Svilajnac

Svilajnac
Svilajnac;
	Kolaž slika Svilajnca (Trg Mare Resavkinje, Gimnazija Svilajnac, Prirodnjački centar Svilajnac, Spomenik Stevanu Sinđeliću, Statua tiranosaurusa u Prirodnjačkom centru Srbije)
	Zastava Grb
Administrativni podaci
Država	Srbija
Upravni okrug	Pomoravski
Opština	Svilajnac
Stanovništvo
— 2022.	8.593
Geografske karakteristike
Koordinate	44° 14′ 01″ S; 21° 11′ 39″ I / 44.233572° S; 21.194213° I
Vremenska zona	UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
	Svilajnac Svilajnac na karti Srbije
Ostali podaci
Poštanski broj	35210
Pozivni broj	035
Registarska oznaka	SV

Svilajnac je gradsko naselje u Srbiji i sedište istoimene opštine u Pomoravskom upravnom okrugu. Prema popisu iz 2022. bilo je 8.593 stanovnika.

U opštini Svilajnac ima 22 naselja (jedan grad i dvadeset jedno selo).

Istorija

Plodna područja Velike Morave i Resave bila su naseljena još u najdavnijim vremenima. Na tim prostorima živeli su prvo Tračani, koje su pokorili Rimljani i osnovali svoju provinciju Gornju Meziju. Sloveni rano naseljavaju Resavu, gde su poznati kao Braničevci i Moravci. Za Resavu je posebno važan period od Srpske despotovine, kada je ovaj kraj doživeo zavidan ekonomski i kulturni prosperitet.

Prvi pisani istorijski spomenici o resavskim selima potiču iz 15. veka. Svilajnac se prvi put spominje 1467. godine, kao selo „Svilajnac sa 30 kuća“. Smatra se da je selo dobilo ime Svilajnac zbog toga što su se njegovi žitelji bavili uzgojem svilenih buba i proizvodili svilu. Po dokumentima iz 1718. godine, Svilajnac ima svega 12 domova, a 1733. godine selo u resavskoj parohiji ima 28 domova. Godine 1930. zapisano je da je Svilajnac varoš na reci Resavi i da se varoš deli na: Čaršiju, Bojaču, Vlaovačku malu, Donji kraj, Zapis i Cigansku malu. Svilajnac u tom trenutku ima 1187 kuća sa 5356 osoba.

Svilajnac je oduvek bio poznati trgovački i zanatski grad. Danas je to opštinski centar u plodnoj resavskoj i moravskoj dolini. Kao značajan industrijski centar Srbije zadržao je duh starih vremena i uz razvoj zanatstva i trgovine u gradu su nikli mnogobrojni ugostiteljski objekti. I danas se ugostiteljski objekti uređuju i prilagođavaju klijenteli.

Geografija

Svilajnac se nalazi na oko 100 km od Beograda u smeru jug-istok, na obalama Velike Morave i Resave. Grad ima 9.395, a cela opština oko 25.511 stanovnika.

Svilajnac se nalazi na 103 metara nadmorske visine, na koordinatama 44º19'10 i 44°03'20 severne geografske širine i 21º08' i 21º25 istočne geografske dužine.

Opština Svilajnac je prirodno-geografski kombinacija ravničarskog i brežuljastog reljefa, sa umerenom klimom i plodnim zemljištem, što je dobra osnova za najvažniju delatnost Donje Resave - poljoprivreda. Nalazi se na mestu gde dolina Resave srasta sa dolinom Velike Morave. Naselje Svilajnac, kao centar istoimene opštine sa 22 naselja i površinom od 32.640 hektara, nalazi se u Istočnoj Srbiji u široj zoni ravničarskog dela velikomoravske doline, koja predstavlja okosnicu prostornog razvoja republike, dugoročno posmatrano. Sa druge strane, na oko 4 km nizvodno od Svilajnca u Veliku Moravu se uliva reka Resava, koja protiče kroz grad i svojom dolinom otvara - širi nizijski deo oslonjen na moravsku niziju, po čemu se čitava nizija naziva Resava.

Privreda

Vekovima su trgovina i poljoprivreda glavne delatnosti, pa i danas. Međutim počevši od 2008. oživljava se i industrija grada.

Tradicija poljoprivrede je nastavljena i proširena, a od sredine 2010. Svilajnac je nacionalni centar za organizaciju proizvodnje organske hrane u oblasti stočarstva. U jednoj od tri industrijske zone opštine posluju dva velika, međunarodna i izvozno orijentisana, proizvođača i prerađivača povrća:

Tri Stan Sveži Proizvodi (Tri Stan Fresh Produce)^[1], čiji su kapaciteti 7 miliona tegli kornišona i cvekle godišnje
Samo Zeleno (Green Only)^{[traži se izvor]}, koji proizvodi začinsko bilje (luk vlašac, mentu, targon, rukolu, peršun, mirođiju i kasuljicu) za tržište Evropske unije.

Sa početkom 2011., u Svilajncu svoju proizvodnju rasvetnih tela započinje i svetski gigant Panasonik (Panasonic)^[2]

U toku je realizacija većeg broja investicija u privredi.

Kultura

Pomoravlje je relativno bogato spomenicima srednjovekovne kulture, jer je to bila pozornica važnih istorijskih zbivanja. U trećoj četvrtini 13. veka, pod udarcima Turaka, ekonomski, politički i kulturni centar pomera se na sever u oblasti Zapadne i Velike Morave. Udaljeni od izvornih oblasti Raške i makedonske škole, odnosno srpsko-vizantijske škole, moravski neimari stvaraju nove arhitektonske kombinacije u kojima koriste tekovine svojih prethodnika, ali ih u isto vreme osvežavaju novim elementima istočnjačkog porekla. Tako nastaje nova arhitektonska škola pod imenom moravska škola. U neposrednoj blizini Svilajnca nalazi se značajna škola-manastir Manasija. Ostali manje poznati manastiri su Tomić, Zlatenac i Miljkov manastir.^[3]

U mestu se nalazi Resavska biblioteka Svilajnac.

Pozorište

Zgrada centra za kulturu je podignuta 1924. godine za Sokolsko društvo „Dušan Silni“. U istoj zgradi je 1964. osnovan Radnički univerzitet „Dragoš Ilić“, iz koga je devedesetih godina proizišao sadašnji Centar za kulturu Svilajnac.

Glavna manifestacija Centra za kulturu su „Sinđelićevi dani“, koja se organizuje krajem maja u spomen resavskog vojvode Stevana Sinđelića i njegovih saboraca tragično stradalih na Čegru.

Pozorišni amaterizam u Svilajncu ima dugu tradiciju i vezuje se za osnivanje Čitaonice omladine resavske 1868. Danas je gradsko pozorište jedno od boljih amaterskih pozorišta u Srbiji, što potvrđuje i činjenica da je četiri godine prolazilo regionalnu selekciju i plasiralo se na republički festival u Kuli. Osvajanjem prve nagrade na ovom festivalu 2006. godine, svilajnačko pozorište prošlo je u viši rang takmičenja na Međunarodnom festivalu amaterskih pozorišta u Trebinju, gde su glumci pojedinačno osvojili četiri „Zlatne maske“.

Kulturno-umetničko društvo «Sinđelić» nastalo iz pevačkog društva „Poklič“ koje je osnovano 1869. godine. Od 1945. godine radi pod nazivom „Miloje Živanović“, a od 1996. menja ime u KUD „Sinđelić“.

„Sinđelić“ broji oko 150 članova i sastoji se od dečjeg, pripremnog i izvođačkog ansambla.

Nakon višedecenijskog zanemarivanja i propadanja, velikim zalaganjem lokalne samouprave, 2011. kreću radovi na rekonstrukciji ovog objekta.

Poznati Svilajnčani

Znamenitosti

Obrazovanje

Počeci prosvetiteljskog rada u Svilajncu vezani su za prve decenije 19. veka. Svilajnac još u Karađorđevo vreme dobija Malu školu (osnovnu), mada prvi zvanični podaci govore da se o školstvu u Svilajncu može govoriti tek od 1818, kada knez Miloš šalje prvog učitelja.

Brz ekonomski razvoj doprineo je proglašenju Svilajnca za varošicu 1846. godine.

Svilajnčani su shvatili koliki je značaj kulturno-prosvetiteljskog rada pa se 1857. god otvara Škola za žensku decu. Na Cveti 1860. godine otvorena je i Nedeljna škola, koju su pohađali kalfe i šegrti.

Značajan datum je i otvaranje Čitaonice omladine resavske, 3. aprila 1868. godine. Tu je nikla ideja da se otvori Gimnazija u Svilajncu. Posle mnogo truda, Svilajnčani dobijaju Gimnaziju.

U periodu od 1960. do 1964. Gimnazija je radila kao istureno odeljenje Gimnazije u Jagodini. Godine 1977. Gimnazija i Škola za KV radnike se integrišu u OUR „Dragoš“, a 1987. godine formiran je Obrazovni centar usmerenog obrazovanja i vaspitanja „Laza Stojanović“.

Od Obrazovnog centra 1. aprila 1987. formirane su dve samostalne škole – Poljoprivredna škola i škola „Laza Stojanović“. Od 1990. Gimnazija u Svilajncu vodi se kao istureno odeljenje Gimnazije u Ćupriji, a u okviru Mašinske škole. Danas je gimnazija deo Srednje škole „Svilajnac“ u Svilajncu.

2010. godine u Svilajncu je počeo sa radom Fakultet ekološke poljoprivrede Univerziteta Edukons. Nastao je strateškim partnerstvom Univerziteta Edukons, Poljoprivredno-veterinarske škole sa domom učenika Svilajnac i opštine Svilajnac. Cilj osnivanja fakulteta je stvaranje stručnog kadra u regionu koji će se baviti proizvodnjom zdravstveno bezbedne hrane.

Srednje škole u Svilajncu:

Osnovne škole u Svilajncu:

OŠ „Jovan Jovanović Zmaj” Svilajnac

Ostale osnovne škole u opštini Svilajnac:

Gradovi pobratimi

Demografija

Ovo naselje je velikim delom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2022. godine).

Demografija^[4]
Godina	Stanovnika
1948.	5.046
1953.	5.049
1961.	5.895
1971.	7.762
1981.	9.340
1991.	9.622	8.568
2002.	9.395	10.497
2011.	9.198
2022.	8.593

Etnički sastav prema popisu iz 2002.‍^[5]

Srbi	8.930	95,05%
Romi	182	1,93%
Crnogorci	31	0,32%
Hrvati	29	0,30%
Makedonci	22	0,23%
Jugosloveni	14	0,14%
Rumuni	9	0,09%
Vlasi	5	0,05%
Slovenci	4	0,04%
Bugari	3	0,03%
Muslimani	2	0,02%
Ukrajinci	1	0,01%
Mađari	1	0,01%
Albanci	1	0,01%
nepoznato	95	1,01%

Stanovništvo prema polu i starosti^[6]


	m	ž
?	24	37
80+	68	110
75—79	140	185
70—74	196	280
65—69	225	308
60—64	218	263
55—59	235	265
50—54	350	363
45—49	364	381
40—44	317	348
35—39	273	326
30—34	319	344
25—29	307	355
20—24	283	314
15—19	270	301
10—14	309	240
5—9	296	297
0—4	245	239
Prosek :	38,3	40,6

Domaćinstva

**Broj domaćinstava prema popisima iz perioda 1948—2002.**
Godina popisa	1948.	1953.	1961.	1971.	1981.	1991.	2002.
Broj domaćinstava	1.559	1.578	1.927	2.529	3.006	3.093	3.141

**Broj domaćinstava po broju članova prema popisu iz 2002.**
Broj članova	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10 i više	Prosek
Broj domaćinstava	621	770	614	666	215	186	42	14	8	5	2,99

Stanovništvo staro 15 i više godina po bračnom stanju i polu

Pol	Ukupno	Neoženjen/Neudata	Oženjen/Udata	Udovac/Udovica	Razveden/Razvedena	Nepoznato
Muški	3.589	885	2.427	153	108	16
Ženski	4.180	768	2.450	679	248	35
UKUPNO	7.769	1.653	4.877	832	356	51

Stanovništvo po delatnostima koje obavlja

Pol	Ukupno	Poljoprivreda, lov i šumarstvo	Ribarstvo	Vađenje rude i kamena	Prerađivačka industrija
Muški	1.713	160	1	3	337
Ženski	1.462	68	0	0	221
UKUPNO	3.175	228	1	3	558
Pol	Proizvodnja i snabdevanje	Građevinarstvo	Trgovina	Hoteli i restorani	Saobraćaj, skladištenje i veze
Muški	162	65	352	57	72
Ženski	51	4	415	76	29
UKUPNO	213	69	767	133	101
Pol	Finansijsko posredovanje	Nekretnine	Državna uprava i odbrana	Obrazovanje	Zdravstveni i socijalni rad
Muški	16	49	168	91	71
Ženski	25	33	104	125	225
UKUPNO	41	82	272	216	296
Pol	Ostale uslužne aktivnosti	Privatna domaćinstva	Eksteritorijalne organizacije i tela	Nepoznato
Muški	49	0	0	60
Ženski	49	2	0	35
UKUPNO	98	2	0	95

Reference

^ POLJOPARTNER- vesti i zanimljivosti | Poljoprivreda, vesti i korisne informacije^{[mrtva veza]}
^ „Blic Online | „Panasonik“ u Svilajncu počeo probnu proizvodnju”. Pristupljeno 25. 4. 2013.
^ Manastiri nadživeli okolna sela (B92, 5. jun 2016)
^ „Knjiga 9”. Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima (PDF). webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. maj 2004. ISBN 86-84433-14-9.
^ „Knjiga 1”. Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-00-9.
^ „Knjiga 2”. Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-01-7.

Spoljašnje veze

[1] POLJOPARTNER- vesti i zanimljivosti | Poljoprivreda, vesti i korisne informacije^{[mrtva veza]}

[2] „Blic Online | „Panasonik“ u Svilajncu počeo probnu proizvodnju”. Pristupljeno 25. 4. 2013.

[3] Manastiri nadživeli okolna sela (B92, 5. jun 2016)

[4] „Knjiga 9”. Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima (PDF). webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. maj 2004. ISBN 86-84433-14-9.

[5] „Knjiga 1”. Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-00-9.

[6] „Knjiga 2”. Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-01-7.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

Normativna kontrola
Međunarodne	VIAF
Državne	Nemačka Sjedinjene Države