Mali Iđoš

Mali Iđoš
Mali Iđoš;
	Crkva svete Ane u Malom Iđošu
	Grb
Administrativni podaci
Država	Srbija
Autonomna pokrajina	Vojvodina
Upravni okrug	Severnobački
Opština	Mali Iđoš
Stanovništvo
— 2022.	4.118
— gustina	56/km2
Geografske karakteristike
Koordinate	45° 42′ 23″ S; 19° 39′ 47″ I / 45.70634° S; 19.66298° I
Vremenska zona	UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Aps. visina	98 m
Površina	87,3 km2
	Mali Iđoš Mali Iđoš na karti Srbije
Ostali podaci
Poštanski broj	24321
Pozivni broj	024
Registarska oznaka	SU

Mali Iđoš (mađ. Kishegyes) je naseljeno mesto u Srbiji i sedište istoimene opštine u Severnobačkom upravnom okrugu. Prema popisu iz 2022. bilo je 4.118 stanovnika.^[1]

Naziv

Naziv najverovatnije dolazi od mađarskih reči kiš heđeš (mađ. Kishegyes = mali brdoviti).

Geografija

Najmanja opština u Vojvodini (po prostranstvu), ima naseljena mesta, pored Malog Iđoša, još i Feketić i Lovćenac. Magistralni auto-put i železnička pruga Beograd — Novi Sad — Subotica, presecaju ovo područje i prolaze kroz naseljena mesta u opštini. Ovde se nalaze Železnička stanica Mali Iđoš polje i Železnička stanica Lovćenac. Kroz mesto prolazi reka Krivaja.

Ovde se nalaze Turistička organizacija opštine Mali Iđoš i Muzej pekarstva.

Istorija

Preci većine današnjih žitelja na ove prostore stigoše u proleće 1769. godine iz Sentandraša, županija Bekeš. Pri ponovnom naseljavanju oko stosedamdesetoro njih selo je gradilo na obe obale potoka Krivaja (Bačer).

Tokom XVIII i XIX veka na ovo područje se doseljavaju Nemci, Mađari i drugi narodi. Kod Malog Iđoša se 1849. god. odigrala bitka između mađarskih i austrijskih trupa. Posle Drugog svetskog rata, kolonizacijom stanovništva iz Crne Gore i drugih krajeva Jugoslavije formira se novi sastav stanovništva. Selo Sekić tada dobija naziv Lovćenac.

Mali Iđoš leži nasred Bačke, u kotlini brežuljaka Telečka. Njeno većinsko stanovništvo čine Mađari i Srbi. Sa imenom opštine Mali Iđoš prvi put se srećemo 1476. godine bez navedene županije, kada su ubeležena imanja Marotijevih u Potisju. Dva sela su bila u današnjim atarima Iđoša, sudeći bar po nazivima drugih navedenih mesta. Međutim 14 godina ranije u jednom dokumentu se pominje pusta Heđešthurol (Hegyesthurol). 16. februara 1462. godine na molbu svoje majke kralj Matija Korvin kao ukras Eržebetinom dvoru poklanja sva mesta i puste navedene u dokumentu. Selo se u istorijskim dokumentima pominje do ovog događaja. Međutim unutrašnjost zemljine kore govori nešto drugo. Iskopine iz 1906-1907. govore o dobu seobe naroda. Jedna od naših zaostavština iz 1522. godine – gde doduše fali deo koji se odnosi na Iđoš – je harački spisak koji je veoma značajan zapis. Kmetovi Johana Hegešija u selu Devečer (današnji naziv atara severno od Srbobrana), kmetovi Blasiusa Hegešija u selu Beteren (Beter je verovatno deo današnjeg Temerina) su plaćali harač.

Propast kraja počeo je 1514. godine. Ustanak Dože Đerđa osim materijalne štete, konfiskovanja stoke odneo je i neizmerno mnogo ljudskih života. Povrh svega desio se i poraz kod Mohača.

Sulejman i njegovi veziri su sa svojom vojskom nakon pobede na povratku prošli predelom između Dunava i Tise. Institucionalna vladavina Turaka započinje nakon pada Budima, 1541. godine. Nakon mohačke pogibelji i selo je opustošeno, ali se ne zna tačno kada. Činjenicu o izumiranju sela potvrđuje segedinski turski zapis za porez 1553-54 godine. Ovom zapisu prethodi segedinski ustanak protiv Turaka iz 1552. godine. Nakon početničke sreće stanovnici Reske beže u Iđoš ispred turske vojske, gde ih i zatiče popisivanje za porez.

Kasnije u turskim zapisima o porezu Mali Iđoš se pominje u subotičkom pašaluku sa 18 kuća poreznika od 1580. do 1582. godine, Veliki Iđoš sa 17 kuća poreznika 1580. godine i sa 23 kuća poreznika 1590. godine. 1652. godine Iđošani porez plaćaju Ferencu Vešeleniju. 1655. godine kada se sprovodilo darivanje imanja oba Iđoša prelaze u vlasništvo Adama Vešelenija. Oba sela propadaju do kraja XVII veka. 1703. godine obe puste se još pominju kao zaseoci iz turskog doba. Tokom sprovođenja mera vezanih za pogranični pojas, kada se između ostalog zapisuju imanja kamare, oba sela se pominju kao puste. Na jednom dokumentu se nazivaju Kiš Hiđoš i Nagi Higijoš a na drugom Parvohygoš i Magnohygioš. Nedugo zatim kamara daje u zakup atare oba sela degradirana u pustu.

Veliki uticaj na odluku o naseljavanju pusta Mali Iđoš i Veliki Iđoš imao je Antal Kotman 1763. godine. U svom izveštaju o lokacijama, obe puste je obeležio kao pogodne za naseljavanje. Ponovno naseljavanje je vodio Pal Krušper, direktor stočarstva kamare. Ubrzo nakon što je objavio naseljavanje Malog Iđoša, javili su se Mađari katolici iz Bekešsentandraša iz županije Bekeš koji su bili voljni da se nasele uz određena prava. Mali Iđoš je 1769. godine direktor stočarstva kamare obeležio kao mesto za došljake. Naseljenici su stigli marta iste godine. Povodom toga 21. mart se od 1994. godine obeležava kao dan sela. Najveći događaj tokom istorije u selu vezuje se za revoluciju 1849. godine. 14. jula mađarska vojska je pod vođstvom Riharda Gujona izvojevala svoju poslednju pobedu nad Jelačićevom vojskom. ^[2]

Crkva Svete Ane

Opština je 1771. godine sagradila svetilište, dok je milostivi, Kamara 1788. godine sagradila današnju crkvu. Crkva sagrađena u čast Sv. Ane je dužine 35 m, širine 13 m, toranj je visok 35 m, dok je celokupna površina 526 m². Orgulje koje i dan danas funkcionišu sagradio je Ištvan Kovač, majstor iz Segedina. Crkva je više puta preuređivana. Poslednje preuređenje većih srazmera datira iz 1939. godine. Sporedni oltari i propovedaonica su tada smešteni na mesto gde i danas stoje.

Pored glavnog ima i tri sporedna oltara koji su građeni u pojednostavljenom baroknom stilu. Slika glavnog oltara je delo majstora Josipa Franciska Falkonerija i predstavlja Blaženu Devicu između Sv. Ane i Sv. Joakima. Slika je urađena 1791. godine u Budimu. Slike sporednog oltara su delo Mora Tana, (mađ. Than Mór) (1828—1899) slikara poreklom iz Starog Bečeja, nastale u Pešti 1868. godine. Jedna slika predstavlja Sv. Josifa, tesara iz Nazareta, verenika Device Marije, sa malim Isusom na rukama.

Mali Iđoš danas

Selo ima: predškolsku ustanovu, osnovnu školu, biblioteku, dom zdravlja. Karijera mnogih pisaca, likovnih umetnika, glumaca, muzičara, novinara potekla je iz ovog sela. Nosilac kulturnih zbivanja je KUD Petefi Šandor. Ime sportskog kluba Eđšeg trenutno predstavljaju fudbaleri, šahisti i rukometašice. Manifestacije koje odišu duhom, a dešavaju se jednom godišnje su: Domboš Fest, Ana dani, i Dani Čepe Imrea. So-Besed (Szó-Beszéd) je lokalni list koji se objavljuje jednom mesečno. Vatrogasno društvo je osnovano pre 130 godina. U selu uspešno deluje više civilnih organizacija.

Privreda

U opštini je najrazvijenija poljoprivreda. Od značaja su trgovina i zanatstvo, ugostiteljstvo i lokalni saobraćaj. Na poljoprivrednim zemljištima organizovana su veća lovišta.

Demografija

U naselju Mali Iđoš živi 4298 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 40,0 godina (38,0 kod muškaraca i 41,8 kod žena). U naselju ima 2127 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,57.

Ovo naselje je uglavnom naseljeno Mađarima (prema popisu iz 2002. godine), a u poslednja tri popisa, primećen je pad u broju stanovnika.

Demografija^[3]
Godina	Stanovnika
1948.	6.989
1953.	6.803
1961.	6.860
1971.	6.603
1981.	6.271
1991.	5.803	5.709
2002.	5.465	5.713
2011.	4.890
2022.	4.118

Etnički sastav prema popisu iz 2002.‍^[4]

Mađari	4.767	87,22%
Srbi	389	7,11%
Romi	119	2,17%
Jugosloveni	35	0,64%
Crnogorci	30	0,54%
Hrvati	25	0,45%
Nemci	10	0,18%
Rusini	9	0,16%
Bunjevci	7	0,12%
Muslimani	6	0,10%
Slovenci	5	0,09%
Bošnjaci	3	0,05%
Makedonci	2	0,03%
Albanci	1	0,01%
nepoznato	3	0,05%

Stanovništvo prema polu i starosti^[5]


	m	ž
?	22	18
80+	53	110
75—79	63	121
70—74	89	126
65—69	134	178
60—64	150	189
55—59	168	189
50—54	190	181
45—49	213	220
40—44	188	190
35—39	175	162
30—34	168	166
25—29	198	147
20—24	167	192
15—19	179	172
10—14	164	160
5—9	172	138
0—4	166	147
Prosek :	38,0	41,8

Domaćinstva

**Broj domaćinstava prema popisima iz perioda 1948—2002.**
Godina popisa	1948.	1953.	1961.	1971.	1981.	1991.	2002.
Broj domaćinstava	2.260	2.362	2.485	2.430	2.375	2.280	2.127

**Broj domaćinstava po broju članova prema popisu iz 2002.**
Broj članova	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10 i više	Prosek
Broj domaćinstava	553	602	421	387	114	34	9	4	2	1	2,57

Stanovništvo staro 15 i više godina po bračnom stanju i polu

Pol	Ukupno	Neoženjen/Neudata	Oženjen/Udata	Udovac/Udovica	Razveden/Razvedena	Nepoznato
Muški	2.157	662	1.282	103	107	3
Ženski	2.361	419	1.310	498	132	2
UKUPNO	4.518	1.081	2.592	601	239	5

Stanovništvo po delatnostima koje obavlja

Pol	Ukupno	Poljoprivreda, lov i šumarstvo	Ribarstvo	Vađenje rude i kamena	Prerađivačka industrija
Muški	1.115	416	0	0	331
Ženski	604	233	0	0	98
UKUPNO	1.719	649	0	0	429
Pol	Proizvodnja i snabdevanje	Građevinarstvo	Trgovina	Hoteli i restorani	Saobraćaj, skladištenje i veze
Muški	6	131	70	19	47
Ženski	0	1	76	17	10
UKUPNO	6	132	146	36	57
Pol	Finansijsko posredovanje	Nekretnine	Državna uprava i odbrana	Obrazovanje	Zdravstveni i socijalni rad
Muški	3	8	34	11	23
Ženski	9	3	35	47	59
UKUPNO	12	11	69	58	82
Pol	Ostale uslužne aktivnosti	Privatna domaćinstva	Eksteritorijalne organizacije i tela	Nepoznato
Muški	16	0	0	0
Ženski	14	2	0	0
UKUPNO	30	2	0	0

Reference

^ „Popis u Srbiji prema polu i starosti po naseljima” (PDF). stat.gov.rs. Pristupljeno 21. 1. 2024.
^ Zvanična veb-strana Naše selo Mali Iđoš Arhivirano na sajtu Wayback Machine (23. mart 2016), Pristupljeno 12. 4. 2013.
^ „Knjiga 9”. Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima (PDF). webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. maj 2004. ISBN 86-84433-14-9.
^ „Knjiga 1”. Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-00-9.
^ „Knjiga 2”. Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-01-7.

Spoljašnje veze

[1] „Popis u Srbiji prema polu i starosti po naseljima” (PDF). stat.gov.rs. Pristupljeno 21. 1. 2024.

[2] Zvanična veb-strana Naše selo Mali Iđoš Arhivirano na sajtu Wayback Machine (23. mart 2016), Pristupljeno 12. 4. 2013.

[3] „Knjiga 9”. Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima (PDF). webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. maj 2004. ISBN 86-84433-14-9.

[4] „Knjiga 1”. Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-00-9.

[5] „Knjiga 2”. Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-01-7.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]