebeskih tela i o trajanju godine.

Astronomija drevnih Grka[uredi | uredi izvor]

Prirodno je da su drevni Grci, kao moreplovci i stanovnici Sredozemlja, bili upućeni na astronomiju. Slično tome kako su odlučno menjali svoje društvo i prekrajali političku kartu sveta, tako su se odlučnima i odvažnima pokazali i u nauci. Ulazili su u misaone poduhvate, koji su ponekad za milenijume prethodili pred svojim vremenom, stoga nisu mogli biti usvojeni od strane društva. Ne sme se zaboraviti da se naukom bavio uzak sloj povlaštenih, te su naučna dostignuća bila poznata malobrojnima. Opšte obrazovanje daleko je zaostajala za vrhuncima naučne misli. Narodi su i dalje smatrali da je Zemlja ravna ploča koja pliva na okeanu. Zato je prošlo više od hiljudu godina od prvih heliocentričkih ideja, merenja veličine Zemlje, Meseca i Sunca (a i njihovih udaljenosti), do trenutka kada je nauka na osnovu Kopernikovih radova prihvatila heliocentrični sistem. Ono što je drevnim Grcima donelo naučnu slavu, u odnosu na prethodne i druge civilizacije, bio je nov pristup. U nauku su uneli preokret uvođenjem strogo logičkih postupaka i misaonih eksperimenata. Uspostavili su teoriju kao sastavni deo istraživanja i nauka.

Tales[uredi | uredi izvor]

Prvi veliki starogrčki astronom je bio Tales iz Mileta (640. ili 624. p. n. e. – oko 547. p. n. e.). Na osnovu vavilonske i egipatske zaostavštine sproveo je račun pomračenja. Da je Tales otkrio Malog medveda i Severnjaču zapravo znači da je prepoznao prednosti plovidbe prema Severnjači, u suprotnosti s praksom Grka da se orijentišu prema Velikom medvedu. Moguće je da je znanje o dužini godine Tales stekao kod drevnih Egipćana. On svakako nije ustanovio godišnja doba, nego način na koji je menjanje nebeskog položaja Sunca kroz godinu povezano s klimatskim promenama.

Demokrit[uredi | uredi izvor]

Demokrit (460. p. n. e. - 370. p. n. e.) je i prvi poznati filozof koji je švatio da je ono što mi nazivamo Mlečni put zapravo svetlost dalekih zvezda. Demokrit je bio jedan od prvih ljudi koji je predpostavio da je svemir sačinjen od mnogo svetova, od kojih su neki naseljeni:

U nekim svetovima nema Sunca i Meseca, u nekim su veći nego u našem svetu, a u drugim ih ima više. U nekim delovima ima više svetova, a u nekim manje (...); u nekim se rađaju, u drugim umiru. Neki svetovi su lišeni živih bića ili bilo kakvih mirisa.

Aristotel[uredi | uredi izvor]

Aristotel (384. p. n. e. - 322. p. n. e.) ostavio je dva dokaza da je Zemlja okrugla. Za vreme pomračenja Meseca, pri ulasku Meseca u Zemljinu senu, oblik sene je kružan, i to uvek, bez obzira na to kako je Zemlja okrenuta prema Mesecu. Drugi dokaz daje promena visine zvezda nad obzorom; putovanjem na sever neke se zvezde sve više izdižu nad obzorom, neke nestaju ispod njega. Mesec je takođe kugla, jer to pokazuju Mesečeve mene. U Aristotelovom poznavanju svemira (kosmologija), prirodni zakoni koji vrede za Zemlju razlikuju se od zakona koji vrede za druga nebeska tela. Sama Zemlja je teška, pa ako već ne bi bila u središtu sveta, morala bi tamo pasti. Nad Zemljom se materije raspoređuju po visini, prema tome jesu li teže ili lakše. Tela izvan Zemlje kreću se jednoliko i po kružnicama. Radi tumačenja vidljivih kreganja Sunca, Meseca i planeta, Aristotel uvodi koncentrične (kristalne) sfere. Poslednja je sfera sa zvezdama. Izvan nje materija i prostor prestaju postojati. Aristotelova geocentrična kosmologija je prevladala grčkom slikom sveta.

Aristotel je imao jak astronomski dokaz protiv kretanja Zemlje oko Sunca. To bi se kretanje odrazilo na međusobni razmeštaj zvezda. Ako se pretpostavi da su zvezde učvršćene na jednoj (zadnjoj) sferi, krećući se oko Sunca, Zemlja bi se približavala zvezdama i udaljavala od njih, čime bi se menjao vidni ugao među zvezdama. Tako zamišljena pojava prozvana je paralaksom (grč. τράλλαξιζ: promena, odstupanje). Međutim, takva pojava nije uočena. Osim toga, po švaćanju tadašnje mehanike, za kretanje materijalnih tela potrebna je stalna pokretačka sila, te bi za velika tela kao što je Zemlja, bila potrebna ogromna sila. Tu je zapreku srušila tek mehanika Galilea i Njutna.

Renesansa[uredi | uredi izvor]

Renesansni period u astronomiji počinje radovima Nikole Kopernika koji je predložio ideju heliocentričnog sistema. U heliocentričnom sistemu se planete okreću oko Sunca, a ne oko Zemlje. U svom radu „De revolutionibus“, Kopernik je izložio matematički model heliocentričnog sistema, koristeći geometrijske tehnike prisutne u astronomiji još od vremena Klaudija Ptolomeja. Njegovi nalazi su kasnije potvrđeni, prošireni i izmenjeni od strane Galileo Galileja i Johana Keplera.

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Vladis Vujnović : "Astronomija", Školska knjiga, 1989.
  2. ^ Krupp, Edwin C. (2003), Echoes of the Ancient Skies: The Astronomy of Lost Civilizations, Astronomy Series, Courier Dover Publications, str. 62—72, ISBN 978-0-486-42882-6, Pristupljeno 12. 4. 2011 

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • Aaboe, Asger. Episodes from the Early History of Astronomy. Springer-Verlag (2001) ISBN 0-387-95136-9
  • Aveni, Anthony F. Skywatchers of Ancient Mexico. University of Texas Press (1980) ISBN 0-292-77557-1
  • Dreyer, J. L. E. History of Astronomy from Thales to Kepler, 2nd edition. Dover Publications 1953 (revised reprint of History of the Planetary Systems from Thales to Kepler, 1906)
  • Eastwood, Bruce. The Revival of Planetary Astronomy in Carolingian and Post-Carolingian Europe, Variorum Collected Studies Series CS 279 Ashgate (2002) ISBN 0-86078-868-7
  • Evans, James (1998), The History and Practice of Ancient Astronomy, Oxford University Press, ISBN 0-19-509539-1 .
  • Antoine Gautier, L'âge d'or de l'astronomie ottomane, in L'Astronomie, (Monthly magazine created by Camille Flammarion in 1882), December 2005, volume 119.
  • Hodson, F. R. (ed.). The Place of Astronomy in the Ancient World: A Joint Symposium of the Royal Society and the British Academy. Oxford University Press, (1974) ISBN 0-19-725944-8
  • Hoskin, Michael. The History of Astronomy: A Very Short Introduction. Oxford University Press. ISBN 0-19-280306-9
  • McCluskey, Stephen C. (1998). Astronomies and Cultures in Early Medieval Europe. Cambridge University Press. ISBN 0-521-77852-2. 
  • Pannekoek, Anton. A History of Astronomy. Dover Publications 1989
  • Pedersen, Olaf. Early Physics and Astronomy: A Historical Introduction, revised edition. Cambridge University Press (1993) ISBN 0-521-40899-7
  • Pingree, David (1998), „Legacies in Astronomy and Celestial Omens”, Ur.: Dalley, Stephanie, The Legacy of Mesopotamia, Oxford University Press, str. 125—137, ISBN 0-19-814946-8 .
  • Rochberg, Francesca (2004), The Heavenly Writing: Divination, Horoscopy, and Astronomy in Mesopotamian Culture, Cambridge University Press .
  • Stephenson, Bruce. Kepler's Physical Astronomy, Studies in the History of Mathematics and Physical Sciences, 13. New York: Springer, (1987) ISBN 0-387-96541-6
  • Walker, Christopher (ed.). Astronomy before the telescope. British Museum Press (1996) ISBN 0-7141-1746-3
  • Neugebauer, Otto (1969) [1957], The Exact Sciences in Antiquity (2 izd.), Dover Publications, ISBN 978-0-486-22332-2 
  • Revello, Manuela (2013). "Sole, luna ed eclissi in Omero", in TECHNAI 4, pp. 13-32. Pisa-Roma: Fabrizio Serra editore. 
  • UNESCO Medieval astronomy in Europe
  • Magli, Giulio. "On the possible discovery of precessional effects in ancient astronomy." arXiv preprint physics/0407108 (2004).

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Istorija astronomije na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Историја_астрономије&oldid=27672595”