Kulturna dobra Srbije
| Ovaj članak je deo serije o Srbima |
| Srpska kultura |
|---|
 |
Kulturna dobra Srbije su kulturna dobra od opšteg interesa za Republiku Srbiju. U kulturna dobra se ubrajaju predmeti i tvorevine materijalnog i nematerijalnog kulturnog nasleđa. Kulturna dobra su definisana, kategorizovana i zaštićena posebnim zakonom („Zakon o kulturnim dobrima” ).[1] U zavisnosti od značaja, kulturna dobra se razvrstavaju u tri zakonom definisane kategorije: zaštićena kulturna dobra, kulturna dobra od velikog značaja i kulturna dobra od izuzetnog značaja.
U zavisnosti od fizičkih, umetničkih, kulturnih i istorijskih svojstava, kulturna dobra se dele na nepokretna i pokretna. U nepokretna kulturna dobra spadaju: spomenici kulture, prostorne kulturno-istorijske celine, arheološka nalazišta i znamenita mesta. U pokretna kulturna dobra spadaju: umetničko-istorijska dela, arhivska građa, filmska građa i stare i retke knjige.
Nepokretna kulturna dobra Srbije
[uredi | uredi izvor]Kategorije nepokretnih kulturnih dobara
[uredi | uredi izvor]Nepokretna kulturna dobra Srbije su definisana Zakonom o kulturnim dobrima (čl. 19-22) i podeljena su na četiri kategorije:
- Spomenik kulture jeste građevinsko-arhitektonski objekat od posebnog kulturnog ili istorijskog značaja, kao i njegova graditeljska celina, objekat narodnog graditeljstva, drugi nepokretni objekat, deo objekta i celine sa svojstvima vezanim za određenu sredinu, delo monumentalnog i dekorativnog slikarstva, vajarstva, primenjenih umetnosti i tehnička kulturatehničke kulture, kao i druga pokretna stvar u njima od posebnog kulturnog i istorijskog značaja.
- Prostorna kulturno-istorijska celina jeste urbano ili ruralno naselje ili njihovi delovi, odnosno prostor s više nepokretnih kulturnih dobara od posebnog kulturnog i istorijskog značaja.
- Arheološko nalazište je deo zemljišta ili površine pod vodom koji sadrži ostatke građevina i drugih nepokretnih objekata, grobnih i drugih nalaza, kao i pokretne predmete iz ranijih istorijskih doba, a od posebnog su kulturnog i istorijskog značaja.
- Znamenito mesto je prostor vezan za događaj od posebnog značaja za istoriju, područje s izraženim elementima prirodnih i radom stvorenih vrednosti kao jedinstvene celine, kao i spomen grobovi ili groblja i druga spomen obeležja koja su podignuta radi trajnog očuvanja uspomene na značajne događaje, ličnosti i mesta iz nacionalne istorije (memorijali), od posebnog kulturnog i istorijskog značaja.
Centralni registar nepokretnih kulturnih dobara
[uredi | uredi izvor]U centralnom registru Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture trenutno je upisano 2.536 nepokretnih kulturnih dobara, od toga 2.192 spomenika kulture, 77 prostorno kulturno-istorijskih celina, 191 arheoloških nalazišta i 77 znamenitih mesta.
Kategorisanih nepokretnih kulturnih dobara ima 782 od čega 200 od izuzetnog značaja a 582 od velikog značaja.
Među nepokretnim kulturnim dobrima od izuzetnog značaja nalazi se 155 spomenika kulture, 11 prostorno kulturno-istorijskih celina, 18 arheoloških nalazišta i 16 znamenitih mesta.
Među nepokretnim kulturnim dobrima od velikog značaja su 512 spomenika kulture, 28 prostorno kulturno-istorijskih celina, 25 arheoloških nalazišta i 17 znamenitih mesta.
Spisak nepokretnih kulturnih dobara Srbije
[uredi | uredi izvor]Spisak nepokretnih kulturnih dobara predstavlja bazu kulturnih dobara u Srbiji koja uživaju najviši nivo državne zaštite.[2] U cilju da se nađu na listi, lokaliteti moraju da ispunjavaju najmanje jedan od sledećih kriterijuma:
- Otelotvoruje poseban značaj koji se odnosi na društveni, istorijski i kulturni razvoj naroda u istoriji nacije i razvoj prirodnog okruženja nacije;
- Svedoči ključnom istorijskom događaju i ličnostima i njihovih aktivnostima u istoriji nacije;
- da je unikatna ili retke kreacija ljudskog stvaralaštva određenog vremenskog perioda ili jedinstven primer iz prirodne istorije;
- predstavlja izuzetne umetničke ili estetske vrednosti.
Registar sadrži 2409 mesta i lokaliteta, i podeljen je u dvanaest kategorija:
Pokretna kulturna dobra Srbije
[uredi | uredi izvor]Kategorije pokretnih kulturnih dobara
[uredi | uredi izvor]Pokretna kulturna dobra Srbije su definisana Zakonom o kulturnim dobrima (čl. 23-26) i podeljena su na četiri kategorije:
- Umetničko-istorijska dela su predmeti, odnosno grupe predmeta, koji samostalno ili zajednički imaju poseban značaj za upoznavanje istorijskog, kulturnog, naučnog i tehničkog razvitka, kao i prirode i njenog razvitka bez obzira na to kad i gde su nastali i da li se nalaze u ustanovama zaštite ili izvan njih.
- Arhivska građa obuhvata izvorne i reprodukovane pisane, crtane, kompjuterizovane, štampane, fotografisane, filmovane, mikrofilmovane, fonografisane ili na drugi način zabeležne dokumentarne materijale od posebnog značaja za nauku i kulturu, koji su nastaoli u radu državnih organa i organizacija, organa jedinica teritorijalne autonomije i lokalne samouprave, političkih organizacija i njihovih organa, ustanova i drugih organizacija, verskih zajednica, kao i pojedinaca, bez obzira na to kad je i gde nastao i da li se nalazi u ustanovama zaštite ili van njih.
- Filmska građa obuhvata filmaske materijale (original negativ slike i ton negativ) i kopije filma, originale i kopije video trake i druge nosače zapisa registrovane slike u pokretu, bez obzira na tehniku snimanja i na to kad su i gde nastali, kao i prateće filmske materijale (scenario, knjiga snimanja, dijalog lista, filmski plakat, filmske fotografije, skice dekora i kostima, notni zapisi filmske muzike, reklamne publikacije i drugi dokumenti nastali pre, za vreme i posle snimanja filma).
- Stare i retke knjige obuhvata rukopise, rukopisne i štampane knjige, periodiku i drugu bibliotečku građau nastalu do kraja 1867. godine, retke knjige, određene primerke periodičnih izdanja i druge retke bibliotečke građe nastale i posle ove godine, određenu bibliotečku građu koja se na osnovu ovog zakona dostavlja ovlašćenoj biblioteci kao obavezni primerak i dokumentacija o njoj, kao i posebne bibliotečke celine koje su zbog svog sadržaja, umetničke, kulturne i istorijske vrednosti značajne za nauku i kulturu.
Centralni registri pokretnih kulturnih dobara
[uredi | uredi izvor]Centralne registre pokretnih kulturnih dobara u Srbiji vode (prema kategorijama): Narodni muzej u Beogradu, Arhiv Srbije, Narodna biblioteka Srbije i Jugoslovenska kinoteka (Zakon o kulturnim dobrima, čl. 61).
Spisak pokretnih kulturnih dobara Srbije
[uredi | uredi izvor]Vidi još
[uredi | uredi izvor]- 100 srpskih igranih filmova (kulturno dobro od velikog značaja)
- Nematerijalno kulturno nasleđe Srbije
- Prirodna dobra Srbije
- Svetska baština Srbije
- Sedam srpskih čuda
Reference
[uredi | uredi izvor]Literatura
[uredi | uredi izvor]- Pravilnik o stavljanju oznaka na nepokretna kulturna dobra (Službeni glasnik Republike Srbije, br. 51/96)
- Budimir, Milorad (1997). „Pokrajinski zavod za zaštitu spomenika kulture - Priština”. Enciklopedija srpske istoriografije. Beograd: Knowledge. str. 249.
- Jelena Vilus, Pravna zaštita kulturnih dobara, Beograd 2007.
- Milica Vučković, "Ograničenja prava svojine na kulturnim dobrima", u: Zaštita ljudskih i manjinskih prava u evropskom pravnom prostoru: Tematski zbornik radova Pravnog fakulteta u Nišu, knj. 6, Niš 2016, str. 121-132.
- Marija Kaličanin-Krstić, Marko Grković, Predrag Vukašinović, "Problem uništavanja arheoloških nalazišta i pokretnog arheološkog materijala prilikom nelegalnih iskopavanja", Glasnik Srpskog arheološkog društva, br. 30 (2014), str. 263-272.
- Predrag Malbaša, "Inventar kulturnih dobara", Glasnik Društva konzervatora Srbije, br. 33 (2009), str. 49-50.
- Jovan Popović, "Zaštita arhivske građe i drugih pokretnih kulturnih dobara u vreme NATO agresije na SRJ 1999. godine", Pravni život: Časopis za pravnu teoriju i praksu, god. 55, knj. 504, br. 12 (2006), str. 591-603.
- Marko Popović, "Rad Komisije u oblasti zaštite kulturnih dobara od izuzetnog značaja i dobara srpskog porekla u inostranstvu", Glasnik Društva konzervatora Srbije, br. 34 (2010), str. 16.
- Milena Popović-Subić, Nenad Predojević, "Neki problemi u primeni Zakona o kulturnim dobrima", Arhivski anali: Časopis arhivskih radnika Vojvodine, god.. 2, br. 2 (1994), str. 151-155.
- Trajković, Nenad (1997). „Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Prištine”. Enciklopedija srpske istoriografije. Beograd: Knowledge. str. 250.
- Šutaković-Andrić, Nataša (1997). „Opštinski zavod za zaštitu spomenika kulture u Prizrenu”. Enciklopedija srpske istoriografije. Beograd: Knowledge. str. 248—249.
- Konzervacija pokretnih kulturnih dobara u Srbiji danas, Beograd 2017. (zborik radova)
